Jump to content

Քրիստին դը Պիզան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Քրիստին դը Պիզան
ֆր.՝ Christine de Pizan
Ծննդյան անունիտալ.՝ Cristina da Pizzano
Ծնվել էսեպտեմբերի 11, 1364[1][2]
ԾննդավայրՎենետիկ, Վենետիկի հանրապետություն[3][4][5][…]
Վախճանվել է1431[6]
Վախճանի վայրՊուասսի, Ֆրանսիայի թագավորություն[5]
Մասնագիտությունգրող, բանաստեղծուհի, թարգմանչուհի, փիլիսոփա և women letter writer
Լեզումիջին ֆրանսերեն
Քաղաքացիություն Ֆրանսիա
Ուշագրավ աշխատանքներThe Book of the City of Ladies?, Le livre du chemin de long estude?, The Treasure of the City of Ladies?, Complainte amoureuse (I)?, Complainte amoureuse (II)?, Les lamentacions sur les maux de la France?, Le Ditie de Jehanne d'Arc?, Les heures de contemplation de la Passion?, L'epistre de la prison de vie humaine?, Passion Isabeau?, Othea's Epistle?, Le Livre des fais et bonnes meurs du sage roy Charles V?, Les trois jugemens?, Les sept psaumes allegorisés?, Le livre de prudence?, Le livre du corps de policie?, L'avision Christine?, Le livre du duc des vrais amans?, Une epistre a Eustace Morel?, Le dit de la pastoure?, Les quinze joyes Nostre Dame?, Le dit de la rose?, Le Livre des épîtres du débat sur le Roman de la Rose?, Les proverbes moraux?, Le dit de Poissy?, Le debat de deux amans?, L'avision du coq?, Les jeux a vendre?, Virelais?, Rondeaux?, Les cent ballades?, Les cent ballades d'amant et de dame?, Les balades d'estrange façon?, Autres balades?, Encore aultres balades?, Lais?, L'oroyson Nostre Dame?, L'oroyson Nostre Seigneur? և Dédicace à la reine?
ԱմուսինÉtienne du Castel?[2]
ԶավակներJean Castel? և միգուցե Mattheus de Pisano?[7]
ԱզգականներJean Castel?
Изображение автографа
 Christine de Pisan Վիքիպահեստում

Քրիստին դը Պիզան կամ Պիզան (ֆր.՝ Christine de Pizan կամ Pisan), ի ծնե՝ Քրիստինա դա Պիձանո (իտալ.՝ Cristina da Pizzano, սեպտեմբերի 11, 1364[1][2], Վենետիկ, Վենետիկի հանրապետություն[3][4][5][…] - 1431[6], Պուասսի, Ֆրանսիայի թագավորություն[5]), իտալացի բանաստեղծուհի և պալատական գրող Ֆրանսիայի թագավոր Շառլ VI-ի և մի քանի ֆրանսիացի դուքսերի համար։

Քրիստին դը Պիզանը ամուսնու մահից հետո ծառայել է որպես պալատական գրող միջնադարյան Ֆրանսիայում։ Քրիստինի հովանավորների թվում էին Օռլեանի դուքս Լուի I-ը, Բուրգունդիայի Համարձակ Ֆիլիպը և նրա որդին՝ Ջոն Անվախը։ Քրիստինը համարվում է որպես ամենավաղ ֆեմինիստական գրողներից մեկը, վեպեր, բանաստեղխություններ, կենսագրություններ, ինչպես նաև գրել է գրական, պատմական, փիլիսոփայական, քաղաքական և կրոնական ակնարկներ և վերլուծություններ[8][9][10] Նրա ամենահայտնի գործերն են «Տիկնանց քաղաքի գիրքը» և «Տիկնանց քաղաքի գանձը», երկուսն էլ գրվել են, երբ նա աշխատել է Բուրգունդիայի Ջոն Անվախի համար։ Նրա խորհուրդների գրքերը արքայադուստրերին, իշխաններին և ասպետներին տպագրվում էին մինչև 16-րդ դարը։

Վերջին տասնամյակների ընթացքում Քրիստինեի աշխատանքը ճանաչվել է գիտնականներ Չարիթի Քենոն Ուիլարդի, կոմս Ջեֆրի Ռիչարդսի, Սյուզան Սոլենտեի, Մաթիլդ Լեյգլի և Մարի-Ժոզեֆ Փինեի ջանքերով։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քրիստին դը Պիզանը ծնվել է 1364 թվականին Իտալիայի Վենետիկի Հանրապետությունում։ Նա Թոմազո դի Բենվենուտո դա Պիզանոյի դուստրն էր։ Նրա հայրը հայտնի դարձավ որպես Թոմաս դե Պիզան, որն անվանվել է Բոլոնիայի հարավ-արևելքում գտնվող Պիզանո գյուղում ընտանիքի ծագման պատվին։ Նրա հայրը աշխատել է որպես բժիշկ, պալատական աստղագուշակ և Վենետիկի Հանրապետության խորհրդական.[11] Թոմաս դը Պիզանը ընդունեց նշանակումը Ֆրանսիայի Շառլ V-ի արքունիքում որպես թագավորի աստղագուշակ և 1368 թվականին Քրիստինը տեղափոխվեց Փարիզ։ 1379 թվականին Քրիստին դը Պիզանը ամուսնացավ նոտարի և թագավորական քարտուղար Էթյեն դյու Կաստելի հետ։[12]

Նա երեք երեխա ուներ։ Նրա դուստրը միանձնուհի դարձավ դոմինիկյան մենաստանում 1397 թվականին՝ որպես թագավորի դստեր՝ Մարիի ուղեկիցը.[13] Քրիստինեի ամուսինը մահացել է ժանտախտից 1389 թվականին՝ նրա հոր մահից մեկ տարի անց։ Դա թույլ տվեց Քրիստինը աջակցել մորն ու երեխաներին.[11] Երբ նա փորձեց գումար հավաքել իր ամուսնու ունեցվածքից, նա բախվեց բարդ դատական գործընթացների՝ կապված իր ամուսնուն դեռևս պարտքով աշխատավարձերի վերականգնման հետ.[14] 1389 թվականի հունիսի 4-ին թագավորի խորհրդականներ՝ Սենսի և Ֆրանսուա Շանտպրիմի արքեպիսկոպոսի կողմից իր դեմ հարուցված հայցի վերաբերյալ վճռում Քրիստինը կոչվել է «երիտասարդ լեդի» և «Էստյեն դյու Կաստելի այրի»[15]։

