Հումայունի դամբարան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

🌐delhitourism.gov.in/delhitourism/tourist_place/humayun_tomb.jsp​(անգլ.)
Քարտեզ
Քարտեզ

Հումայունի դամբարան[1] (հինդի՝ हुमायूँ का मकबरा, ուրդու՝ ہمایون کا مقبرہ‎), մողոլ միապետ՝ փադիշահ Միրզա Նասր ալ-Դին Մուհամմադ Հումայունի՝ Դելիում գտնվող դամբարանը[2]։ Կառուցվել է նրա այրու՝ Բեգա Բեգումի (հայտնի է նաև Հաջի Բեգում անունով) պատվերով ու հովանավորությամբ[3][4][5][6][7][8][9]։ Համարվում է մեծ մողոլների տոհմական առաջին դամբարանը[10] և ճարտարապետական տեսանկյունից կապող օղակ է հանդիսանում Լենկթեմուրի աճյունն ամփոփող Գուր-Էմիր դամբարանի ու նրա ծոռի՝ շահ Ջահանի պատվերով հետագայում կառուցված Թաջ Մահալի միջև։ Շինարարությունն սկսվել է 1562 թվականին, ավարտվել 1571 թվականին[10]։ Ճարտարապետները ազգությամբ պարսիկ հայր ու որդի են[11]՝ Միրաք Միրզա Ղիյասը և Սայիդ Մուհամմադը[12], որոնց ընտրել է հենց ինքը՝ կայսրուհի Բեգա Բեգումը։ Մինչ այդ նրանք աշխատել են Հերաթում՝ Հուսեին Բայքարայի համար, ինչպես նաև Բուխարայում՝ տեղի ուզբեկ տիրակալի համար[13]։

Հումայունի դամբարանը, որ նմանատիպ առաջին կառույցն է Հնդկական ենթամայրցամաքում[14], 1993 թվականին ներառվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում[14]։ Դրան հաջորդել են այստեղ իրականացված վերականգնողական մեծածավալ աշխատանքները[15]։

Դամբարանը տեղակայված է 1538 թվականին Հումայունի հիմնադրած Փուրանա Քիլայի՝ Հին բերդի մերձակայքում, շրջապատված է ընդարձակ պարտեզներով։ Հնդկաստանյան առաջին կառույցն է, որի շինարարության ընթացքում այդքան մեծ ծավալով կարմիր ավազաքար է կիրառվել[15]։

Դամբարանում, Հումայունի շիրմից զատ, ամփոփված են փադիշահուհի Բեգա Բեգումի, նրանց ծոռ Դարա Շիքահի, ինչպես նաև՝ հաջորդած մի քանի մողոլ շահերի՝ Ջահանդարի, Ֆարուքսիյարի, Ռաֆի Ուլ-Դարյաթի, Ռաֆի Ուդ-Դավլաթի, Մուհամմադ Քամ Բախշիի, Ալամգիր II-ի գերեզմանները[16]։

Հումայունի դամբարանն էապես տարբերվում է նրա հոր՝ Բաբուրի՝ Քաբուլում գտնվող համեստ դամբանից, թեև հենց վերջինս է դրել դրախտային պարտեզում հանգչելու ավանդույթի հիմքը[17]։ Որոշ չափով ընդօրինակելով հանդերձ Լենկթեմուրի աճյունն ամփոփող սամարղանդյան Գուր-Էմիրին՝ Հումայունի դամբարանը ճարտարապետական տեսանկյունից ոստյուն էր մողոլական արքայական դամբարանների կառուցման արվեստի ու արհեստի մեջ, որն իր գագաթնակետին է հասել Թաջ Մահալի տեսքով[18][19][20]։

Ուշագրավ է հետևյալ փաստը. մողոլ վերջին կայսրը՝ Բահադուր Շահ Զաֆարը, 1857 թ. հնդկական ապստամբության ժամանակ իր երեք իշխանների հետ պատսպարվել է Հումայունի դամբարանում և հենց այստեղ էլ նրանց գերի է վերցրել կապիտան Ուիլյամ Հոդսոնը, որից հետո նրանք Ռանգուն են աքսորվել[21][22]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Դամբարանի շուրջը տարածվող այգիները
    Դամբարանի շուրջը տարածվող այգիները
  • Դամբարանի ճակտոնը
    Դամբարանի ճակտոնը
  • Դամբարանի մուտքը
    Դամբարանի մուտքը
  • Դամբարանի հարավարևմտյան կողմը
    Դամբարանի հարավարևմտյան կողմը
  • Վեցթևանի աստղեր՝ դամբարանին
    Վեցթևանի աստղեր՝ դամբարանին
  • Բանու Բեգումի, Դարա Շիկոհի և այյլոց շիրիմները
    Բանու Բեգումի, Դարա Շիկոհի և այյլոց շիրիմները
  • Դամբարանի տեսքը արևմտյան մուտքի մոտից
    Դամբարանի տեսքը արևմտյան մուտքի մոտից
  • Դամբարանի արևմտյան դարպասի ճակտոնը
    Դամբարանի արևմտյան դարպասի ճակտոնը
  • Դամբարանի մերձակայքում գտնվող մզկիթը (Իսա Խանի մզկիթ)՝ կառուցված 1547 թ.
    Դամբարանի մերձակայքում գտնվող մզկիթը (Իսա Խանի մզկիթ)՝ կառուցված 1547 թ.
  • Արաբա Սարայ տանող դարպասը
    Արաբա Սարայ տանող դարպասը
  • Աֆսարվալայի դամբարանը, որ գտնվում է մերձակայքում
    Աֆսարվալայի դամբարանը, որ գտնվում է մերձակայքում
  • Հումայունի և նրա սափրիչի դամբարանները (Nai-ka-Gumbad) (1858 թ. լուսանկար)
    Հումայունի և նրա սափրիչի դամբարանները (Nai-ka-Gumbad) (1858 թ. լուսանկար)
  • Հումայունի դամբարանը գիշերով
    Հումայունի դամբարանը գիշերով

