Բախումներ Թալիբանի և Իրանի միջև (2023)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բախումներ Թալիբանի և Իրանի միջև
Թվականմայիս 2023
Մասն էՔաղաքացիական պատերազմ Աֆղանստանում
ՎայրAfghanistan–Iran border?
Հակառակորդներ
Հրամանատարներ
Կողմերի ուժեր
Ռազմական կորուստներ
Ընդհանուր կորուստներ

«Թալիբան»-ի և Իրանի միջև բախումներ, տեղի են ունեցել 2023 թվականի մայիսի 27-28-ը[1]։ Աֆղանստանում իշխող «Թալիբան» իսլամական շարժման զինված ուժերը մասնակցել են սահմանային հակամարտությանը իրանցի սահմանապահների հետ աֆղանա-իրանական սահմանին՝ Աֆղանստանի Նիմրուզ նահանգի և Իրանի Սիստան և Բելուջիստան նահանգի միջև[2][3]։ Դրան ի պատասխան՝ Իրանի բանակը հրետանային հարված է հասցրել թալիբների դիրքերին, ինչը, պաշտոնական տվյալներով, հանգեցրել է երեք մարդու մահվան[4], ոչ պաշտոնական տվյալներով՝ աֆղանական կողմից առնվազն 14-ի և իրանական կողմից՝ 2-ի՝ չհաշված վիրավորներին[5]։ Մի քանի բախումներից հետո երկու կողմերն էլ կարգավորել են իրավիճակը[6][7]։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի իրավունքները Գիլմենդի ջրի նկատմամբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիլմենդ գետի ջրի շուրջ վեճերն առաջին անգամ ի հայտ եկան 1870-ական թվականներին, մի քանի տասնամյակ անց, նոր թափով բռնկվելով, այն բանից հետո, երբ գետը փոխեց հունը 1896 թվականին։ 1939 թվականին Իրանի և Աֆղանստանի թագավորները համաձայնության եկան ջրի իրավունքների բաժանման վերաբերյալ, որը ստորագրվեց, բայց երբեք չվավերացվեց։ Երկու երկրների վարչապետների միջև 1973 թվականի պայմանագրով հետևեց, որ Իրանը պետք է տարեկան 820 միլիոն խորանարդ մետր ջրի բաժին ստանար, բայց այն կրկին չվավերացվեց[8][9][10]։ Մինչև 1979 թվականը, երբ Իրանում տեղի ունեցավ Իսլամական հեղափոխություն, Իսկ Աֆղանստանը գտնվում էր Խորհրդային Միության վերահսկողության տակ, Գիլմենդ գետի ջրի իրավունքների հարցը չափազանց սուր էր։ Աֆղանստանում Աշրաֆ Ղանիի օրոք երկիրը սկսեց ամբարտակներ կառուցել, ինչպիսիք են Սալմա ամբարտակը Գերիրուդ գետի վրայով և Քամալ Խան ամբարտակը Գիլմենդ նահանգում՝ ջուրը պահելու և հիդրոէեկտրակայանների արտադրությունը մեծացնելու համար:Աֆղանստանի պաշտոնյաները շարունակել են քննարկել Իրանի հետ ջրի բաժանման հարցը, քանի որ իշխանության են եկել թալիբները[11]։

2023 թվականի մայիսին Իրանի նախագահ Իբրահիմ Ռաիսին Գիլմենդ գետում ջրի իրավունք էր պահանջել[12][13]։ Բացի այդ, Իրանի ԱԳՆ-ն հայտարարել է, որ իր երկիրը չի ճանաչում թալիբներին և պնդում է, որ ստեղծվի «Աֆղանստանի ներառական կառավարություն»[14]։

