«Ալիս (գետ)»–ի խմբագրումների տարբերություն
Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր | կարգավիճակ = | հայերեն անվանում = Ալիս | բնօրինակ անվանում = Alis | ենթարկու...»: |
No edit summary |
||
| Տող 4. | Տող 4. | ||
| բնօրինակ անվանում = Alis |
| բնօրինակ անվանում = Alis |
||
| ենթարկում = |
| ենթարկում = |
||
| երկիր = |
| երկիր = Արևմտյան Հայաստան |
||
| պատկեր = |
| պատկեր = |
||
| պատկերի նկարագրում = |
| պատկերի նկարագրում = |
||
| Տող 21. | Տող 21. | ||
| շրջանի քարտեզի չափ = |
| շրջանի քարտեզի չափ = |
||
| երկրամասի տեսակ = |
| երկրամասի տեսակ = |
||
| երկրամաս = |
| երկրամաս = Փոքր Ասիա |
||
| երկրամասը աղյուսակում = |
| երկրամասը աղյուսակում = |
||
| շրջանի տեսակ = |
| շրջանի տեսակ = |
||
| Տող 50. | Տող 50. | ||
| կրոնական կազմ = |
| կրոնական կազմ = |
||
| տեղաբնականուն = |
| տեղաբնականուն = |
||
| ժամային գոտի = |
| ժամային գոտի = +4 |
||
| DST = |
| DST = |
||
| հեռախոսային կոդ = |
| հեռախոսային կոդ = |
||
| Տող 61. | Տող 61. | ||
| կայք = |
| կայք = |
||
}} |
}} |
||
'''Ալիս (գետ )''' գետ [[Փոքր Ասիայ]ում: Սկիզբ է առնում [[Անտիպոնտական լեռներ]]ի արևմտյան հատվածներից: Ունի երկու ակունք: Մեկը սկիզբ է առնում Քկոսդեղաղի ստորոտից, իսկ մյուսը՝ մեծը՝ Անտիպոնտական և Անտիտավրոսյան լեռնահամակարգերի սահմանագլխից՝ Կըզըլդաղի ստորոտից: Այս գետը երկաթահանքերով և կարմիր հողերով հարուստ լեռներից բխելու պատճառով ունի կարմիր և պղտոր ջուր: Այն [[Փոքր Ասիա]]յի՜ Սև ծովը թափվող ամենամեծ և ջրառատ գետն է: Սկզբում հոսելով դեպի հարավ-արևմուտք, ոռոգում է [[Զարա]] և [[Սբաստիա]] քաղաքների շրջանները, ապա պր մեջ ներառելով շատ [[վտակ]]ներ հասնում է [[Անկարա]]յի մարզ: Առանց թեքվելու հասնում է մինչև [[Յարաբուզուն|Յարաբուզու]]ն և [[Կեսարիա]]յից ոչ հետու [[Յուրկյութ]] հովիտը: Այստեղ հանդիպելով [[Խաջադաղ]] լեռանը թեքվում է հյուսիս-արևմուտք, հետո հյուսիս, ապա հյուսիս-արևմուտք կազմելով մոտ 250 կիլոմետր ձգվող [[աղեղ]]: Բաֆրա գյուղաքաղաքը անցնելով [[Սինոպի ծոց]]ի արևելյան ծայրամասում թափվում է [[Սև ծով]]ը: Երկարությունը 1182 կիլոմետր է: |
|||
| ⚫ | |||
== Այլ անվանումներ == |
|||
| ⚫ | Ջրի աղի լինելու պատճառով գետի Հալսի հունարեն՝ «Alos» անվանումն է ստացել: Հետագայում թուրքերը ջրի կարմրավուն երանգը հաշվի առնելով գետի անունը վերափոխել են իրենց համար՝ Կըզլիրմակ: Հայտնի է նաև այլ անվանումներով՝ Ալիոս, Ալիսոս, Ալյուս, Գզըլըրմագ, Գզլիրմագ, Գըզըլրմագ, Կզըրմաք, Հալիս, Ղըզըլրմազ, Ղզըլըրմաղ, Մարասանիտա, Քըզըլըրմաք: |
