Հունգարիայի բնագիտական թանգարան

Հունգարիայի բնագիտական թանգարան
Տեսակ	ազգային թանգարան և բնագիտական թանգարան
Երկիր	Հունգարիա
Տեղագրություն	Բուդապեշտ
Կազմված է	Mátra Múzeum?
Հասցե	1083 Budapest, Ludovika tér 2–6.
Հիմնադրվել է	1802
Կայք	nhmus.hu(հունգարերեն) և nhmus.hu/en(անգլ.)

Հունգարիայի բնագիտական թանգարան (հունգ.՝ Magyar Természettudományi Múzeum), 1802 թվականին ստեղծված թանգարան Բուդապեշտում, որտեղ ներկայացված է Հունգարիայի և տարածաշրջանի ամենամեծ բնագիտական հավաքածուն։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնադրում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1802 թվականին կոմս Ֆերենց Սեչենին իր գրադարանն ու դրամագիտական հավաքածուն նվիրաբել է Հունգարիայի ժողովրդին, որի հենքի վրա ստեղծվել են ազգային գրադարանն ու գիտակրթական կենտրոնը, որն էլ իր հերթին հիմք է հանդիսացել Հունգարիայի ազգային թանգարանի (և Սեչենիի գրադարանի) ստեղծման համար։ Կոմսի կնոջ՝ Յուլիանան Ֆեստետիչի միներալ հավաքածուն հիմք է հանդիսացել բնագիտական թանգարանի հավաքածուի ստեղծման համար։

1811 թվականին առաջին հնագիտական հավաքածուն նվերել է էրցհերցոգ Ռայները, նույն տարում գնվել է նաև առաջին կենդանաբանական հավաքածուն։ 1818 թվականին Պաուլ Կիտայբելի հերբարիումը հանձնվել է թանգարանին, ինչի արդյունքում բացվել է նոր բուսաբանական բաժինը։

1848 թվականին՝ Ավստրիական կայսրության դեմ հունգարական հեղափոխության ժամանակ, հանքային հավաքածուից պահպանվել են մոտ 13.000 նմուշներ և կենդանաբանական հավաքածուի մոտ 35.000 նմուշներ։ Հեղափոխության անկումից հետո միակ մեծ փոփոխությունը 1856 թվականին Հունգարիայի թագավորական բնագիտական ընկերության ձեռքբերումն է եղել։

1870 թվականից Հունգարիայի ազգային թանգարանն ունեցել է առանձին կենդանաբանության, բուսաբանության և միներալոգիայի բաժիններ։ Այս հավաքածուների չափերը կազմում են ավելի քան է 1 միլիոն նմուշ։

Համաշխարհային պատերազմների ժամանակաշրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1927 թվականին, երբ Բուդապեշտում կազմակերպվել է կենդանաբանության տասներորդ համաշխարհային կոնգրեսը, միջատների հավաքածուն կազմել է մոտ 3 միլիոն նմուշ, և թանգարանի շենքը տեղափոխվել է Բարոս փողոց։ Շարունակ աճող և ընդլայնվող հավաքածուները չափազանց դժվար է եղել պահպանել Ազգային թանգարանի շրջանակներում, և 1933 թվականին ստեղծվել է առանձին բնագիտական թանգարան։

Բուսաբանական հավաքածուների մեծ մասը պատերազմի ժամանակ անհետացել են։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո թանգարանը բացել է մարդաբանության բաժինը, որն այժմ համարվում է Եվրոպայի տասը խոշորագույն հավաքածուներից մեկը։

Այս ժամանակահատվածում վերսկսված հետազոտությունը կենտրոնացած էր հիմնականում հունգարական բուսական և կենդանական աշխարհի. վրա։