Իրանի և «Թալիբանի» հարաբերությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի՝ հիմնականում շիա երկրի և «Թալիբան» շարժման միջև հարաբերությունները, որտեղ գերակշռում են սուննի ֆունդամենտալիստները, պատմականորեն խիստ անկայուն են եղել[15]։ 1996-2001 թվականներին Աֆղանստանում թալիբների կառավարման ժամանակ թալիբները մահապատժի են ենթարկել 10 իրանցի դիվանագետների և իրանցի լրագրողի Մազարի Շարիֆի հյուպատոսությունից։ Իրանի ռազմական մոբիլիզացիան թույլատրվել Է ՄԱԿ-ի միջնորդությամբ[16]։ 2001 թվականին Աֆղանստան ԱՄՆ ներխուժման ժամանակ Իրանը համագործակցում էր ԱՄՆ զորքերի հետ, իսկ իրանական հատուկ ջոկատայինները ճնշում գործադրելիս աջակցում էին Հյուսիսային դաշինքին[17]։

«Չարի առանցքի» ելույթից հետո Իրանը բարելավել է իր հարաբերությունները թալիբների հետ։ Աֆղանստանի պատերազմի ժամանակ ԱՄՆ - ը, Մեծ Բրիտանիան և Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետությունը Իրանին մեղադրել են թալիբներին ապաստան տրամադրելու և նյութական աջակցություն ցուցաբերելու մեջ[18][19][20]։ 2010-ին «Քուդս» ուժերի իրանցի սպան, որին անվանել են «Թալիբանին զենքի մատակարարման առանցքային միջնորդ», գերեվարվել էր Աֆղանստանում ՆԱՏՕ-ի ուժերի կողմից[21]։ 2017 թվականին Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետությունը Իրանին մեղադրել էր թալիբներին երկրի արևմուտքում աֆղանական կառավարական ուժերի վրա հարձակվելու համար ուղղակի աջակցելու մեջ և հայտարարել, որ Իրանը փորձել է քանդել Հերաթ նահանգի ամբարտակը։ Իրանը հերքել է թալիբներին աջակցելու մեղադրանքները։

2021 թվականի ամռանը «Թալիբանը» Իրանի դիվանագիտական աջակցությամբ վերականգնել է իր իշխանությունն Աֆղանստանի նկատմամբ[22][23]՝ երկրից ԱՄՆ զորքերի դուրսբերումից հետո[24]։ 2021 թվականի նոյեմբերին Աֆղանստանի ազգային դիմադրության ճակատի առաջնորդ Ահմադ Մասուդը և դաշտային հրամանատար Հերաթ Իսմայիլ Խանը հանդիպել են Իրանում՝ աֆղանական ընդդիմությունն ուժեղացնելու փորձերի շրջանակներում[25]։ 2021 թվականի նոյեմբերին Աֆղանստանի ազգային դիմադրության ճակատի առաջնորդ Ահմադ Մասուդը և դաշտային հրամանատար Հերաթ Իսմայիլ Խանը հանդիպել են Իրանում՝ աֆղանական ընդդիմությունն ուժեղացնելու փորձերի շրջանակներում։

202 3 թվականի մայիսին Իրանի զինված ուժերի շտաբի պետի տեղակալ, բրիգադի գեներալ Բահրամ Հոսեյնի Մոթլակի գլխավորած պատվիրակությունը Քաբուլում հանդիպում է ունեցել Աֆղանստանի թալիբների կառավարությանն առընթեր իր աֆղան գործընկեր Հաջի Մալի-Խան Սադիկի հետ[26]։

Թեև ջուրն Իրանի և Աֆղանստանի միջև տարաձայնությունների մի քանի ոլորտներից մեկն է, նրանց միջև երկկողմ հարաբերությունները 2022 թվականից հաջողությամբ զարգանում են[27]։ Այնուամենայնիվ, «Թալիբանի» ոստիկանության նախկին մամուլի քարտուղար Մուբին Խանը ծաղրել Է Իրանի նախագահին[28], ինչը զայրացրել է իրանցիներին և հանգեցրել Բառային պատերազմի և միմյանց սպառնալիքների[29]։

Բախումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարտական գործողությունների ընթացքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2023 թվականի մայիսի 27-ին Իրանի և Աֆղանստանի սահմանին կրակոցներ են արձակվել, ինչի հետևանքով զոհվել և վիրավորվել են զինվորներ։ Իրանի ոստիկանության պետ Քասեմ Ռեզային «Թալիբանին» մեղադրել է Իրանի Սիստան և Բելուջիստան նահանգի և Աֆղանստանի Նիմրոզ նահանգի սահմանին կրակ բացելու մեջ։ Աֆղանստանի ներքին գործերի նախարարության պաշտոնական ներկայացուցիչ Աբդուլ Նաֆի Թաքորը Իրանին մեղադրել է առաջինը կրակ բացելու մեջ։ Թաքերը հայտարարել է, որ փոխհրաձգության հետևանքով երկու մարդ Է զոհվել, մեկը՝ յուրաքանչյուր երկրից, իսկ մյուսները վիրավորվել են։ IRNA-ի տեղեկություններով՝ երկու իրանցի սահմանապահներ սպանվել են, իսկ 5-ը՝ տեղափոխվել, հայտնել են, որ զոհվել են երեք իրանցի սահմանապահներ։ IRNA-ն նաև տեղեկացրել է, որ Աֆղանստանի հետ Միլակ սահմանային անցումը, որը խոշոր առեւտրային երթուղի է, մինչև հետագա ծանուցումը փակվել է փոխհրաձգության պատճառով[2]։

Մայիսի 28-ի կեսգիշերին թալիբները հարձակվել են Իրանի սահմանային անցակետի վրա[30]։ Իրանական ԶԼՄ-ների հայտարարության համաձայն՝ կրակը սկսվել է Նիմրոզ նահանգի սահմանին[31]։ Ինչպես պնդում է «Թալիբան» ահաբեկչական կազմակերպությունը, ընդհանուր առմամբ ոչնչացվել է 18 սահմանային օբյեկտ[32]։ Բախումների ժամանակ իրանցի սահմանապահները հրետանի են կիրառել, սակայն հերքել են հրթիռների կիրառման մասին հայտարարությունները[33]։

Իրանի և Աֆղանստանի կառավարությունների հայտարարությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկու կողմերի պաշտոնական հայտարարություններն այն մասին, թե ինչպես են տեղի ունեցել բախումները, զգալիորեն տարբերվում էին, և յուրաքանչյուր կողմ մեղադրում էր մյուսին[34].

Աֆղանստանի պաշտպանության նախարարության մամուլի քարտուղար ինայաթուլլա Խորեզմին հայտարարել է. «Ցավոք, այսօր հերթական անգամ Նիմրոզ նահանգի Կանգ շրջանի սահմանամերձ շրջաններում իրանցի զինվորների հրաձգություն է տեղի ունեցել, [և] հակամարտությունը... բռնկվել է»։

Իրանի իրավապահ մարմինների պետի տեղակալ Ղասեմ Ռեզային հայտարարել է. «չպահպանելով միջազգային օրենքները և բարիդրացիությունը՝ «Թալիբան» -ի ուժերը սկսել են կրակել Սասուլիի անցակետի վրա.․. վճռական պատասխան առաջացնելով»։

Գնահատականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Kayhan թերթը բախումների մեղքը բարդել Է ԱՄՆ-ի և նրա տարածաշրջանային դաշնակիցների վրա[35]։ ԻՀՊԿ օդատիեզերական ուժերի հրամանատար Ամիր Ալի Հաջիզադե հայտարարել է, որ Իրանի «թշնամիները» ցանկանում էին, որպեսզի թալիբների հետ սահմանային հակամարտությունը վերածվի լիարժեք պատերազմի։ Իր ելույթում նա հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն «տարբեր թակարդներ» է ստեղծել Իրանին պատերազմի մեջ ներքաշելու համար[36]։

Իրանական Տասնիմ լրատվական գործակալության հաղորդմամբ՝ բախումները սկսվել են այն ժամանակ, երբ թմրանյութերի զինված մաքսանենգների խումբը փորձել է հատել Իրանի սահմանը, և իրանական ուժերը կրակ են բացել նրանց ուղղությամբ։ Թալիբների տեղական ուժերը, չկասկածելով տեղի ունեցածի մասին, ենթադրել են, որ իրանական ուժերը հարձակվում են իրենց վրա, և բախում է տեղի ունեցել։ «Թալիբանի» ուժերն այնուհետև փորձել են հարձակվել սահմանամերձ գյուղերի վրա, ինչպես նաև նրանց հաջողվել է գրավել մի քանի անցակետ[37]։

Հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մայիսի 28-ին Իրանը վերաբացեց Աֆղանստանի հետ սահմանը Աբրիշամ կամրջի վրա, որն ավելի վաղ փակվել էր բախումների պատճառով[38]։ Իրանի կառավարության աջակցությունը թալիբներին քննադատության է ենթարկվել իրանական ռեֆորմիստական լրատվամիջոցների և Ահմադ Մասուդի կողմից[39][40]։

Դրանից հետո Քաբուլում Իրանի դեսպանատունը և Աֆղանստանի պաշտոնատար անձինք կապ են հաստատել միջադեպի հետաքննության համար[33]։ Իրանցի գեներալ Կիյումարս Հեյդարին և Իրանի իրավապահ մարմինների պետի տեղակալ Ղասեմու Ռեզային նույնպես Զաբոլ քաղաքում թալիբների ներկայացուցիչների հետ համատեղ հանդիպում են ունեցել, որի ժամանակ քննարկել են, թե ինչպես ապագայում կանխել նման միջադեպերը[37]։ Կարճատև բախումից հետո Իրանի ներքին գործերի նախարար Ահմադ Վահիդին հայտարարել է, որ իրանա-աֆղանական սահմանին իրավիճակը նորմալ է և անցումները կրկին բաց են[6]։