Գրողի կարիերան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր և ընտանիքը պահելու համար Քրիստինեն դարձավ պալատական գրող։ 1393 թվականին նա գրում էր սիրային բալլադներ, որոնք գրավեցին արքունիքի հարուստ հովանավորների ուշադրությունը։ Քրիստինեն դարձավ բեղմնավոր գրող։ Նրա ներգրավվածությունը իր գրքերի արտադրության մեջ և հմուտ հովանավորչության օգտագործումը բուռն քաղաքական ժամանակներում նրան արժանացրեց է Եվրոպայի առաջին գրագետ կնոջ կոչմանը։[12] Չնայած ծնունդով վենետիկյան, Քրիստինը բուռն ազգայնականություն էր արտահայտում Ֆրանսիայի համար։ Արդյունավետ և ֆինանսապես նա կապվեց Ֆրանսիայի թագավորական ընտանիքի հետ՝ նվիրելով իր վաղ բալլադները նրա անդամներին, այդ թվում՝ Բավարիայի Իզաբոյին, Լուի I-ին, Օռլեանի դուքսին և Մարի Բերին։ 1402 թվականին նա թագուհի Իզաբոյին նկարագրեց որպես «Բարձր, գերազանց թագադրված Ֆրանսիայի թագուհի, շատ անհասկանալի արքայադուստր, հզոր տիկին, ծնված բախտավոր ժամին»:[16]

Մեկ էջ Քրիստինայի "երեք հավատարիմների կյանքը"գրքից: Խորաթափանցության մեջ Քրիստինային հանգիստ են պահում երեք առաքինություններ

Ֆրանսիան ղեկավարվում էր Շարլ VI-ի կողմից, ով զգաց մի շարք մտավոր անկարգություններ՝ առաջացնելով ֆրանսիական միապետության ղեկավարության ճգնաժամ.[12] Նա հաճախ բացակայում էր արքունիքից և ի վերջո կարող էր որոշումներ կայացնել միայն թագավորական խորհրդի հաստատմամբ[[17] Թագուհի Իզաբոն անվանականորեն ղեկավարում էր կառավարումը, երբ նրա ամուսինը բացակայում էր դատարանից, բայց չկարողացավ մարել թագավորական ընտանիքի անդամների միջև վեճը։ [18]Նախկինում Կաստիլիայի Բլանշը կենտրոնական դեր է խաղացել թագավորական արքունիքի կայունության գործում և հանդես է եկել որպես Ֆրանսիայի ռեգենտ։ Քրիստինը հրատարակեց մի շարք աշխատություններ կանանց առաքինությունների մասին՝ հղում անելով թագուհի Բլանշին և նվիրելով դրանք թագուհի Իզաբոյին:[19]

Քրիստինը կարծում էր, որ Ֆրանսիան հիմնադրվել է տրոյացիների ժառանգների կողմից, և որ նրա կառավարումը թագավորական ընտանիքի կողմից հավատարիմ է Արիստոտելյան իդեալին:1400 թվականին Քրիստինեն հրատարակեց de Othéa a Hector (Օթեայի նամակը Հեկտորին)։ Երբ առաջին անգամ հրատարակվեց, գիրքը նվիրված էր Լյուդովիկոս Օռլեանցուն՝ Շարլ VI-ի եղբորը, ով դատարանում դիտվում էր որպես Ֆրանսիայի հնարավոր ռեգենտ:[20]L'Épistre de Othéa-ում Տրոյացի Հեկտոր Հեկտորը դասավանդվում է պետականության և քաղաքական առաքինությունների ոլորտում իմաստության աստվածուհի Օթեայի կողմից։ Քրիստինեն 1400 թվականին թողարկել է L'Épistre de Othéa a Hector-ի հարուստ նկարազարդված շքեղ հրատարակությունները.[21] 1408-ից 1415 թվականներին Քրիստինեն հրատարակեց գրքի հետագա հրատարակությունները:[20] Իր ողջ կարիերայի ընթացքում նա պատրաստեց գրքի վերանվիրված հրատարակություններ՝ հովանավորների համար հարմարեցված նախաբաններով, ներառյալ հրատարակությունը Ֆիլիպ Համարձակի համար 1403 թվականին, և հրատարակություններ Ժան Բերիի և Հենրի IV-ի համար՝ Անգլիայի 1404 թվականին.[22][23] Թագավորական ընտանիքի անդամները գրքեր պատվիրելով դառնում էին գրողների հովանավորները։ Երբ նյութերն ավելի էժանացան, գրքի առևտուրը զարգացավ, ուստի գրողները և բուքմեյքերները գրքեր էին արտադրում ֆրանսիական ազնվականության համար, որն էլ կարող էին իրենց թույլ տալ հիմնել իրենց գրադարանները:Այսպիսով, Քրիստինեն չուներ մեկ հովանավոր, ով հետևողականորեն աջակցում էր նրան ֆինանսապես և կապվում էր թագավորական արքունիքի և թագավորական ընտանիքի տարբեր խմբակցությունների հետ՝ Բուրգունդիան, Օռլեանը և Բերրին, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի իր սեփական դատարանները:[24] Իր ողջ կարիերայի ընթացքում Քրիստինեն միաժամանակ վճարովի նախագծեր է ձեռնարկել առանձին հովանավորների համար և այնուհետև հրատարակել այդ աշխատանքները՝ Ֆրանսիայի ազնվականության շրջանում տարածելու համար։[24]

1402 թվականին Քրիստինեն ներգրավվեց հայտնի գրական վեճի մեջ՝ «Querelle du Roman de la Rose»-ը։.[25][26] Քրիստինեն կասկածի տակ դրեց Ժան դը Մենի հանրահայտ «Վարդի սիրավեպը» գրական արժանիքները, որը երգիծում է պալատական սիրո ավանդույթները՝ միաժամանակ քննադատորեն պատկերելով կանանց որպես ոչ այլ ինչ, քան գայթակղիչ։ Ֆրանսիացի և անգլիացի թագավորների միջև հարյուրամյա պատերազմի ժամանակ Քրիստինեն 1403 թվականին գրել է Le Chemin de long estude երազանքի այլաբանությունը։[12]. Գրելով առաջին դեմքով, նա և Կումայացի Սիբիլը միասին ճանապարհորդում են և ականատես են լինում աշխարհի վիճակի մասին բանավեճի չորս այլաբանությունների միջև՝ հարստություն, ազնվականություն, ասպետություն և իմաստություն։ Քրիստինեն ենթադրում է, որ արդարությունը կարող է երկիր բերել միայնակ միապետ, որն ուներ անհրաժեշտ որակներ:[27]

