Արևաբծեր

Արևաբծեր, մուգ տիրույթներ Արեգակի վրա, որոնց ջերմաստիճանը լուսոլորտի մնացած մասերի համեմատ ցածր է 1500 Կ-ով։ Դիտվում են Արեգակի սկավառակին (օպտիկական սարքերով, որոշ դեպքերում անզեն աչքով) մուգ բծերի տեսքով։ Դրանք ուժեղ մագնիսական դաշտերի լուսոլորտ դուրս գալու տիրույթն է։

Բծերի մգությունը պայմանվորված է մագնիսական դաշտի կողմից նյութի կոնվեկցիոն շարժումների ճնշմամբ, որի հետևանքով այդ տիրույթում ջերմային էներգիայի տեղափոխման դանդաղում է տեղի ունենում։

Բծերի քանակը (դրա հետ կապված Վուլֆի թիվը) ուղղակիորեն կախված է Արեգակի մագնիսական դաշտի ակտիվության հետ և գլխավոր ցուցանիշներից մեկն է։

Ավելի սառը աստղերի վրա (K դասի և ավելի սառը) ավելի մեծ մակերեսով բծեր են դիտվում, քան Արեգակի վրա^[3]։

Ուսումնասիրման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևաբծերի մասին առաջին տեղեկությունները Չինաստանից են (Ք․ա 800 թվական)

Առաջին բծերը պատկերվել են 1128 թվականին Իոհան Վիստերսկու տարեգրության մեջ^[4]։

Հին ռուսական գրականության մեջ արևաբծերի մասին առաջին անգամ հիշատակված է Նիկոնյան տարեգրության մեջ ,14-րդ դարի երկրորդ կեսին պատկանող գրառումներում^[5]։

Երկնքում նախանշան կա, արև կա ոնց արյուն, իսկ նրա վրա սև տեղեր։     (1365 թվական)
Արևի վրա նախանշան կա, տեղեր կան սև, ոնց գամեր,և մեծ հողմ է եղել։    (1371 թվական)

Իոհանն Վուստերսկու Արևաբծերի ուրվանկարները

1610 թվականից սկսվում է Արեգակի գործիքային ուսումնասիրման դարաշրջանը։ Հեռադիտակի հայտնագործությունը և նրա հատուկ տեսակների ստեղծումը, Արեգակի դիտման համար ստեղծված հելիոսկոպը, թույլ տվեց Գալիլեյին, Թոմաս Հերրիոտին, Քրիստոֆ Շեյներին և այլ գիտնականներին, ուսումնասիրել արևաբծերը։ Գալիլեոն, ըստ երևույթին, հետազոտողներից առաջինն էր, որ հասկացավ, որ կետերը արևի մի մասն են, ի տարբերություն Շեյների, ով համարում էր, որ դրանք մոլորակներ են անցնում Արեգակի սկավառակով։ Այդ ենթադրությունը թույլ տվեց Գալիլեյին բացահայտել Արեգակի պտույտն ու դրա պարբերությունը։ Գալիլեոյի և Շեյների ի միջև տարաձայնությունների ավելի քան մեկ տասնամյակ նվիրված էր կետերի հայտնաբերման առաջնահերթությանը և դանց բնույթին, սակայն, ամենայն հավանականությամբ, առաջին դիտումը և առաջին հրատարակությունը չեն պատկանում դրանցից որևէ մեկին^[6]։

Առաջին ուսումնասիրությունները կենտրոնացված էին բծերի բնույթի և դրսևորման շուրջը^[4]։ Չնայած նրան, որ մինչև 20-րդ դարը, բծերի ֆիզիկական բնույթը մնում էր անհասկանալի, ուսումնասիրությունները շարունակվեցին։ 19-րդ դարում արդեն ուսումնասիրությունների շարքը թույլ էր տալիս խուսել երևույթի պարբերականության մասին։ 1845 թվականին Դ․Հենրին և Ս Ալեքսանդերը ,Պրիստոնյան համալսարանից, կատարեցին Արեգակի դիտարկումներ հատուկ ջերմազգայուն սարքերի (en:thermopile) միջոցով, և պարզեցին, որ ճառագայթման ինտենսիվությունը համեմատած շրջակա տարածքներին ավելի թույլ է^[7]։

Առաջացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բծերը հայտնվում են Արեգակի մագնիսական դաշտի առանձին հատվածներում փոթորիկների արդյունքում։ Այս երևույթի սկզբում մագնիսական դաշտի խողովակները «ճեղքում են» լուսոլորտը և հասնում պսակի տրիույթ և ուժեղ դաշտը ճնշում է տեղամասերում պլազմայի կոնվեկցիոն շարժմանը, կանխելով էներգիայի հոսքը ներքին շրջաններից դեպի արտաքին տիրույթ։ Նախ, այս վայրում հայտնվում է ջահը, մի փոքր ուշ, դրանից քիչ արևմուտք` փոքր մի կետ, որը կոչվում է «անցք», մի քանի հազար կիլոմետր տրամագծով։ Մի քանի ժամվա ընթացքում մագնիսական ինդուկցիան աճում է (սկզբնական արժեքը 0.1 Տլ), ավելանում էանցքերի չափերն ու քանակը։ Նրանք միանում են միմյանց հետ և ձևավորում մեկ կամ մի քանի ավելի մեծ անցքեր։ Բծերի ամենամեծ ակտիվության շրջանում մագնիսական դաշտի ինդուկցիայի մեծությունը հասնում է 0,4 Տլ։

Պարբերականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արեգակնային ցիկլը կապված է արևաբծերի առաջացման հաճախության հետ, դրանց ակտիվության և նրանց կյանքի տևողության հետ։ Մեկ շրջանը ընդգրկում է շուրջ 11 տարի։ Նվազագույն ակտիվության ժամանակահատվածներում արևաբծերը շատ քիչ են, իսկ առավելագույն ակտիվության ժամանակ կարող է դիտվել մի քանի հարյուր բիծ։ Յուրաքանչյուր ցիկլի վերջում Արեգակի մագնիսական դաշտի բևեռացումը փոխվում է, այն շրջվում է հակառակ դիրքով, ուստի ավելի հարմար է խոսել 22-ամյա արևային ցիկլի մասին։

Ցիկլի տևողությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեև արեգակնային ակտիվության ցիկլը տևում է մոտ 11 տարի, լինում են նաև 9-14 տարի տևողւթյան ցիկլեր։ Դրանց միջին տևողությունը նույնպես փոխվում է դարերի ընթացքում։ Այսպիսով, 20-րդ դարում միջին ցիկլի տևողությունը կազմում է 10.2 տարի։

Ցիկլի ձևը փոփոխական է։ Շվեյցարացի աստղագետ Մաքս Վալդմայերը պնդում էր, որ Արեգակի՝ նվազագույնից մինչև առավելագույն ակտիվություն անցնում է ավելի արագ, եթե համեմատաբար մեծ է այս ցիկլում արձանագրված բծերի քանակը (այսպես կոչված «Վալդմայերի կանոնը»)։

Ցիկլի սկիզբն ու վերջը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախկինում ցիկլի սկիզբը համարվում էր այն պահը, երբ արեգակնային գործունեությունը նվազագույնի սահմաններում էր։ Ժամանակակից չափման մեթոդների շնորհիվ հնարավոր դարձավ պարզել Արեգակի մագնիսական դաշտի բևեռացման փոփոխությունը, հետևաբար, ցիկլի սկիզբ համարվում է դաշտի բևեռացումը փոխելու պահը։

Ցիկլերի համարակալումը առաջարկեց Ռ. Վոլֆը։ Առաջին փուլը, ըստ այս համարակալման, սկսվեց 1749 թվականին։ 2009 թվականին սկսվեց 24-րդ արեգակնային ցիկլը։

Տվյալներ վերջին արեգակնային ցիկլերից
Ցիկլի համար	Սկիզբ (տարի-ամիս)	Առավելագույն ակտիվություն(տարի-ամիս)	Բծերի առավելագույն քանակ
18	1944-02	1947-05	201
19	1954-04	1957-10	254
20	1964-10	1968-03	125
21	1976-06	1979-01	167
22	1986-09	1989-02	165
23	1996-09	2000-03	139
24	2008-01	2012-12*	87*

վերջին տողի տվյալները տեսական են

Առկա է մոտ 100 տարի ժամանակահատվածով («դարավոր ցիկլ») առավելագույն թվով արևաբծերի քանակների փոփոխություն հաճախականություն։ Այս ցիկլի վերջին նվազագույն քանակի արևաբծերը եղել են 1800-1840 թվականներին և 1890-1920 թվականներին։ Կա ենթադրություն նույնիսկ ավելի երկար տևողության ցիկլերի գոյության մասին։