Ինսեկտոֆոբիա

Ինսեկտոֆոբիա կամ էնտոմոֆոբիա, յուրահատուկ ֆոբիաներից մեկը` կապված միջատների հանդեպ վախի հետ։ Պատկանում է զոոֆոբիայի դասին^[1]։ Ինսեկտոֆոբիան լինում է բոլոր տարիքի մարդկանց մոտ, սկսած մանուկ հասակից^[2]։ Ինսեկտոֆոբիայի առավել տարածված տեսակներն են ապիֆոբիան (վախ մեղուներից) և միրմեկոֆոբիան (վախ մրջյուններից)^[3]։

Առաջացման պատճառներ և ախտանշանները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսեկտոֆոբիան միջատների հանդեպ վախերի ընդհանուր անվանումն է։ Այն կարող է արտահայտվել ինչպես բոլոր տեսակի միջատների, այնպես էլ դրանց առանձին ներկայացուցիչների հանդեպ վախով։ Ինսեկտոֆոբիայի առավել տարածված տեսակներ են համարվում ապիֆոբիան (վախ մեղուներից), միրմեկոֆոբիան (վախ մրջյուններից), կնիդոֆոբիան (վախ խայթող միջատներից) և իզոպտերոֆոբիան (վախ տերմիտներից և փայտակեր միջատներից)^[3]։ Գոյություն ունի տեսություն, ըստ որի այս վախի աղբյուրները գալիս են հնուց, երբ մարդիկ ապրելով անտառներում և քարանձավներում՝ մշտապես շփվում էին կենդանական աշխարհի վտանգավոր ներկայացուցիչների հետ, և որոշ միջատների խայթոցները կարող էին մահացու լինել մարդու համար։ Ինսեկտոֆոբիան կարող է առաջանալ օբյեկտիվ տարբեր պատճառներից, օրինակ, որոշ միջատների հետ բացասական շփումներից՝ մեղվի կամ մրջյունի խայթոցներից և դրանցից հետո զարգացող ալերգիկ ռեակցիաներից հետո։ Ինսեկտոֆոբիայի իռացիոնալ պատճառ կարող է հանդիսանալ միջատների՝ քթի կամ բերանի միջոցով մարմնի մեջ ներթափանցելու հանդեպ վախը, զզվանքը միջատի արտաքին տեսքից^[2]։

Ինսեկտոֆոբիայի ախտանշանների դրևորումը կարող է զգալիորեն տարբեր լիներ յուրաքանչյուր հիվանդի մոտ՝ մեծահասակների մոտ, ավելի մեծ հոգեբանական կայունության շնորհիվ, կարող է արտահայտվել ոչ այդքան ինտեսնիվ, որքան երեխաների մոտ։ Այդուհանդերձ, մեծահասակների մոտ նույնպես կարող է լինել խուճապային գրոհներ. դրանք հաճախ կանանց մոտ են լինում։ Որոշ դեպքերում կարող են զարգանալ հոգեբանական ծանր ախտանշաններ, ինչի պատճառով հիվանդը ինքն իրեն կարող է վնասել (մարմնին թունավոր քսուքներ քսելով, միջատներին կրակով ոչնչացնելու փորձեր անելով և այլն)։

Ինսեկտոֆոբիայի ախտանշանային դրսևորումները կարող են արտահայտվել հետևյալ ձևերով՝

վախի սոմատիկ (մարմնական) դրսևորումներ (բբերի լայնացում, առատ քրտնարտադրություն, դեմքի մաշկի գունատություն կամ գերարյունություն (հիպերեմիա), մկանային հիպերտոնուս (գերլարվածություն), պսիխոմոտոր գրգռվածություն),
պացիենտի կողմից միջատներից խույս տալու սևեռուն ցանկության դրսևորում,
միջատների հետ շփման ժամանակ խուճապային հարձակումներ,
պացիենտի՝ ինքն իրեն և շրջապատի մարդկանց վախի առարկայից պաշտպանելու իռացիոնալ գործողություններ. տարածքը և մարդկանց թույնով ցողելը, պաշտպանիչ հագուստ հագնելը և այլն։

Կլինիկական պատկերի, ինչպես նաև հենց պացիենտների և նրանց հարազատների շրջանում անցկացված հարցումների հիման վրա կատարվում է ֆոբիայի ախտորոշում, երբեմն անհրաժեշտ կարող է լինել ուղղակիորեն դիտարկել պացիենտի ռեակցիան իր վախի առարկայի նկատմամբ^[2]։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսեկտոֆոբիայի բուժումը ցուցված է պացիենտի կյանքի որակը նշանակալիորեն բարձրացնելու համար։ Որպես ֆոբիայի այս տեսակի, ինչպես նաև՝ բոլոր մյուս ֆոբիաների, բուժում լիովին արդարացված է առճակատման գնալու և կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիան, որոնք մեծ մասամբ ազատում են պացիենտին միջատների հանդեպ իռացիոնալ վախից և նեղացնում են ֆոբիայի սահմանները՝ մինչև ռացիոնալ վախեր։ Մանկական ինսեկտոֆոբիայի դեպքում կարելի է սկսել միջատների մեծ, գունագեղ նկարներով հանրագիտարան ձեռք բերելուց, միջատների մասին ֆիլմեր դիտելուց^[4]։

Անհրաժեշտ է խուսափել վախի հիպերկոմպեսացիայի դրսևորումներից, երբ պացիենտի մոտ առաջանում է տանը վտանգավոր միջատներ պահելու ցանկություն, քանի որ դա կարող է ֆոբիայի վերսկսման պատճառ դառնալ։ Ինսեկտոֆոբիայի կանխարգելման բովանդակությունը միջատների հետ շփումները, ինչպես նաև դրանց հետ կապված ցանկացած բացասական ազդեցությունները սահմանափակելն է^[2]։