1404 թվականին Քրիստինը նկարագրեց Կարլոս V-ի կյանքը՝ ներկայացնելով նրան որպես իդեալական թագավոր և քաղաքական առաջնորդ,[28] Տարեգրությունը պատվիրվել էր Բուրգունդիայի Ֆիլիպ Համարձակի կողմից, և տարեգրության մեջ Քրիստինեն դատավճիռ է կայացրել թագավորական արքունիքի վիճակի վերաբերյալ։ Երբ գովաբանում էր Չարլզ V-ի ջանքերը լատիներեն սովորելու հարցում, Քրիստինեն ափսոսում էր, որ իր ժամանակակիցները ստիպված էին դիմել անծանոթ մարդկանց՝ իրենց համար օրենքը կարդալու համար։ 1405, փորձելով գտնել նոր հովանավոր։[29] Նրան 1406 թվականին Ֆիլիպ Համարձակի իրավահաջորդ Ջոն Անվախի իրավահաջորդը գրքի համար վճարել է 100 լիվր, և մինչև 1412 թվականը նրա դատարանից վճարումներ է ստացել գրքերի համար։[22]

1405 թվականին Քրիստինը հրատարակեց Le Livre de la cité des dames (Կանանց քաղաքի գիրքը) և Le Livre des trois vertus (Երեք առաքինությունների գիրք, որը հայտնի է որպես Կանանց քաղաքի գանձը)։.[19] Le Livre de la cité des dames-ում Քրիստինը ներկայացրել է մտավորական և թագավորական կին առաջնորդների, ինչպիսին է Զենոբիան թագուհին:.[30] Քրիստինեն Le Livre des trois vertus-ը նվիրել է Նևերսի դոֆին Մարգարիտին՝ խորհուրդ տալով երիտասարդ արքայադստերը, թե ինչ պետք է սովորեր։.[19] Երբ թագուհի Իզաբոյի ավագ որդին՝ Լուի Գայենը, հասունացավ, Քրիստինը նրան ուղղեց երեք աշխատություն՝ նպատակ ունենալով խթանել իմաստուն և արդյունավետ իշխանությունը։ Երեք գործերից ամենավաղը կորել է։ 1407 թվականին հրատարակված «Քաղաքական մարմնի գիրքը» (Livre du Corps de policie) գրքում, որը նվիրված է դոֆինին, Քրիստինը ներկայացրել է քաղաքական տրակտատ, որը վերլուծել և նկարագրել է ուշ միջնադարյան եվրոպական հասարակությունների սովորույթներն ու կառավարությունները։ Քրիստինը պաշտպանում էր ժառանգական միապետությունները՝ վկայակոչելով իտալական քաղաք-պետություններին, որոնք կառավարվում էին իշխանների կամ առևտրական գիլդիաների կողմից, որ «նման կառավարումը բոլորովին ձեռնտու չէ ընդհանուր բարօրության համար։[31][32] Քրիստինեն նաև մի քանի գլուխ է նվիրել թագավորի պարտականություններին՝ որպես զորավար և մանրամասն նկարագրել է զինվորական դասի դերը հասարակության մեջ։.[33]

Քաղաքացիական պատերազմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրանսիան գտնվում էր լայնամասշտաբ քաղաքացիական պատերազմի շեմին, որը սկսվում էր 1405 թվականին։[34] 1407 թվականին Հովհաննես I Բուրգունդացին, որը նաև հայտնի է որպես Հովհաննես Անվախ, ճգնաժամի մեջ գցեց Ֆրանսիան, երբ հրամայեց սպանել Լյուդովիկոս Օռլեանցին։[31] Բուրգունդիայի դուքսը փախել է Փարիզից, երբ հայտնի է դարձել սպանությանը նրա մեղսակցության մասին, բայց 1408 թվականի վերջին Չարլզ VI-ի անունից նշանակվել է Ֆրանսիայի ռեգենտ՝ Օտիի ճակատամարտում նրա ռազմական հաղթանակից հետո։[34] [35]Անշուշտ, թե ով է հանձնարարել Քրիստինեին գրել ռազմական պատերազմի մասին տրակտատ, բայց 1410-ին Քրիստինեն հրատարակեց ասպետության մասին ձեռնարկը, որը վերնագրված էր Livre des fais d'armes et de chevalerie (Զենքերի և ասպետության սխրանքների գիրքը)։ [36][33] Նախաբանում Քրիստինեն բացատրեց, որ ձեռնարկը հրատարակել է ֆրանսերենով, որպեսզի այն կարդան լատիներեն ոչ լավ տիրապետող պատերազմական պրակտիկանտները։ Գիրքը բացվեց Օնորե Բոնեի կողմից առաջ քաշված արդար պատերազմի տեսության քննարկմամբ։ Քրիստինեն նաև անդրադարձել է ռազմական պատերազմի մասին դասական գրողներին, ինչպիսիք են Վեգետիուսը, Ֆրոնտինուսը և Վալերիուս Մաքսիմուսը.[37] Քրիսթինը քննարկեց ժամանակակից հարցեր, որոնք վերաբերում էին այն, ինչ նա անվանում էր «Պատերազմի օրենքներ», ինչպիսիք են մահապատիժը, զորքերի վարձատրությունը, ինչպես նաև ոչ մարտիկների և ռազմագերիների վերաբերմունքը։ Քրիստինեն դեմ էր դատավարությանը մարտական գործողությունների միջոցով, բայց ձևակերպեց միջնադարյան համոզմունքը, որ Աստված է ճակատամարտի տերն ու կառավարիչը, և որ պատերազմները արդարության պատշաճ կատարումն են։ Այնուամենայնիվ, նա խոստովանեց, որ պատերազմի ժամանակ «կատարվում են բազմաթիվ մեծ սխալներ, շորթումներ և դաժան արարքներ, ինչպես նաև բռնաբարություններ, սպանություններ, հարկադիր մահապատիժներ և հրկիզումներ»:.[37] [38]Քրիստինեն պատերազմ մղելու իրավունքը սահմանափակեց ինքնիշխան թագավորներին, քանի որ որպես պետությունների ղեկավար նրանք պատասխանատու էին իրենց հպատակների բարօրության համար։.[39] 1411 թվականին թագավորական արքունիքը հրապարակեց հրամանագիր, որն արգելում էր ազնվականներին բանակ հավաքել.[36]