Խորհրդային օկուպացիայի դեմ 1956 թվականի հեղափոխության ժամանակ հրետանային կրակոցները հարվածել են Ազգային թանգարանի գլխավոր շենքին։ Աֆրիկական ցուցահանդեսը և հանքաբանական ու հնէաբանական հավաքածուների մեծ մասն անհետացել են։ Հրետանային հարվածներ են հասցվել նաև Բարոս փողոցի շենքին և 36000 լցոնած թռչուններ, 22,000 թռչնի ձվեր, 13000 ձկներ, 40000 երկկենցաղներ և սողուններ, 500,000 մոլյուսկներ, 60000 ճպուռներ, 200,000 երկթևանիներ այրվել են, այդ թվում 100.000 կտոր գիտական գրքեր ու հրատարակություններ։

Հեղափոխության անկումից մի քանի տարի հետո Զիգմունդ Սեչենին կազմել է որսորդական խաղ-արշավներ Աֆրիկայում՝ մասամբ փոխարինելու աֆրիկական ցուցահանդեսի կորուստները։ 1960-1970 թվականներին թանգարանի հետազոտողները հաճախակի գործուղումների են մեկնել Հյուսիսային Կորեա, Վիետնամ, Կուբա, Մոնղոլիա, և ներկայումս թանգարանն ունի այս երկրների բուսական և կենդանական աշխարհին առնչվող զգալի հավաքածուներ։

1979 թվականին բուսաբանության բաժինը տեղափոխվել է հեղինակավոր ճարտարապետ Էդեն Լեխների նախագծով կառուցված պատմական շենք։

Ժամանակակից պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնագիտական թանգարանն Ազգային թանգարանից առանձնանալուց հետո մինչև 1990-ական թվականները չի ունեցել առանձին ցուցասրահ։ Աճող հավաքածուների թվով պայմանավորված տարածքի խնդիր է առաջացել։ Հունգարական կառավարության որոշմամբ թանգարանը տեղափոխվել է Լյուդովիկա ակադեմիայի շենք. պատմական այս վայրը ի սկզբանե կառուցվել է որպես Հունգարիայի ռազմական ակադեմիա։

Մարդաբանության, միներալոգիայի և պետրոլոգիայի, երկրաբանության և հնէաբանության բաժինները և գրադարանը տեղակայված են Լյուդովիկա ակադեմիայի շենքում։ Կենդանաբանության թռչունների և կաթնասունների հավաքածուները, մոլեկուլյար գենետիկայի լաբորատորիան, հնէաբանական հետազոտական խումբը, Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիայի և բնագիտական թանգարանի կենդանիների բնապահպանական հետազոտության խումբը նույնպես այս շենքում են տեղավորված։

Լյուդովիկա շենքում ցուցահանդեսները բացվել են 1996 թվականից (Բուդապեշտ, Լյուդովիկա հրապարակ 2, 6), բաց է ամեն օր, բացառությամբ՝ երեքշաբթի, ժամը 10։⁰⁰ -18:⁰⁰։

2015 թվականին թանգարանը Դրենթեի թանգարանից ստացել է չինական բժշկական դպրոցի միաբանի մումիա և այն ցուցադրել մայիս ամսվա ընթացքում^[2]^[3]։

Գործառույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թանգարանն իրականացնում է հետևյալ գործառույթները՝

հավաքածուների պահպանում և ընդլայնում
գիտական հետազոտությունների իրականացում (հիմնականում հավաքածուներին առնչվող)
մշտական և ժամանակավոր ցուցահանդեսների միջոցով հավաքածուները և հետազոտության արդյունքները հանրությանը ներկայացնելը

Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թանգարանի հիմնական բաժիններն են՝

Մարդաբանության բաժին
Կենդանաբանության բաժին
Բուսաբանության բաժին
Միներալոգիայի և պետրոլոգիայի բաժին
Երկրաբանության և պալեոնթոլոգիայի բաժին
Գրադարան

Կրթության և ցուցահանդեսների բաժինը պատասխանատու է ցուցահանդեսների պլանավորման, կազմակերպման, այցելուների ընդունման, ինտերակտիվ ծրագրերի, թանգարանային կրթական գործունեության հարցերի համար։