Նադեժդա Լադիգինա-Կոտս

Նադեժդա Լադիգինա-Կոտս;
Ծնվել է	մայիսի 18, 1889
Ծննդավայր	Պենզա, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	սեպտեմբերի 3, 1963 (74 տարեկան)
Մահվան վայր	Մոսկվա, ԽՍՀՄ
Գերեզման	Վվեդենսկոե գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և ԽՍՀՄ
Կրթություն	Բեստուժևյան դասընթացներ և Մոսկվայի պետական համալսարան
Գիտական աստիճան	կենսաբանական գիտությունների դոկտոր
Մասնագիտություն	էթոլոգ և հոգեբան
Աշխատավայր	Դարվինի պետական թանգարան
Պարգևներ և ; մրցանակներ	; և

Նադեժդա Նիկոլաևնա Լադիգինա-Կոտս (ռուս.՝ Наде́жда Никола́евна Лады́гина-Котс, մայիսի 18, 1889(1889-05-18)^[1], Պենզա, Ռուսական կայսրություն^[2] - սեպտեմբերի 3, 1963(1963-09-03)^[2], Մոսկվա, ԽՍՀՄ^[2]), ռուս և խորհրդային կենդանաբան, հոգեբան, պրիմատոլոգ և թանգարանագետ, կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, Մոսկվայում Դարվինյան թանգարանի կազմակերպիչներց մեկը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նադեժդա Նիկոլաևնա Լադիգինան ծնվել է Սարատովի նահանգի (այժմ` Պենզայի մարզ) Կուզնեցկ քաղաքում^[3], պետական պաշտոնյայի ընտանիքում։ Նույն թվականին ընտանիքը տեղափոխվում է Պենզա։

Ոսկե մեդալով ավարտել է Պենզայի կանանց առաջին գիմնազիան։ Այս գիմնազիայի շենքը պահպանվել է մինչև մեր օրերը։ Ներկայումս այդ շենքում տեղակայված է Պենզայի գիտահետազոտական էլեկտրոտեխնիկական ինստիտուտը (ՊԳՀԷՏԻ)։ Շենքի վրա տեղադրված է Լադիգինա-Կոտսի հուշատախտակը։

1908 թվականին Նադեժդան ընդունվում է Մոսկվայի կանանց բարձրագույն դասընթացների ֆիզիկա-մաթեմատիկական ֆակուլտետ։ Աղջիկը հրապուրվում է կենդանաբանությամբ, նրան հատկապես հետաքրքրում է կենդանիների վարքագիծը։ 1916 թվականին նա ավարտում է Մոսկվայի կանանց բարձրագույն դասընթացները, իսկ 1917 թվականին՝ Մոսկվայի համալսարանը։

Կանանց բարձրագույն դասընթացներում նա ծանոթանում է երիտասարդ դասախոս Ալեքսանդր Ֆյոդորովիչ Կոտսի հետ, ով վարում էր կենդանիների անատոմիայի պրակտիկ դասընթացներ։ 1911 թվականին Նադեժդա Նիկոլաևնան ամուսնանում է նրա հետ։ Այդ ժամանակից ի վեր ամուսիններն իրենց ամբողջ ժամանակը նվիրում էին հավաքածուի ձևավորմանը, որը հետագայում հիմք է հանդիսանում Մոսկվայում Դարվինի թանգարանի կազմակերպման համար։

Թանգարանում աշխատելուն զուգահեռ Նադեժդա Նիկոլաևնան զբաղվում է կենդանիների վարքագծի ուսումնասիրությամբ, որը նրան համաշխարհային ճանաչում է բերում։ Ճշգրիտ և միանշանակ արդյունքներ ստանալու համար նա իրականացնում է մի շարք խոշորամասշտաբ փորձեր։ Օրինակ, ուսումնասիրելով գայլերի և շների արձագանքը տեսողական խթանների նկատմամբ, նա կատարում է 30 հազար փորձեր^[4]։

Նրան հետաքրքրում է թռչունների, հատկապես ագռավազգիների և թութակների վարքագիծը, դրանց ցածր և բարձր դասի պրիմատները։ Պրիմատների հետ աշխատելու նրա մշակած մեթոդները ներկայումս լայնորեն օգտագործվում են լաբորատորիաներում և բուծարաններում։ 1935 թվականին Նադեժդա Նիկոլաևնան հրատարակում է «Շիմպանզեի ձագերի և մարդու երեխաների բնազդները, հույզերը, խաղերը, սովորությունները և նրանց արտահայտիչ շարժումները» մենագրությունը, որտեղ ընդհանրացնում է շիմպանզեների վրա կատարված երկարաժամկետ դիտարկումների արդյունքները։

1945 թվականին նրան հրավիրում են աշխատանքի ԽՍՀՄ ԳԱ Փիլիսոփայության ինստիտուտ, որպես ավագ գիտաշխատող։ Նադեժդա Նիկոլաևնայի աշխատանքների բնորոշ առանձնահատկությունը միշտ եղել է ստացվող փաստերի գնահատման անբասիր օբյեկտիվությունը, եզրակացությունների հավասարակշռվածությունը, իր դիրքորոշման կայունությունը^[5]։