Ֆրանսիայում քաղաքացիական պատերազմի բռնկվելուց հետո Քրիստինը 1413 թվականին առաջնորդություն առաջարկեց երիտասարդ դոֆինին, թե ինչպես լավ կառավարել՝ հրատարակելով Livre de la paix (Խաղաղության գիրքը).[40] Livre de la paix-ը պետք է լիներ Քրիստինեի վերջին կարևոր աշխատանքը և կպարունակեր լավ կառավարման վերաբերյալ նրա մտքերի մանրամասն ձևակերպումներ։.[41] Ժամանակաշրջանը նշանավորվեց քաղաքացիական պատերազմի բախումներով և Ջոն Անվախին իր զարմիկին սպանելու համար պատասխանատվության ենթարկելու անհաջող փորձերով։ Քրիստինեն ուղղակիորեն դիմեց Գույենացուն՝ խրախուսելով նրան շարունակել խաղաղության որոնումները Ֆրանսիայում։ Նա պնդում էր, որ «ամեն թագավորություն, որը բաժանված է ինքն իրեն, ամայանալու է, և յուրաքանչյուր քաղաք և տուն, որը բաժանված է իր դեմ, չի դիմանա:[42] Քրիստինեն ծանոթ էր թագավորական արքունիքի դեսպան Ուիլյամ Տինյոնվիլի հետ և վկայակոչում էր Տինյոնվիլի ելույթները Արմանյակ-Բուրգունդյան քաղաքացիական պատերազմի վերաբերյալ։ Քրիստինեն ուրվագծեց արդար տիրակալի ուտոպիստական տեսլականը, որը կարող էր խորհուրդներ վերցնել ավելի մեծերից կամ ավելի իմաստուններից։ Պնդելով, որ խաղաղությունն ու արդարությունը հնարավոր են երկրի վրա, ինչպես նաև երկնքում, Քրիստինեն ազդվել է Դանթեից, ում նա հիշատակել է Le Chemin de long estude-ում։[43][44] Քրիստինեն հորդորեց դոֆինին արժանի լինել հարգանքի՝ անհապաղ արդարադատություն իրականացնելով և արժանի օրինակով ապրելով։ Քրիստինեն հորդորեց երիտասարդ իշխաններին հասանելի դարձնել իրենց հպատակներին, խուսափել զայրույթից և դաժանությունից, գործել առատորեն, ողորմածորեն և ճշմարտացիորեն։ Առաքինի քրիստոնյա արքայազնի Քրիստինեի մեկնաբանությունը հիմնված է Սուրբ Բենեդիկտոսի, Պիտեր Աբելարդի և Ցիցերոնի կառավարիչների խորհուրդների վրա:[45]

Քրիստին դե Պիզանն իր գիրքը նվիրում է Բավարիայի Իզաբոյին ՝ Ֆրանսիայի թագուհուն ։

1414 թվականին Քրիստինը թագուհի Իզաբոյին նվիրեց իր գործերի շքեղ զարդարված հավաքածուն (այժմ հայտնի է որպես Բրիտանական գրադարան Harley 4431):.[46] Գրքում կային Քրիստինեի 30 գրվածքներ և 130 մանրանկարներ։[47]Թագուհին նրան խնդրել էր գրել գիրքը։ Աշխատանքը աչքի է ընկնում իր որակյալ մանրանկարչությամբ; Պատկերված են ինքը՝ Քրիստինեն և նրա նախկին թագավորական հովանավորները։ Որպես սեփականության և հեղինակության նշան, բացման ճակատում պատկերված է թագուհի Իզաբոյին Քրիստինեի գիրքը նվիրելու համար:[48]

1418 թվականին Քրիստինեն հրապարակեց մխիթարություն կանանց համար, ովքեր կորցրել էին ընտանիքի անդամներին Ագինկուրի ճակատամարտում, վերնագրով Epistre de la burg de vie Humaine (Նամակ մարդկային կյանքի բանտի մասին)։[40] Դրանում Քրիստինեն ոչ մի լավատեսություն կամ հույս չի հայտնել, որ երկրի վրա խաղաղություն կարող է լինել. փոխարենը նա կարծիք հայտնեց, որ հոգին թակարդված է մարմնի մեջ և բանտարկված դժոխքում։ Նախորդ տարի նա Epistre de la burg de vie Humaine-ը նվիրեց Մարի Բերիին, Բուրբոնի դքսության կառավարչին, որի ամուսինը գտնվում էր անգլիական գերության մեջ։[49][50]

Պատմաբանները ենթադրում են, որ Քրիստինեն իր կյանքի վերջին տասը տարին անցկացրել է Դոմինիկյան Պուասի մենաստանում՝ քաղաքացիական պատերազմի և անգլիացիների կողմից Փարիզի օկուպացիայի պատճառով։[40] Թագավորական արքունիքից հեռու նրա գրական գործունեությունը դադարեց.[12] Այնուամենայնիվ, 1429 թվականին, անգլիացիների նկատմամբ Ժաննա դ'Արկի ռազմական հաղթանակից հետո, Քրիստինեն հրատարակեց «Ditié de Jehanne d'Arc» («Ժաննա դ'Արկի հեքիաթը») բանաստեղծությունը:[40] Չարլզ VII-ի թագադրումից ընդամենը մի քանի օր անց հրապարակված Քրիստինեն նոր լավատեսություն հայտնեց։ Նա Ջոանին ներկայացրեց որպես Մերլինի, Կումայի Սիբիլի և Սեն Բեդի մարգարեությունների իրականացումը՝ օգնելով Չարլզ VII-ին կատարել Կարլոս Մեծի կանխատեսումները։[49]