||
== Վտակները == |
|||
Գոտըիր վերին, ստորին և միջին հոսանքներում միախառնվում է բազմաթիվ վտակների հետ: Այդպիսիք են [[Դուռա]]յի, [[Միսմիլսի|Միսմիլսու]] կամ [[Միսիլ գետ]]երը: |
|||
== Կամուրջներ == |
|||
Գետի վրա կան մի շարք [[կամուրջ]]ներ, որոնք շատ նշանավոր են: Միակամարը՝ Կեսարիայից 14-15 կիլոմետր հեռավորության վրա է: Մեկ կամար ունի, այդտեղից էլ ծագում է անվանումը: Ունի մոտ 54 մետր [[երկարություն]], 33 մետր [[բարձրություն]] և 4 մետր [[լայնություն]]: |
|||
Երկրորդը՝ [[Ծուռ]] (Էյրի Քյրփու) կամուրջն է, ընկած է Սեբաստիայի մոտ: Ըստ ավանդության կամուրջը շինել է [[Սենեքերիմ]] [[արքա]]յի դուստրը՝ կոփախո քարերով: Իր ծանրության տակ գետնիը չխարխլելու համար ճարտարապետը հյուսիս-հարավ կամուրջը թեքել է արևմուտք, այսինքն ծուռ է շինել, որտեղից էլ խագել է անվանումը: |
|||
Հաջորդը Քեսքիկ կամ Գըզլ կամուրջն է՝ մեծ 6 կամարներով շինված կամուրջ է: |
|||
Բացի սրանցից նշանավոր է նշանավոր է [[Գրիգոր Կեսարացի|Գրիգոր Կեսարացու]] կողմից շինված 14 կամարներով կամուրջը, որը մոտ 200 տարվա պատմություն ունի: Այն նավարկելի չէ, սակայն [[ձուկ|ձկնառատ]] է: Տեղ-տեղ շփոթված է Իրիս, տեղ-տեղ Սարոսի վտակ, Ալեոա կամ Ալավս գետերին: |
|||
[[Խեթական պետություն|Խեթական]] ժամանակաշրջանում կոչվում էր [[Մարասանիտա]]: Ըստ [[Հերոդոտ]]ի [[Ալիս]]ը սկիզբ է առնում [[Արմենիա]]յի լեռներից, անցնում [[Կիլիկիա]]յով Մեդական և [[Լիդիական թագավորություն|Լիդիական]] թագավորությունների սահմանն է: Հավանաբար այստեղ խոսվում է [[Ալեուս]]ի մասին: [[Մ. Խորենացի]]ն հիշատակում է Ալիա, Ալիս, Ալիոս, Ալիսոս, Ալիաս ձևերով:<ref>{{Գիրք:ՏԲ|90}}</ref> |
|||
<ref>{{Գիրք:ՏԲ|90}}</ref> |
|||
== Ծանոթագրություններ == |
== Ծանոթագրություններ == |
||
{{ծանցանկ}} |
{{ծանցանկ}} |
||
08:34, 25 Հունիսի 2015-ի տարբերակ
| Ալիս | ||
| Alis | ||
 | ||
| Երկիր |  Արևմտյան Հայաստան | |
|---|---|---|
| Երկրամաս | Փոքր Ասիա | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Ալիս (գետ ) գետ [[Փոքր Ասիայ]ում: Սկիզբ է առնում Անտիպոնտական լեռների արևմտյան հատվածներից: Ունի երկու ակունք: Մեկը սկիզբ է առնում Քկոսդեղաղի ստորոտից, իսկ մյուսը՝ մեծը՝ Անտիպոնտական և Անտիտավրոսյան լեռնահամակարգերի սահմանագլխից՝ Կըզըլդաղի ստորոտից: Այս գետը երկաթահանքերով և կարմիր հողերով հարուստ լեռներից բխելու պատճառով ունի