Աֆղանստանի պաշտոնական ներկայացուցիչը կոչ է անում դիվանագիտական լուծում տալ վեճին։ Աֆղանստանի արտաքին գործերի նախարարությունը հայտարարել է, որ մտադիր չէ հակամարտության մեջ մտնել Իրանի հետ։ «Ներկայումս իրավիճակը վերահսկողության տակ է։ Սահմանին խնդիրները լուծված են»[7]։ «Թալիբան» շարժման անդամները նաեւ կոչ են արել լավ հարաբերություններ հաստատել հարևան երկրների, հատկապես Իրանի հետ[27]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Талибан объявил войну Ирану - СМИ». Корреспондент.net (ռուսերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 «Iran exchanges heavy gunfire with Taliban on Afghan border, escalating tensions over water rights». Associated Press (անգլերեն). 2023 թ․ մայիսի 27. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  3. ↑ «Iranian and Taliban forces engage in shootout on border over water dispute». The Times of Israel (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  4. ↑ «Спор за воду привел к конфликту между талибами и силами КСИР на афгано-иранской границе». Detaly.co.il (ռուսերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  5. ↑ «Началась ли война между Афганистаном и Ираном?». Detaly.co.il (ռուսերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Iran-Afghanistan Border Calm after Clash: Interior Minister - Politics news - Tasnim News Agency». Tasnim News Agency (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 «Afghanistan calls for 'diplomatic' resolution with Iran after border skirmishes». Arab News (անգլերեն). 2023 թ․ մայիսի 29. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  8. ↑ Samii, Bill. «Iran/Afghanistan: Still No Resolution For Century-Old Water Dispute». RadioFreeEurope/RadioLiberty. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  9. ↑ Why a dam in Afghanistan might set back peace // Christian Science Monitor. — ISSN 0882-7729.
  10. ↑ «Iran speaks up for water rights». BBC. 2002 թ․ հունիսի 19. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  11. ↑ «Afghanistan-Iran Disquiet Over the Helmand River». The diplomat (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  12. ↑ «Предупреждение иранского президента властям Афганистана о правах на воду р. Гильменд». Pars Today (ռուսերեն). 2023 թ․ մայիսի 18. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  13. ↑ «At least three killed in clash on Iran-Afghan border». Reuters. 2023 թ․ մայիսի 27. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  14. ↑ SVTV NEWS (28-05-2023). «Боевики движения «Талибан» вторглись на территорию Ирана». Telegram.
  15. ↑ «اشتباك حدودي بين القوات الإيرانية وطالبان بسبب "سوء فهم"». CNN Arabic (արաբերեն). 2021 թ․ դեկտեմբերի 1. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  16. ↑ «CNN - Taliban, Iran hold talks - February 3, 1999». CNN. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  17. ↑ «Iran Sets Its Eyes on Afghanistan». The Washington Institute (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  18. ↑ Siddique, Abubakar (2017 թ․ օգոստոսի 1). «Mounting Afghan Ire Over Iran's Support For Taliban». RFE/RL. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  19. ↑ Stancati, Margherita (2015 թ․ հունիսի 11). «Iran Backs Taliban With Cash and Arms». Wall Street Journal. 0099-9660. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  20. ↑ Tisdall, Simon (2010 թ․ հուլիսի 25). «Afghanistan war logs: Iran's covert operations in Afghanistan». The Guardian. 0261-3077. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  21. ↑ (AFP). «Iranian officer captured in Afghanistan: NATO». Khaleej Times (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  22. ↑ «Russia and Iran: Disappointed Friends of the Taliban?». Royal United Services Institute (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  23. ↑ «Taliban advances as U.S. completes withdrawal». FDD's Long War Journal (ամերիկյան անգլերեն). 2021 թ․ հուլիսի 12. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  24. ↑ Trofimov, Yaroslav (2021 թ․ օգոստոսի 14). «How the Taliban Overran the Afghan Army, Built by the U.S. Over 20 Years». Wall Street Journal. 0099-9660. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  25. ↑ Chaudhury, Dipanjan Roy (2021 թ․ նոյեմբերի 8). «Anti-Taliban leader Ahmad Masoud visits Iran to stitch alliance». The Economic Times. 0013-0389. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  26. ↑ «Iranian Military Delegation in Afghanistan for Talks - Politics news - Tasnim News Agency». Tasnim News Agency (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 «A Compulsive Embrace Beneath the Afghanistan-Iran Water Conflict». The diplomat (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  28. ↑ «Iranian press review: Taliban figure mocks Raisi over water rights demands». Middle East Eye (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  29. ↑ «Iran's Water Dispute Continues With Taliban As They Ridicule Raisi». Iran International.(չաշխատող հղում)
  30. ↑ «Талибы атаковали пограничный пункт Ирана». centralasia.media. 2023 թ․ մայիսի 28. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  31. ↑ «آتش در «نیمروز»». donya-e-eqtesad.com. 2023 թ․ մայիսի 28. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  32. ↑ Топор Live (2023 թ․ մայիսի 28). «Талибан уничтожил в общей сложности 18 пограничных объектов». Telegram. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  33. ↑ 33,0 33,1 «Iran Police Blame Taliban for Eruption of Border Clash - Politics news - Tasnim News Agency». Tasnim News Agency (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  34. ↑ «At least three killed in shooting at Iran-Afghan border». Al Jazeera (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  35. ↑ Fararu | فرارو | اخبار روز ایران و جهان (۱۴۰۲/۰۳/۰۸ - ۰۸:۱۵). «تحلیل سردرگم کیهان از قضیه طالبان/ همسایگان به گردن هم حق دارند!». fa (պարսկերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  36. ↑ «فرمانده بلندپایه جمهوری اسلامی درگیری مرزی با طالبان را «دام امریکایی» توصیف کرد». افغانستان اینترنشنال (պարսկերեն). 2023 թ․ մայիսի 31. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  37. ↑ 37,0 37,1 «جزئیات جدید از علت آغاز درگیری در مرز با افغانستان/ ممانعت از ورود کاروان قاچاقچیان به درگیری با طالبان انجامید- اخبار نظامی | دفاعی | امنیتی - اخبار سیاسی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim (պարսկերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  38. ↑ «بازگشایی پل ابریشم در مرز افغانستان پس از درگیری مرزبانان ایران با نیروهای طالبان- اخبار سیستان و بلوچستان - اخبار استانها تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim (պարսկերեն). Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  39. ↑ «انتقاد کاربران شبکه‌های اجتماعی از عملکرد جمهوری اسلامی؛ احمد مسعود: نگفتمت مرو آنجا؟». ir.voanews.com. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
  40. ↑ «We Buried More Brutal Groups, like ISIS, Says Iranian Media». Afghanistan International (անգլերեն). 2023 թ․ մայիսի 31. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 31-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բախումներ_Թալիբանի_և_Իրանի_միջև_(2023)&oldid=9799606» էջից