Ենթադրվում է, որ Քրիստինեն մահացել է 1430 թվականին, նախքան անգլիացիների կողմից Ջոանին դատելը և մահապատժի ենթարկելը։[12] Նրա մահից հետո քաղաքական ճգնաժամը Ֆրանսիայում լուծվեց, երբ թագուհի Իզաբոյի միակ ողջ մնացած որդին՝ Չարլզ VII-ը և Հովհաննես Անվախի իրավահաջորդը՝ որպես Բուրգունդիայի դուքս Ֆիլիպ Բարին, ստորագրեցին Արասի խաղաղությունը 1435 թվականին։[31]

Աշխատանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նկարազարդում Դամ քաղաքի մասին գրքից: Քրիստինան հայտնվում է իր աշխատասենյակում անմիջականության, բանականության և արդարության մարմնավորման առջև և արդարադատության հետ կողք կողքի աշխատում է "տիկնանց քաղաք"ստեղծելու համար ։[51]

Քրիստինեն ստեղծել է մեծ թվով ժողովրդական ստեղծագործություններ՝ ինչպես արձակ, այնպես էլ չափածո։ Նրա ստեղծագործությունները ներառում են քաղաքական տրակտատներ, հայելիներ իշխանների համար, նամակներ և պոեզիա։ Քրիստինեի Le Dit de la Rose (Վարդի հեքիաթը) գիրքը լույս է տեսել 1402 թվականին՝ որպես ուղղակի հարձակում Ժան դե Մենի չափազանց հայտնի «Վարդերի սիրավեպ» գրքի վրա, որը Գիյոմ դը Լորիսի տարբերակի շարունակությունն էր և կանանց բնութագրում էր որպես գայթակղիչ։ Քրիստինեն պնդում էր, որ Մեունի հայացքները կենասեռական էին, գռեհիկ, անբարոյական և զրպարտող կանանց համար։ Քրիստինեն բանավեճ առաջացրեց ստեղծագործության գրական արժանիքների շուրջ, երբ նա առերեսվեց թագավորական քարտուղար Ժան դե Մոնտրոյի հետ, ով գրել էր ստեղծագործությունը գովաբանող կարճ տրակտատ։ Բանավեճը շարունակվեց Քրիստինեի և թագավորական երկու այլ տղամարդ քարտուղարների միջև, ովքեր պաշտպանում էին Ժանին բուռն փոխանակման ժամանակ[52]։ Փոխանակման գագաթնակետին Քրիստինը հրատարակեց Querelle du Roman de la Rose (Նամակներ վարդի բանավեճի մասին)։[53]Այս կոնկրետ ներողամտության պատասխանում Քրիստինեն նսեմացնում է իր սեփական գրելու ոճը՝ կիրառելով հռետորական ռազմավարություն՝ գրելով իր իմաստի հատիկի դեմ, որը նաև հայտնի է որպես հակաֆրազիս։[54]

1405 թվականին Քրիստինեն ավարտեց իր ամենահայտնի գրական ստեղծագործությունները՝ «Կանանց քաղաքի գիրքը» (Le Livre de la cité des dames) և «Կանանց քաղաքի գանձը» (Le Livre des trois vertus): Դրանցից առաջինը ցույց է տալիս կանանց անցյալի ներդրումների կարևորությունը հասարակության մեջ, իսկ երկրորդը ձգտում է սովորեցնել բոլոր կալվածքների կանանց, թե ինչպես զարգացնել օգտակար հատկություններ:[55]

Կանանց քաղաքի գրքում Քրիստինը ստեղծեց խորհրդանշական քաղաք, որտեղ կանայք գնահատվում և պաշտպանվում են։ Նա կառուցեց երեք այլաբանական կերպարներ՝ բանականություն, արդարություն և ճշմարիտություն, այդ դարաշրջանի գրականության ընդհանուր օրինաչափության մեջ, երբ շատ գրքեր և պոեզիա օգտագործում էին այլաբանական կերպարներ՝ գաղափարներ կամ զգացմունքներ արտահայտելու համար։ Նա երկխոսության, հարց ու պատասխանի միջև շարժման մեջ է մտնում այս այլաբանական կերպարների հետ, որը լիովին կին տեսանկյունից է:[56] Նրանք միասին ֆորում են ստեղծում՝ խոսելու բոլոր կանանց հետ կապված խնդիրների մասին։ Այս տեքստում վկայում են միայն կանացի ձայները, օրինակները և կարծիքները։ Հատկապես Lady Reason-ի միջոցով Քրիստինեն պնդում է, որ կանանց կարծրատիպերը կարող են պահպանվել միայն այն դեպքում, եթե կանանց արգելվի մտնել զրույցի մեջ:[57]

Տիկնանց քաղաքում Քրիստինեն քննարկեց այն բանավեճը, թե արդյոք տղամարդկանց և կանանց առաքինությունները տարբերվում են, ինչը հաճախակի քննարկվող թեմա է ուշ միջնադարյան Եվրոպայում, մասնավորապես Արիստոտելյան առաքինության էթիկայի և կնոջ մասին նրա տեսակետների համատեքստում:[58] Քրիստինը բազմիցս օգտագործել է աստվածաբանական փաստարկը, որ տղամարդիկ և կանայք ստեղծված են Աստծո պատկերով և երկուսն էլ ունեն հոգիներ, որոնք ընդունակ են ընդունելու Աստծո բարությունը։ Տիկնանց քաղաքի բնակիչների թվում կան կին սուրբեր, կանայք Հին Կտակարանից և առաքինի կանայք հեթանոսական հնությունից, ինչպես պատկերել է Ջովաննի Բոկաչչոն:[59]