Նադեժդա Նիկոլաևնան մահացել է 1963 թվականի սեպտեմբերին, թաղված է Մոսկվայի Վվեդենսկի գերեզմանատանը։ Նրա գիտական ժառանգությունը շարունակում է ակտիվորեն ազդել կենդանիների վարքագծի ժամանակակից ուսումնասիրողների վրա, նրա աշխատանքներից լայնորեն մեջբերումներ են կատարվում և վկայակոչվում են^[6]։

Աշխատություններ և մենագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ն. Ն. Լադիգինա-Կոտս «Շիմպանզեների ճանաչողական ունակությունների ուսումնասիրությունը», 1-2 մասեր, Մոսկվա — Պետրոգրադ, 1923 / Н. Н. Ладыгина-Котс. «Исследование познавательных способностей шимпанзе», ч. 1-2, Москва — Петроград, 1923.
Ն. Ն. Լադիգինա-Կոտս «Շիմպանզեի ձագերի և մարդու երեխաների բնազդները, հույզերը, խաղերը, սովորությունները և նրանց արտահայտիչ շարժումները»։ 145 աղյուսակներով — Մ. Դարվինյան պետական թանգարան, 1935, 596 էջ։ Н. Н. Ладыгина-Котс. «Дитя шимпанзе и дитя человека в их инстинктах, эмоциях, играх, привычках и выразительных движениях». С 145 таблицами, М.: Государственный Дарвиновский музей, 1935, 596 с.
Ն. Ն. Լադիգինա-Կոտս «Բարձրակարգ կապիկների կոնստրուկտիվ և գործառնական գործունեությունը», Մ, ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիայի հրատարակչություն, 1959, 368 էջ։ Н. Н. Ладыгина-Котс. «Конструктивная и орудийная деятельность высших обезьян», М.: Издательство Академии наук СССР, 1959, 368 с.
Ն. Ն. Լադիգինա-Կոտս «Մարդկային մտածողության նախադրյալները։ (Կապիկի և երեխայի կառուցվածքային նմանությունները)», Մ, 1965։ Н. Н. Ладыгина-Котс. «Предпосылки человеческого мышления. (Подражательное конструирование обезьяной и детьми)», М., 1965.

Հիշատակի հավերժացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լադիգինա-Կոտսի հուշատախտակը Պենզայի կանանց առաջին գիմնազիայի շենքի վրա։

Մոսկվա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դարվինի թանգարանի սրահներից մեկը նվիրված է Նադեժդա Լադիգինա-Կոտսի կյանքին։

Պենզա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2001 թվականի մայիսինՊենզայի կանանց առաջին գիմնազիայի շենքում հանդիսավորապես բացվեց Նադեժդա Լադիգինա-Կոտսին նվիրված հուշատախտակ։ Հուշարձանի հեղինակներն են Ալեքսանդր Սարկիսովիչ Խաչատուրյանը և Ալեքսանդր Սերգեևիչ Կնիշը։
2010 թվականի նոյեմբերի 26-ին Պենզայի քաղաքային Դումայի № 472-23/5 որոշմամբ Նադեժդա Լադիգինա-Կոտսի անունով կոչվեց Պենզա քաղաքի Օկտյաբրսկի շրջանի «Զարյա—1 միկրոշրջան 1» միկրոշրջանի փողոցներից մեկը։ Քաղաքում հայտնվեց «Լադիգինա-Կոտսի փողոցը»^[7]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #127809481 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 Ладыгина-Котс Надежда Николаевна // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ Московский педагогический государственный университет // Ладыгина-Котс Надежда Николаевна
↑ Р. А. Чаурина. Надежда Николаевна Ладыгина-Котс Արխիվացված 2013-10-29 Wayback Machine
↑ Светлана Новоселова. Надежда Николаевна Ладыгина-Котс — гордость отечественной науки. В журнале «Развитие личности» № 3-4 за 2001 г.
↑ З. А. Зорина, А. А. Смирнова. О чём рассказали «говорящие» обезьяны: способны ли высшие животные оперировать символами? / науч. ред. И. И. Полетаева. — М.: Языки Славянских Культур, 2006. — 424 с. — ISBN 5-9551-0129-2. Глава Н. Н. Ладыгина-Котс и её вклад в изучение поведения и психики шимпанзе
↑ Решение Пензенской городской Думы от 26.11.2010 № 472-23/5 «О присвоении наименований улицам города Пензы».

[_dbb81a070d7bc0a1-1] 1,0 ^1,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #127809481 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.

[_192662bd65f462f0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 ^2,8 Ладыгина-Котс Надежда Николаевна // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[3] Московский педагогический государственный университет // Ладыгина-Котс Надежда Николаевна

[4] Р. А. Чаурина. Надежда Николаевна Ладыгина-Котс Արխիվացված 2013-10-29 Wayback Machine

[5] Светлана Новоселова. Надежда Николаевна Ладыгина-Котс — гордость отечественной науки. В журнале «Развитие личности» № 3-4 за 2001 г.

[6] З. А. Зорина, А. А. Смирнова. О чём рассказали «говорящие» обезьяны: способны ли высшие животные оперировать символами? / науч. ред. И. И. Полетаева. — М.: Языки Славянских Культур, 2006. — 424 с. — ISBN 5-9551-0129-2. Глава Н. Н. Ладыгина-Котс и её вклад в изучение поведения и психики шимпанзе

[7] Решение Пензенской городской Думы от 26.11.2010 № 472-23/5 «О присвоении наименований улицам города Пензы».

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]