Կոտմուկ
| Կոտմտուկ | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||||
| Iberis | ||||||||||||
| Հոմանիշներ | ||||||||||||
|
Կոտմուկ կամ Բուխտակ (լատին․՝ լատ.Iberis) - կաղամբազգիների (խաչածաղկավորների) ընտանիքի ծաղկաբույսի ցեղ։
Անվանումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայկական այլ անվանումներ՝ կոտմնտուկ կամ վայրի կոտեմ ։
Անգլերեն «candytuft» անվանումը առնչություն չունի կոնֆետների հետ, այն ծագում է Կրետե կղզու[1] Իռակլիոն անվան հին տարբերակից ՝ Candia բառից։
Ծաղիկների լեզվի մեջ նշանակում է "անտարբերություն"[2]:
Տարածվածությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ցեղի ներկայացուցիչները հանդիպում են Փոքր Ասիայում և Հարավային Եվրոպայում, հատկապես լեռներում։ Ռուսաստանի հարավում և Ուկրաինայում, առավելապես Ղրիմում, Դոնի գետի մոտակայկում և Կովկասում աճում են մոտ 3-4 վայրի տեսակ։
Կենսաբանական նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խոտաբույսերի կամ թփենիների ծաղիկների ողկույզները վահանաձև են ինչը շատ հազվադեպ է։ Տերևները սովորական են։ Ծաղկաբաժակը խորն է, ոչ պարկանման:. Ծաղկատերևները սպիտակ են, վարդագույն կամ բաց մանուշակագույն , երկուսն էլ արտաքնորեն մեծացած են (ծաղկապսակը զիգոմորֆ է)։ Առէջի թելուկները սովորական են, ազատ։ Առէջները երկկողմանի պատված են եռանկյունաձև նեկտար արտադրող գեղձերով։ Պտուղը ՝ ձվաձև է կամ կլոր, երկփեղկ պատյանը փոքր-ինչ սեղմված է կողքերում, իսկ գագաթը համարյա քարթ է, նեղ միջնապատով։ Փեղքերը ողնուցավոր են և հաճախ կախվող սերմաբողբոջով։ Սերմապճեղները հարթ են, սաղմը կոճղակտոր։
Նշանակություն և կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այգեգործության մեջ ամենա հայտնի տեսակներն են.
| Կոտմուկ |
| ||||||||||||
- Կոտմուկ դառը (Iberis amara) — վահանաձև և լայնարձակ ճյուղերով, սպիտակ բուրավետ ծաղիկներով։ Ծաղկում է մայիսից կամ հունիսից մինչև սեպտեմբեր – հոկտեմբեր։
- Կոտմուկ վահանաձև (Iberis umbellifera) —գեղեցիկ ծաղկող բույս, խոշոր մանուշակագույն կամ ծիրանիով ներկված ծաղիկներով։
- Կոտմուկ մշտադալար (Iberis sempevirens) — բազմամյա բույս է արծաթասպիտակավուն վահանաձև ծաղիկներով։
- Կոտմուկ մշտածաղկուն (Iberis semperflorens) — կիսաթփենի է մինչև 1/2 մետր բարձրության, չթափվող բահանման տերևներով և խոշոր վառ սպիտակ ծաղիկներով։ Հարմար է աճեցնել ծաղկամաններում:։
Վերջի տեսակները բազմանում են ցողունով, իսկ ձմռանա պահպանվում են սառնամանիքից։
Դեղորայքային միջոց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ ԱՄՆ-ի ֆարմակոպեայի (1918), տերևները, ցողունը և արմատը, ինչպես ասում են, ունեն բուժող հատկություններ, սակայն սերմերը ավելի էֆեկտիվ են։ Ըստ երևույթի, բույսը օգտագործվում էր հնում ռևմատիզմ, պոդագրայի և այլ հիվանդությունները դեպքում։
Մեծ չափաբաժինը կարող է առաջացնել գլխապտույտ, սրտախառնոց և լուծ։ Օգտակար է ստրային հիպերտրոֆիայի, ասթմայի և բրոնխիտի համար 1-ից 3 հատիկ չափաբաժնով (0,065-0,2 գ)։ Ներկայումս տերևները և ցողունը օգտագործվում է գերմանական բուսաբուժության մեջ իբրև դառը մարսողական տոնիկ ՝ Իբեռոգաստ անվանումով։
.jpg)
Տեսակները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընդհանուր թվով 30 տեսակի են, սակայն դրանցից որոշը պատկանում են Thlaspi և Teesdalia ցեղերին[3].
- Iberis amara L. — Կոտմուկ դառը
- Iberis atlantica (LITARD. & MAIRE) GREUTER & BURDET
- Iberis aurosica CHAIX
- Iberis bernardiana GODR. & GREN.
- Iberis carica BORNM.
- Iberis carnosa WILLD.
- Iberis ciliata ALL.
- Iberis corifolia (SIMS) SWEET
- Iberis fontqueri PAU
- Iberis gibraltarica L.
- Iberis grosii PAU
- Iberis linifolia L.
- Iberis nazarita MORENO
- Iberis obovata L.
- Iberis odorata L.
- Iberis oppositifolia PERS.
- Iberis oschtenica KHARKEV.
- Iberis pectinata BOISS.
- Iberis peyerimhoffii MAIRE
- Iberis pinnata L. — Կոտմուկ փեթրավոր
- Iberis procumbens LANGE
- Iberis pruitii TINEO
- Iberis runemarkii GREUTER & BURDET
- Iberis saxatilis L. — Иберийка скальная
- Iberis semperflorens L. — Կոտմուկ մշտածաղկուն
- Iberis sempervirens L. — Կոտմուկ մշտադալար
- Iberis simplex DC.
- Iberis spathulata BERGERET
- Iberis umbellata L.
- Iberis umbellifera L. — Կոտմուկ վահանաձև
Պարենային նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այդ բույսերը հանդիսանում են նաև կերակրամիջոց մի շարք միջատների համար։ Դրանց մեջ ամենահայտնին ՝ հազվագյուտ Euchloe թիթեռնակն է։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Shorter Oxford English dictionary, 6th ed. United Kingdom: Oxford University Press. 2007. էջ 3804. ISBN 0199206872.
- ↑ «Language of Flowers - Flower Meanings, Flower Sentiments». www.languageofflowers.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
- ↑ По данным сайтов EOL, ITIS и NCBI (см. карточку растения).
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Մեսրոպ Կ. Գույումճեան, Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ Հայերէն. Պէյրութ։ Կ. Տօնիկեան եւ Եղբայրք (1981)։ էջ 191
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կոտմուկ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կոտմուկ» հոդվածին։ |
| ||||||||||