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ {{БРЭ|Дели|id=1945748|автор=Н. Н. Алексеева, Е. М. Կաղապար:Гороховик, О. П. Дешпанде, Н. Р. Лидова, А. Л. Сафронова
  2. ↑ Burke, S. M. (1989). Akbar, the Greatest Mogul. Munshiram Manoharlal Publishers. էջ 191.
  3. ↑ Eraly, Abraham (2007). The Mughal world : Life in India's Last Golden Age. Penguin Books. էջ 369. ISBN 978-0143102625.
  4. ↑ Smith, Vincent Arthur (1919). Akbar: The Great Mogul 1542–1605. Clarendon Press. էջ 125.
  5. ↑ Henderson, Carol E. (2002). Culture and Customs of India. Greenwood Press. էջ 90. ISBN 978-0313305139.
  6. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. «Humayun's Tomb, Delhi». UNESCO World Heritage Centre (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 1-ին.
  7. ↑ «Mausoleum that Humayun never built». The Hindu. 2003 թ․ ապրիլի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 31-ին.
  8. ↑ Jain A. K. The Cities of Delhi. — 2nd ed.. — Management Publishing Company, 1994. — P. 61. — 151 p. — ISBN 9788186034002
  9. ↑ Nicholson L. Delhi, Agra and Jaipur. — 3rd ed.. — Local Colour, 1998. — P. 99. — 241 p. — ISBN 9789622174917
  10. ↑ 10,0 10,1 Streusand D. E. Islamic Gunpowder Empires: Ottomans, Safavids, and Mughals. — Routledge, 2018. — P. 393. — 410 p. — ISBN 9780429979217
  11. ↑ Placzek A. K. Macmillan Encyclopedia of Architects. — Free Press, 1982. — Т. 2. — P. 194. — ISBN 9780029250006
  12. ↑ «Humayun's Tomb». ArchNet. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 23-ին.
  13. ↑ Hattstein M., Delius P. Islam: Art and Architecture. — Könemann, 2004. — P. 475. — 639 p. — ISBN 9783833111785
  14. ↑ 14,0 14,1 Humayun's Tomb, Delhi World Heritage Committee, UNESCO.
  15. ↑ 15,0 15,1 «Facelift for Humayun». The Indian Express. 2013 թ․ սեպտեմբերի 19. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
  16. ↑ Mausoleum of Humayun, Delhi Արխիվացված 2011-05-14 Wayback Machine British Library.
  17. ↑ Humayun's Tomb and gateway Արխիվացված 2011-05-14 Wayback Machine British Library.
  18. ↑ Humayun's Tomb Արխիվացված 17 Ապրիլ 2010 Wayback Machine archnet.org.
  19. ↑ Humayun's Tomb Frommer's India, by Pippa De Bruyn, Keith Bain, Niloufer Venkatraman, Shonar Joshi. Published by Frommer's, 2008. 0-470-16908-7. p. 316.
  20. ↑ The Monuments at Delhi World Heritage Monuments and Related Edifices in India, by Ali Javid, Tabassum Javeed. Algora Publishing, 2008. 0-87586-482-1. pp. 105–106.
  21. ↑ Humayun's Tomb Արխիվացված 10 Ապրիլ 2009 Wayback Machine Archaeological Survey of India.
  22. ↑ «The Ex-king of Delhi – Question. (Hansard, 11 December 1857)». Parliamentary Debates (Hansard). 1857 թ․ դեկտեմբերի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունիսի 30-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 10-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Catherine B. Asher: Architecture of Mughal India (= The New Cambridge History of India. 1, 4). Reprinted edition. Cambridge University Press, Cambridge u. a. 2003, ISBN 0-521-26728-5.
  • Ajit S. Bhalla: Royal Tombs of India. 13th to 18th Century. Mapin Publishing u. a., Ahmedabad 2009, ISBN 978-0-944142-89-9.
  • Hermann Forkl, Johannes Kalter, Thomas Leisten, Margareta Pavaloi (Hrsg.): Die Gärten des Islam. Edition H. Mayer, Stuttgart u. a. 1993.
  • Bamber Gascoigne: Die Großmoguln. Glanz und Größe mohammedanischer Fürsten in Indien. Sonderausgabe. Prisma-Verlag, Gütersloh 1987, ISBN 978-3-570-09930-8.
  • Markus Hattstein, Peter Delius (Hrsg.): Islam. Kunst und Architektur. Könemann, Köln 2000, ISBN 3-89508-846-3, S. 475 f.
  • Ebba Koch: Mughal Architecture. An Outline of Its History and Development (1526–1858). Prestel, München 1991, ISBN 3-7913-1070-4.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հումայունի դամբարան» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
VIAF: 306363318 · WorldCat VIAF: 306363318
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հումայունի_դամբարան&oldid=9886502» էջից