կարմիր և պղտոր ջուր: Այն Փոքր Ասիայի՜ Սև ծովը թափվող ամենամեծ և ջրառատ գետն է: Սկզբում հոսելով դեպի հարավ-արևմուտք, ոռոգում է Զարա և Սբաստիա քաղաքների շրջանները, ապա պր մեջ ներառելով շատ վտակներ հասնում է Անկարայի մարզ: Առանց թեքվելու հասնում է մինչև Յարաբուզուն և Կեսարիայից ոչ հետու Յուրկյութ հովիտը: Այստեղ հանդիպելով Խաջադաղ լեռանը թեքվում է հյուսիս-արևմուտք, հետո հյուսիս, ապա հյուսիս-արևմուտք կազմելով մոտ 250 կիլոմետր ձգվող աղեղ: Բաֆրա գյուղաքաղաքը անցնելով Սինոպի ծոցի արևելյան ծայրամասում թափվում է Սև ծովը: Երկարությունը 1182 կիլոմետր է:
Այլ անվանումներ
Ջրի աղի լինելու պատճառով գետի Հալսի հունարեն՝ «Alos» անվանումն է ստացել: Հետագայում թուրքերը ջրի կարմրավուն երանգը հաշվի առնելով գետի անունը վերափոխել են իրենց համար՝ Կըզլիրմակ: Հայտնի է նաև այլ անվանումներով՝ Ալիոս, Ալիսոս, Ալյուս, Գզըլըրմագ, Գզլիրմագ, Գըզըլրմագ, Կզըրմաք, Հալիս, Ղըզըլրմազ, Ղզըլըրմաղ, Մարասանիտա, Քըզըլըրմաք:
Վտակները
Գոտըիր վերին, ստորին և միջին հոսանքներում միախառնվում է բազմաթիվ վտակների հետ: Այդպիսիք են Դուռայի, Միսմիլսու կամ Միսիլ գետերը:
Կամուրջներ
Գետի վրա կան մի շարք կամուրջներ, որոնք շատ նշանավոր են: Միակամարը՝ Կեսարիայից 14-15 կիլոմետր հեռավորության վրա է: Մեկ կամար ունի, այդտեղից էլ ծագում է անվանումը: Ունի մոտ 54 մետր երկարություն, 33 մետր բարձրություն և 4 մետր լայնություն: Երկրորդը՝ Ծուռ (Էյրի Քյրփու) կամուրջն է, ընկած է Սեբաստիայի մոտ: Ըստ ավանդության կամուրջը շինել է Սենեքերիմ արքայի դուստրը՝ կոփախո քարերով: Իր ծանրության տակ գետնիը չխարխլելու համար ճարտարապետը հյուսիս-հարավ կամուրջը թեքել է արևմուտք, այսինքն ծուռ է շինել, որտեղից էլ խագել է անվանումը: Հաջորդը Քեսքիկ կամ Գըզլ կամուրջն է՝ մեծ 6 կամարներով շինված կամուրջ է: Բացի սրանցից նշանավոր է նշանավոր է Գրիգոր Կեսարացու կողմից շինված 14 կամարներով կամուրջը, որը մոտ 200 տարվա պատմություն ունի: Այն նավարկելի չէ, սակայն ձկնառատ է: Տեղ-տեղ շփոթված է Իրիս, տեղ-տեղ Սարոսի վտակ, Ալեոա կամ Ալավս գետերին: Խեթական ժամանակաշրջանում կոչվում էր Մարասանիտա: Ըստ Հերոդոտի Ալիսը սկիզբ է առնում Արմենիայի լեռներից, անցնում Կիլիկիայով Մեդական և Լիդիական թագավորությունների սահմանն է: Հավանաբար այստեղ խոսվում է Ալեուսի մասին: Մ. Խորենացին հիշատակում է Ալիա, Ալիս, Ալիոս, Ալիսոս, Ալիաս ձևերով:[1]
Ծանոթագրություններ
- ↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 90 — 992 էջ։