Անդրսառցադաշտային լիճ
Անդրսառցադաշտային լիճ[2][3][4][5][6] կամ սառցե լիճ[7],որը գտնվում է սառցադաշտի տակ։ Ի տարբերություն սեզոնային սառցակալման պատճառով սառույցով պատված լճի, անդրսառցադաշտային լիճը սովորաբար գտնվում է մշտական սառցե ծածկի տակ, որի հաստությունը տատանվում է մի քանի հարյուրից մինչև մի քանի հազար մետրի։ Չնայած դրան, այն կարող է լինել էկոհամակարգ, որտեղ կան կենդանի օրգանիզմներ, ինչպիսիք են բակտերիաները և արքեաները։
Անտարկտիդայում մեծ թվով անդրսառցադաշտային լճեր կան։ Երկրի վրա ամենամեծ հայտնի անդրսառցադաշտային լիճը Վոստոկ լիճն է։
Առաջացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անդրսառցադաշտային լճերի գոյությունը հնարավոր է երկու բնական երևույթի շնորհիվ։ Դրանցից առաջինը ճնշման տակ սառույցի հալման ջերմաստիճանի նվազեցումն է։ Մի քանի հարյուր կամ հազար մետր հաստությամբ սառույցի ծանրության տակ ճնշումն այնքան է մեծանում, որ հալման ջերմաստիճանը մի քանի աստիճանով իջնում է 0 °C-ից ցածր։ Մեկ այլ երևույթի ՝ երկրաջերմային երևույթի հետևանքով խորություններում ջերմաստիճանն աստիճանաբար բարձրանում է։ Եթե որոշակի խորության վրա սառույցի ջերմաստիճանը սկսում է գերազանցել հալման կետը, ապա առաջանում է սառցե լիճ։
Անդրսառցադաշտային լճերի օրինակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սառույցի հաստության միջով թափանցող ռադիոլոկացիոն կայանի և արբանյակային պատկերների օգնությամբ մինչ այժմ ավելի քան 150 անդրսառցադաշտային լճեր են հայտնաբերվել Անտարկտիկայի սառցաշերտի տակ։ Դրանցից ամենամեծը՝ Վոստոկ լիճը, ունի մոտ 250 կմ երկարություն և 50 կմ լայնություն։ Այն ունի մինչև 1200 մ խորություն և գտնվում է լիակատար մթության մեջ՝ սառույցի տակ 3700-4100 մ խորության վրա։ Նրա ջերմաստիճանը մոտ −3 °C է, իսկ ճնշումը՝ 35 ՄՊա։ Ենթադրվում է, որ Անտարկտիդայի անդրսառցադաշտային լճերը միմյանց հետ կապված են անդրսառցադաշտային գետերի համակարգով, որոնց միջոցով ճնշումը հավասարեցվում է և ջուրը տեղափոխվում։
Իսլանդիան ունի մի քանի անդրսառցադաշտային հրաբուխներ, ինչպիսիք են Գրիմսվոթնը։ Երկրաջերմային ջերմաստիճանի բարձրացումը նրանց շրջակայքում ստեղծել են անդրսառցադաշտային լճեր։ Փոփոխական հրաբխային ակտիվության պատճառով այս լճերը, սակայն, հաճախ անկայուն են և հաճախ ժայթքում են մակերես, երբ դրանց վերևում գտնվող սառցադաշտային շերտը լիովին հալվել է։ Նման միջոցառումները իսլանդերեն կոչվում են Jökulhlaup։
Անտարկտիկայի Ռուսկայա կայարանի մոտ հայտնաբերվել են մի քանի անդրսառցադաշտային բնակեցված աղի լճեր (Գեոլոգով, Օվկիանոլոգով, Վոստոչնոյե, Կիրճ, Պրիբրեժնոյե, Ազիմուտ և այլն)։ Մոտակա թարմ լճից ջուրը կարող է օգտագործվել կայանին ջուր մատակարարելու համար[8]։
Նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եթե Անտարկտիկայի անդրսառցադաշտային լճերը, ինչպիսին Վոստոկն է, իրոք պարունակում են միկրոօրգանիզմներ, ապա դրանք գիտական հետաքրքրություն են ներկայացնում որպես կյանքի ծայրահեղ պայմաններով եզակի էկոլոգիական համակարգեր, որոնք ամբողջովին մեկուսացված են արտաքին աշխարհից առնվազն հարյուր հազարավոր տարիներ։ Դրանք ուսումնասիրելիս մեծ ուշադրություն է դարձվում աղտոտման կանխարգելմանը, որի համար օգտագործվում են հորատման հատուկ տեխնոլոգիաներ և կրիոբոտներ (ռոբոտ, որը նախատեսված է սառույցի կամ սառցե ջրի մեջ աշխատելու համար)։ Երկու լճերից (Վոստոկ և Ուիլլանս) երկար հորատումից հետո հետազոտողներին հաջողվել է ջրի նմուշներ ստանալ, որոնցում մանրէներ են հայտնաբերվել։ Մերսեր լճում, որը գտնվում է Հարավային բևեռից 600 կմ հեռավորության վրա, Մերսերի սառցե հոսքի տակ, հայտնաբերվել են անողնաշարավոր կենդանիների պատյաններ` ինչպիսիք են մանր խեցգետնակերպերը և թարդիգրադները, բարակ թելեր (բույսերի ցողուններ), բակտերիաներ և դիատոմների կայծքարային կմախքներ[9][10]։
Անդրանսառցադաշտային լճերը կարևոր են տիեզերքի հետազոտման համար, քանի որ դրանք նման են երկնային մարմինների` ինչպիսիք են Յուպիտերի արբանյակը՝ Եվրոպան և Սատուրնի արբանյակը՝ Էնցելադը, վրա ենթադրյալ ջրամբարների։ Նրանց սառցե ծովերը համարվում են պոտենցիալ բնակավայրեր այլմոլորակային կյանքի համար։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Սառցադաշտային կղզի
- Անդրսառցադաշտային հրաբուխ
- Սառցե լիճ
- Հալած լճակ
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Robert Simmon (2007). «Subglacial Lakes, Antarctica». NASA Earth Observatory (անգլերեն). NASA. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 20-ին.
- ↑ Михайлов В. Н, Добролюбов С. А Гидрология. — М.: Directmedia, 2017. — С. 532. — 754 с. — ISBN 978-5-4475-4463-8
- ↑ Летягин А. География. 6 класс. Начальный курс. — М.: Вентана-Граф, 2019. — С. 40. — 197 с. — ISBN 978-5-04-077253-7
- ↑ Тимофеев Д. А. Терминология гляциальной геоморфологии. — М.: Из-во "Наука", 1986. — С. 126. — 264 с.
- ↑ Талалай П.Г. Проникновение в подледниковые озера: планы и реальность // Природа. — 2006. — № 9. — С. 45—53.
- ↑ Котляков В.М., Васильев Л.Н., Качалин А.Б., Москалевский М.Ю., Тюфлин А.С. Каскады подледниковых озер в Антарктиде // Доклады Академии наук. — 2012. — Т. 443. — № 5. — С. 620—623..
- ↑ Вишняков Я., Аракелова Г., Зозуля П., Киселева С., Зозуля А. Экономическая география. Учебник и практикум для академического бакалавриата. — М.: Юрайт, 2022. — С. 276. — 595 с. — ISBN 978-5-04-027098-9
- ↑ Специалисты обнаружили 18 неисследованных озёр в районе «полюса ветров Антарктиды», 15 июня 2022
- ↑ EXCLUSIVE: Tiny animal carcasses found in buried Antarctic lake Արխիվացված 2019-02-16 Wayback Machine, 18 January 2019
- ↑ Тихоходки из Антарктиды Արխիվացված 2022-02-19 Wayback Machine, 2019