«Տիկնանց քաղաքի գանձը» գրքում Քրիստինեն դիմեց կանանց «համայնքին»՝ նշելով նրանց առաքինության հասնելու միջոցների մասին հրահանգներ տալու հայտարարված նպատակը։ Նա ընդունեց այն դիրքորոշումը, որ բոլոր կանայք ընդունակ են խոնարհության, ջանասիրության և բարոյական ճշտության, և որ պատշաճ կրթված բոլոր կանայք կարող են դառնալ երևակայական Կանանց քաղաքի արժանի բնակիչները։ Քրիստինեն, ելնելով իր սեփական կյանքից, խորհուրդ տվեց կանանց, թե ինչպես վարվել 15-րդ դարի սկզբի ֆրանսիական հասարակության վտանգների հետ:[60]Անդրադառնալով Օգոստինոս Հիպոնցուն և այլ սրբերին, Քրիստինեն խորհուրդներ տվեց, թե ինչպես ազնվական տիկինը կարող էր հասնել Աստծո սիրուն։ Քրիստինեն խոսում է Աստծո դուստրերի այլաբանական կերպարների միջոցով՝ բանականություն, ազնվություն և արդարություն, որոնք ներկայացնում են կանանց հաջողության համար ամենակարևոր երեք առաքինությունները։ Այս երեք առաքինությունների աշխարհիկ օրինակների միջոցով Քրիստինեն հորդորեց կանանց բացահայտել իմաստը և հասնել արժանի արարքների իրենց կյանքում։ Քրիստինեն պնդում էր, որ կանանց հաջողությունը կախված է արդյունավետ խոսելու և գրելու միջոցով կառավարելու և միջնորդելու նրանց կարողությունից։[61]

Քրիստինեն հատուկ փնտրեց այլ կանանց՝ համագործակցելու իր ստեղծագործության ստեղծման գործում։ Նա հատուկ նշում է մի ձեռագիր նկարազարդողի մասին, որին մենք ճանաչում ենք միայն Անաստասիա անունով, ում նա նկարագրել է որպես իր օրերի ամենատաղանդավորը:[62]

Քրիստինը իր կյանքի ընթացքում հրատարակել է 41 հայտնի պոեզիա և արձակ, և նա հռչակ է ձեռք բերել ողջ Եվրոպայում որպես առաջին պրոֆեսիոնալ կին գրող։ Նա հասավ այնպիսի վստահության, որ թագավորական ընտանիքը պատվիրեց իր արձակը, իսկ ժամանակակից մտավորականները նրա ստեղծագործությունների պատճենները պահեցին իրենց գրադարաններում:[63]

1430 թվականին նրա մահից հետո Քրիստինեի ազդեցությունը ճանաչվեց տարբեր հեղինակների կողմից, և նրա գրվածքները մնացին հանրաճանաչ։ Նրա «Le Livre de la cité des dames» գիրքը մնացել է տպագրության մեջ։ Նրա հոլանդական հրատարակությունը գոյություն ունի 15-րդ դարից, իսկ ֆրանսերեն հրատարակությունները դեռ տպագրվում էին 1536 թվականին։ 1521 թվականին «Կանանց քաղաքի գիրքը» լույս է տեսել անգլերենով։[64] Քրիստինեի Le Livre des trois vertus (Կանանց քաղաքի գանձը) 15-րդ և 16-րդ դարերում թագավորական կանանց համար կարևոր հղում է դարձել։ Ֆրանսիացի Աննան, ով հանդես էր գալիս որպես Ֆրանսիայի ռեգենտ, այն օգտագործեց որպես հիմք 1504 թվականի Enseignemens գրքի համար, որը գրվել էր իր դստեր համար՝ Սյուզան դքսուհի Բուրբոնից, ով որպես Բուրբոնների հողերի ագնացի ժառանգ դարձավ համագյուղացի։ Արքայադուստրերին ուղղված Քրիստինեի խորհուրդները թարգմանվել և շրջանառվել են որպես ձեռագրեր կամ տպագիր գրքեր Ֆրանսիայի և Պորտուգալիայի թագավորական ընտանիքներում։[65] Տիկնանց քաղաքը ճանաչվել և հիշատակվել է 16-րդ դարի ֆրանսիացի կին գրողների կողմից, այդ թվում՝ Անն դե Բոժեն, Գաբրիել դե Բուրբոնը, Մարգարիտ դե Նավարան և Ժորժետ դե Մոնտենեն։[66]

Որոշակի ուշադրության արժանացան նաև Քրիստինեի քաղաքական գրությունները։ Livre de la paix-ին անդրադարձել է հումանիստ Գաբրիել Նաուդեն, իսկ Քրիստինին մեծ գրառումներ են տվել Դենիս Դիդրոն, Լուի Մորերի և Պրոսպեր Մարշանդի հանրագիտարաններում:[66] 1470 թվականին Ժան V դե Բյուելը վերարտադրեց Քրիստինեի մանրամասն պատմությունները բանակների և նյութերի մասին, որոնք անհրաժեշտ էին ամրոցը կամ քաղաքը պաշտպանելու Լե Ժուվենսի պաշարումից։[38] Livre des fais d'armes et de chevalerie-ն ամբողջությամբ հրատարակվել է գրատպիչ Անտուան Վերարդի կողմից 1488 թվականին, սակայն Վերարդը պնդում էր, որ դա Վեգետիուսի իր թարգմանությունն է։[67] Ֆիլիպ Լը Նուարը 1527 թվականին հեղինակել է Քրիստինեի գրքի կրճատ տարբերակը՝ L'Arbre des Batailles et fleur de chevalerie (Մարտերի ծառը և ասպետության ծաղիկը) վերնագրով:[68]

«Livre des fais d'armes et de chevalerie»-ն անգլերեն թարգմանվել է Ուիլյամ Քաքսթոնի կողմից Հենրի VII-ի համար 1489 թվականին և լույս է տեսել «Զենքի և ասպետության սխրանքների գիրքը» վերնագրով մեկ տարի անց՝ որպես հեղինակ վերագրելով Քրիստինեին:[67] [69]Կանանց քաղաքի գիրքը և Livre du corps de policie (Քաղաքական մարմինների գիրքը) անգլերեն հրատարակությունները տպագրվել են 1521 թվականին՝ առանց Քրիստինեի հեղինակի հիշատակման։ Էլիզաբեթ I-ն իր պալատի գրադարանում ուներ «Կանանց քաղաքի գիրքը», «L'Épistre de Othéa a Hector» (Օթեայի նամակը Հեկտորին) և «Զենքի և ասպետության սխրագործությունների» գիրքը։ Անգլիական թագուհու ունեցվածքի մեջ կային գոբելեններ՝ տիկնանց քաղաքից տեսարաններով։[70] Այնուամենայնիվ, երբ 19-րդ դարի սկզբին Ռայմոնդ Թոմասին հրապարակեց Քրիստինի քաղաքական գրությունների ակնարկը, նա նշեց, որ այդ գրվածքների ժամանակակից հրատարակությունները չեն տպագրվել, և որ որպես քաղաքական տեսաբան Քրիստինեն իջնում է անհայտության մեջ։[71] Սյուզան Սոլենտեն, Մաթիլդ Լայգլը և Մարի-Ժոզեֆ Պինեն վերագրվում են 20-րդ դարում դե Պիզանի ստեղծագործության վերակենդանացմանը, որպես գրողի, ով մոռացվել էր Ֆրանսիայում, բայց նշվել է այլուր։ Լեյգլը, օրինակ, նկատեց, որ իսպանացի գրողները շատ են փոխառել դե Պիզանի ստեղծագործություններից, թեև այն թարգմանված չէր այդ լեզվով։[72]

