Կանիբալիզմ (կենդանաբանություն)
Կանիբալիզմ (կենդանաբանություն), կենդանիների (կանիբալների) կողմից իր տեսակին պատկանող առանձնյակներով սնվելը, ներտեսակային գիշատչություն։ Ներտեսակային մրցակցության դրսևորման ձև է, հանդիսանում է բնական ընտրության գործոն։ Հանդիպում է կենդանիների ավելի քանի 1300 տեսակների մոտ։
Ավելի հաճախ կանիբալիզմը դիտվում է միջավայրի անբարենպաստ պայմանների, պոպուլյացիաների խտության մեծացման, սննդի և ջրի պակասի ժամանակ։ Որպես պոպուլյացիաների թվաքանակի կարգավորիչ, նպաստում է պոպուլյացիաներում առանձնյակների թվաքանակի և կերային պաշարների միջև հավասարակշության հաստատմանը։ Էգերն ավելի հակված են կանիբալիզմին, քան արուները։ Կանիբալիզմի օբյեկտ ավելի հաճախ հանդիսանում են տեսակի երիտասարդ առանձնյակները[1][2][3]։
Հոդվածոտանիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մայրական կանիբալիզմը հանդիպում է որոշ կարիճների, օրինակ Pandinus և Heterometrus ցեղերին պատկանող տեսակների մոտ։ Այն արտահայտվում է էգերի կողմից իրենց ձագերին ուտելու մեջ, ինչպես սերունդ տալու ժամանակ, այնպես էլ երբ թրթուրները բարձրանում են նրա մեջքին։ Էգը մեջքից իր աքցաններով բռնում է ձագերին և մի քանի ժամվա ընթացքում ուտում է դրանց։ Կանիբալիզմը լայնորեն տարածված է միջատների շրջանում։ Բզեզների մոտ քսիլոֆագ (փայտով սնվող) հասուն թրթուրները կարող են սնվել նույն տեսակին պատկանող ավելի փոքր թրթուրներով։ Տվյալ երևույթը կարող է դիտվել թիթեղաբեղ բզեզների ընտանիքի ներկայացուցիչների մոտ, որոնք սնվում են իրենց դրած ձվերով (օօֆագիա), երբ տվյալ տեսակին պատկանող առանձնյակների պոպուլյացիայի խտությունը մեծ է։
Որոշ հեծյալների թրթուրներ (Galesus) տիրոջ օրգանիզմում սնվում են իր տեսակին պատկանող այլ թրթուրներով, քանի որ նրանում կարող է սնվել միայն մեկ առանձնյակ։ Հայտնի են օբլիգատ կանիբալիզմի դեպքեր, որը ի հայտ է եկել էվոլյուցիայի պրոցեսում՝ որպես տեսակի համար օգտակար հարմարվածության ձև։ Օրինակ, աղոթարարների և սարդերի մի շարք տեսակների էգերը բեղմանվորվելուց հետո ուտում են արուներին։ Մրջյունների մի շարք տեսակներ սնվում են իրենց մահացած ընկերներով՝ խուսափելով նրանց քայքայումից և մրջնաբույնը վարակելու վտանգից։
Ձկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գիշատիչ և ամենակեր ձկների մեծ մասը չեն տարբերում իրենց տեսակին պատկանող երիտասարդ առանձնյակներին (նույնիսկ իրենց սերունդներին) և հնարավորության դեպքում սնվում են դրանցով։ Նորմալ պայմաններում կանիբալիզմը բնորոշ է գայլաձկանը, նրա սննդի 20 % կազմում է իր տեսակին պատկանող մանր ձկները։ Որոշ շնաձկների մոտ հայտնաբերված է ներարգանդային կանիբալիզմ, երբ էմբրիոնները սնվում են մեկը մյուսով կամ չբեղմանվորված ձվաբջիջներով[4]։
Երկկենցաղներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ամերիկյան սալամանդրի արուն պահպանում է էգի դրած ձվերը, միաժամանակ սնվում է դրանց մի մասով։ Տարբեր տեսակների հասուն ձևերը կարող են սնվել երիտասարդ առանձնյակներով։
Սողուններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կանիբալիզմը հանդիպում է սողունների տարբեր խմբերի ներկայացուցիչների՝ մողեսների, օձերի, կրիաների, կոկորդիլոսների մոտ։ Օրինակ՝ արքայական կոբրայի, սովորական արքայական օձերի, ինչպես նաև կոկորդիլոսների արուների և վարանների հասուն առանձնյակների միջև դիտվում է կանիբալիզմի երևույթը։
Կաթնասուններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տաքարյուն կենդանիների մոտ կանիբալիզմի երևույթն ավելի հազվադեպ է հանդիպում։ Կաթնասունների շրջանում կանիբալիզմի երևույթը դիտվում է կրծողների, գիշատիչների (շներ, արջեր, առյուծներ), պրիմատների (շիմպանզե, բաբուին) մոտ։ Կանիբալիզմը ավելի բնորոշ է կրծողների այն տեսակներին, որոնք շատ ձագեր են ծնում (համստերներ, մկներ)։ Բացի այդ, օրինակ, գայլերի էգերը, լուսանները կարող են ուտել իրենց ձագերին։ Այդպիսի վարքագիծ դրսևորում են նաև երիտասարդ էգերը։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- M. A. Elgar and Bernard J. Crespi (eds.). 1992. Cannibalism: Ecology and Evolution of Cannibalism among Diverse Taxa Oxford University Press, New York. (361pp) ISBN 0-19-854650-5
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ G. A. Polis, The evolution and dynamics of intraspecific predation. Annual Review of Ecology and Systematics 12, 225—251 (1981)
- ↑ Laurel R. Fox, Cannibalism in natural populations. Annual Review of Ecology and Systematics 6, 87-106 (1975).
- ↑ M. A. Elgar and B. J. (eds) Crespi, Cannibalism: Ecology and evolution among diverse taxa. (Oxford University Press, New York, 1992).
- ↑ R. Aidan Martin. «Intrauterine Cannibalism in Sharks» (անգլերեն). ReefQuest Centre for Shark Research. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 12-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կանիբալիզմ (կենդանաբանություն)» հոդվածին։ |
|