Թեև դը Պիձանի դասական փիլիսոփայության և հումանիստական իդեալների խառնուրդը համահունչ էր այն ժամանակվա այլ հայտնի հեղինակների ոճին, կանանց նկատմամբ նրա բացահայտ պաշտպանությունը անոմալիա էր։ Իր ստեղծագործություններում նա արդարացնում էր կանանց ընդդեմ հանրաճանաչ կենաց տեքստերի, ինչպիսիք են Օվիդիսի «Սիրո արվեստը», Ժան դե Մեունի «Վարդի սիրավեպը» և Մաթեոլոսի ողբը։ Նրա ակտիվությունը գրավել է ժամանակակից ֆեմինիստների հմայքը։[64] Սիմոն դե Բովուարը 1949 թվականին գրել է, որ Épître au Dieu d'Amour-ը «առաջին անգամն է, երբ մենք տեսնում ենք, որ մի կին վերցնում է իր գրիչը՝ ի պաշտպանություն իր սեռի»:[73]

1979 թվականի «Ընթրիքի երեկույթը» նկարում պատկերված է Քրիստին դե Պիզանի համար նախատեսված վայր։[74] 1980-ականներին Սանդրա Հինդմանը հրապարակեց ուսումնասիրություն քաղաքական իրադարձությունների մասին, որոնք վկայակոչված էին Քրիստինեի հրատարակված ստեղծագործությունների լուսաբանումներում։[71]

Աշխատություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Enseignements moraux (1395)
  • L'Épistre au Dieu d'amours (1399)
  • L'Épistre de Othéa a Hector (1399–1400)
  • Dit de la Rose (1402)
  • Cent Ballades d'Amant et de Dame, Virelays, Rondeaux (1402)
  • Le Chemin de long estude (1403)
  • Livre de la mutation de fortune (1403)
  • La Pastoure (1403)
  • Le Livre des fais et bonnes meurs du sage roy Charles V (1404)
  • Le Livre de la cité des dames (1405)
  • Le Livre des trois vertus (1405)
  • L'Avision de Christine (1405)
  • Livre du corps de policie (1407)
  • Livre des fais d'armes et de chevalerie (1410)
  • Livre de paix (1413)
  • Epistre de la prison de vie humaine (1418)
  • Les sept psaumes allégorisés
  • Ditié de Jehanne d'Arc (1429)

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 https://es.findagrave.com/memorial/200117421/christine-de_pisan
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 https://historyofwomenphilosophers.org/project/directory-of-women-philosophers/pizan-christine-de-1364-1430/
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Istituto dell'Enciclopedia Italiana Enciclopedia on line (իտալ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 CERL Thesaurus — Consortium of European Research Libraries.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Discogs — 2000.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  7. ↑ Identifiants et Référentiels (ֆր.) — ABES, 2011.
  8. ↑ «Christine de Pizan». departments.kings.edu. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 17-ին.
  9. ↑ Kelly, F. Douglas. "Reflections on the Role of Christine De Pisan as a Feminist Writer." SubStance, vol. 1, no. 2, 1971, pp. 63–71. JSTOR, www.jstor.org/stable/3684605. Accessed 17 June 2021.
  10. ↑ Adams, Tracy (2017 թ․ հունիսի 1). «Christine de Pizan». French Studies. 71 (3): 388–400. doi:10.1093/fs/knx129. ISSN 0016-1128.
  11. ↑ 11,0 11,1 Brown-Grant, 1999
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 Schaus, 2006, էջ 133
  13. ↑ Willard, 1984, էջ 35
  14. ↑ Willard, 1984, էջ 39
  15. ↑ Famiglietti, 2015, էջ 261
  16. ↑ Langdon Forhan, 2017, էջ 68
  17. ↑ Green, 2010, էջ 5
  18. ↑ Green, 2010, էջ 14
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Adams, 2014, էջեր 115–116
  20. ↑ 20,0 20,1 Krueger, 1998, էջ 20
  21. ↑ Schaus, 2006, էջ 134
  22. ↑ 22,0 22,1 McGrady, 1998, էջ 198
  23. ↑ Wolfthal, 1998, էջ 43
  24. ↑ 24,0 24,1 McGrady, 1998, էջ 197
  25. ↑ Willard, 1984, էջ 73
  26. ↑ Quilligan, 1991, էջ 40
  27. ↑ Green, 2010, էջ 26
  28. ↑ Langdon Forhan, 2017, էջ 34
  29. ↑ Krueger, 1998, էջ 26
  30. ↑ Krueger, 1998, էջ 29
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Green, 2010, էջ 6
  32. ↑ Langdon Forhan, 2017, էջ 70
  33. ↑ 33,0 33,1 Willard, Willard, էջ 5
  34. ↑ 34,0 34,1 Willard, Willard, էջ 3
  35. ↑ Whetham, 2009, էջ 61
  36. ↑ 36,0 36,1 Green, 2010, էջ 13
  37. ↑ 37,0 37,1 Whetham, 2009, էջեր 62–63
  38. ↑ 38,0 38,1 Willard, Willard, էջ 7
  39. ↑ Willard, Willard, էջ 6
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 Allen, 2005, էջ 654
  41. ↑ Green, 2010, էջ 4
  42. ↑ Green, 2010, էջ 7
  43. ↑ Green, 2010, էջ 24
  44. ↑ Green, 2010, էջ 25
  45. ↑ Green, 2010, էջ 28
  46. ↑ Green, 2010, էջ 11
  47. ↑ McGrady, 1998, էջ 195
  48. ↑ McGrady, 1998, էջ 203
  49. ↑ 49,0 49,1 Green, 2010, էջ 27
  50. ↑ Adams, 2014, էջ 169
  51. ↑ Biggs, 2013
  52. ↑ S. Bourgault and R. Kingston, Christine de Pizan: The Book of the City of Ladies, page xx.
  53. ↑ Chicago et al., 1979
  54. ↑ Redfern, 1995, էջ 80
  55. ↑ Willard, 1984, էջ 135
  56. ↑ Campbell, 2003, էջ 6
  57. ↑ Campbell, 2003, էջ 7
  58. ↑ Bejczy, 2011, էջեր 1–2
  59. ↑ Bejczy, 2011, էջեր 10–11
  60. ↑ Redfern, 1995, էջ 73
  61. ↑ Redfern, 1995, էջ 74
  62. ↑ Ripley, 2019
  63. ↑ Redfern, 1995, էջեր 74–75
  64. ↑ 64,0 64,1 Redfern, 1995, էջ 75
  65. ↑ Krueger, 1998, էջ 34
  66. ↑ 66,0 66,1 Altmann, McGrady, էջ 57
  67. ↑ 67,0 67,1 Willard, Willard, էջ 1
  68. ↑ Willard, Willard, էջ 2
  69. ↑ Whetham, 2009, էջ 62
  70. ↑ Green, 2010, էջ 30–31
  71. ↑ 71,0 71,1 Green, 2010, էջ 3
  72. ↑ Christine de Pizan, 2019
  73. ↑ Schneir, 1994
  74. ↑ Chicago, 1979

Մատենագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Adams, Tracy (2014), Christine de Pizan and the Fight for France, Penn State Press, ISBN 9780271066332.
  • Ainonen, Tuija (31 March 2017), «Internship in Ancient, Medieval and Early Modern Manuscripts», Medieval Manuscripts Blog, British Library.
  • Allen, Prudence (2005), The Concept of Woman: The Early Humanist Reformation, 1250–1500, Part 2, Wm. B. Eerdmans Publishing, ISBN 978-0-8028-3347-1.
  • Altmann, Barbara K.; McGrady, Deborah L. (2003), Christine de Pizan: A Casebook, Routledge, ISBN 978-0-415-93909-6.
  • Bejczy, Istvan P. (2011), «Does Virtue Recognise Gender? Christine de Pizan's City of Ladies in the Light of Scholastic Debate», in Green, Karen; Mews, Constant (eds.), Virtue Ethics for Women 1250–1500, Springer, էջեր 1–12, ISBN 9789400705296.
  • Biggs, Sarah J (27 June 2013), «Christine de Pizan and the Book of the Queen», Medieval Manuscripts Blog, British Library.
  • Brown-Grant, Rosalind (1999), Introduction, The Book of the City of Ladies, by Christine de Pizan, translated by Rosalind Brown-Grant, London: Penguin Books.
  • Campbell, Karlyn K. (2003), Three Tall Women: Radical Challenges to Criticism, Pedagogy, and Theory, The Carroll C. Arnold Distinguished Lecture National Communication Association, November 2001, Boston: Pearson Education
  • Chicago, Judy (1979), «Place Settings», Elizabeth A. Sackler Center for Feminist Art, Brooklyn Museum
  • Chicago, Judy; և այլք: (1979), «Christine de Pisan», Elizabeth A. Sackler Center for Feminist Art, Brooklyn Museum
  • Christine de Pizan (2019), The Epistle of the Prison of Human Life: With an Epistle to the Queen of France and Lament on the Evils of the Civil War, Routledge, ISBN 978-0-429-64734-5
  • Famiglietti, R.C. (2015), Audouin Chauveron, vol. 2.
  • Goodman, Jennifer R. (1998), Chivalry and Exploration, 1298–1630, Woodbridge: Boydell & Brewer, ISBN 978-0-85115-700-9.
  • Green, Karen (2010), Preface – The Book of Peace, Penn State Press, ISBN 9780271045573.
  • Krueger, Roberta (1998), «Christine's Anxious Lessons: Gender, Morality, and the Social Order from the Enseignemens to the Avision», in Desmond, Marilynn (ed.), Christine de Pizan and the Categories of Difference, Medieval Cultures, vol. 14, University of Minnesota Press, էջեր 16–40, ISBN 978-0-8166-3081-3.
  • Langdon Forhan, Kate (2017), The Political Theory of Christine de Pizan, Taylor & Francis, ISBN 9781351883948.
  • McGrady, Deborah (1998), «What Is a Patron? Benefactors and Authorship in Harley 4431, Christine de Pizan's Collected Works», in Desmond, Marilynn (ed.), Christine de Pizan and the Categories of Difference, University of Minnesota Press, էջեր 195–214, ISBN 978-0-8166-3081-3.
  • Quilligan, Maureen (1991), The Allegory of Female Authority: Christine de Pizan's Cité des Dames, New York: Cornell University Press.
  • Redfern, Jenny (1995), «Christine de Pisan and The Treasure of the City of Ladies: A Medieval Rhetorician and Her Rhetoric», in Lunsford, Andrea A (ed.), Reclaiming Rhetorica: Women and in the Rhetorical Tradition, Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, ISBN 9780822971658.
  • Ripley, Doré (2019), «Christine de Pizan: An Illuminated Voice», Scribblings.
  • Schaus, Margaret C. (2006), Women and Gender in Medieval Europe: An Encyclopedia, Routledge, ISBN 9781135459604.
  • Schneir, Miriam (1994), Feminism: The Essential Historical Writings, Vintage Books, ISBN 978-0-679-75381-0.
  • Willard, Charity C. (1984), Christine de Pizan: Her Life and Works, New York: Persea Books.
  • Willard, Charity Cannon; Willard, Sumner (2010), «Preface», Book of Deeds of Arms and of Chivalry, Penn State Press, ISBN 978-0-271-04305-0.
  • Whetham, David (2009), Just Wars and Moral Victories: Surprise, Deception and the Normative Framework of European War in the Later Middle Ages, Brill, ISBN 9789004171534.
  • Wolfthal, Diane (1998), «"Douleur sur toutes autres": Revisualizing the Rape Script in the Epistre Othea and the Cité des dames», in Marilynn Desmond (ed.), Christine de Pizan and the Categories of Difference, University of Minnesota Press, էջեր 41–70, ISBN 978-0-8166-3081-3

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիիքպահեստ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Քրիստին_դը_Պիզան&oldid=9305241» էջից