Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (Վերին Ագուլիս)

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (այլ կիրառումներ)

Ագուլիսի Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի Եկեղեցի
Վերին Ագուլիսի սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	Քառամույթ գմբեթակիր բազիլիկա
Երկիր	Ադրբեջան
Տեղագրություն	Որդուարի շրջան
Տարածաշրջան	Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն
Հասցե	Վերին Ագուլիս գյուղ
Դավանանք	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Հոգևոր կարգավիճակ	Չգործող
Ներկա վիճակ	Ավերված
Ժառանգության կարգավիճակ	Ոչ
Անվանված	Ստեփանոս Նախավկա
Ճարտարապետական ոճ	Հայկական
Կառուցման սկիզբ	12-րդ դար
Կառուցման ավարտ	13-րդ դար
Գմբեթ	1
Շինանյութ	Բազալտ, վարդագույն-կարմրերանգ քարեր

Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի, Հայ առաքելական եկեղեցի, որը գտնվում էր պատմական Մեծ Հայքի, Վասպուրական նահանգի, Գողթն գավառի Ագուլիս գյուղաքաղաքի Վերին գետ թաղամասի հյուսիսարևելյան հատվածում, լեռնալանջի փեշին, ներկայիս Ադրբեջանի Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության Որդուարի շրջանի Յուխարի Այլիս գյուղի տարածքում։ 1940-ական թվականներին Ագուլիսի Վերին գետի թաղամասի միակ կանգուն շինությունն էր, նրա շուրջ կառուցված բոլոր հարյուրավոր բնակելի տները ավերված էին։

Պատմություն

Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցու մասին գրավոր աղբյուրներում շատ քիչ տեղեկություններ են պահպանվել։ Ժամանակի ընթացքում անհայտացել և եղծվել են նաև եկեղեցու համալիրի վիմագրերն ու պատկերաքանդակները։

Եկեղեցու ճարտարապետական ու հնագիտական տվյալները վկայում էին, որ այն կառուցվել էր 12-13-րդ դարերում։ Ճարտարապետն անհայտ է։ Վերանորոգվել է 17-րդ դարում և 1851 թվականին։

Եկեղեցու և նրա համալիրի վիմական արձանագրությունները անհայտ կորել են։ Միակ արձանագրությունը եկեղեցու հարավային ճակատի արևմտյան լուսամուտի տակ ագուցված տարեթիվն էր, որն եկեղեցու վերանորոգմանն էր վերաբերվում.

«ԹՎԻՆ ՌԳՃ (1851 թվական)» - Արգամ Այվազյան, «Ագուլիս։ Պատմամշակութային հուշարձաններ» «Երևան» 1984 թվական, էջ 94

Ճարտարապետություն

Սուրբ Ստեփանոսը համալիր էր, որը կազմված էր եկեղեցուց, զանգակատնից, պարսպից և օժանդակ շինություններից։

Եկեղեցի

Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին կառուցված է մաքուր տաշած բազալտով և կարմրավուն-վարդագույն երանգով քարերով, ունի քառամույթ գմբեթավոր, խաչաձև ծածկով բազիլիկայի հորինվածք։ Եկեղեցու արևելյան մասում,ավագ խորանի երկու կողմերում կար բավականին մեծ ու կիսաշրջանաձև խորաններ ևս, որոնց արևմտյան ճակատները ավագ խորանի նման ամբողջովին բաց էր և ամիջապես կապի մեջ էր աղոթասրահի հետ։ Այդ խորաններն իրենց տակ ունեին նկուղային հարկ-ավանդատներ, որոնց մուտքերը բացված էին խորանների բեմից և աստիճաններով իջնում էին ներքև։ Եկեղեցու քառանկյուն հիմքերով չորս խաչաձև կտրվածքով մույթերի վրա կանգնեցված էր գեղեցիկ քարե գմբեթը։

Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին ուներ երեք մուտք, որոնք գտնվում էին հարավային, արևմտյան և արևելյան կողմերում։ Ժամանակին այդ մուտքերի կամարների տակ ագուցված են եղել մեկական սյուժետային բարձրաքանդակներ։ Մուտքերն և պատուհանների շուրջը, ինչպես նաև եկեղեցու ճակատներն հարուստ էին զարդաքանդակներով։ Հարավային պատին կար արձանագրություններ։

Զանգակատուն

Հարավային մուտքի մոտ ունեցել էր սրբատաշ դեղնակարմրավուն քարից կառուցված երկու մույթերի հորինվածքով երեքհարկանի զանգակատուն, որը 1986 թվականի դրությամբ ամբողջողվին ոչնչացված էր։

Պարիսպ և օժանդակ շինություններ

Եկեղեցապատկան հատվածը շրջապատված է եղել 2-3 մետր բարձրությամբ պարսպապատով, որի ստորին հատվածները կառուցված են եղել տեղի դեղնավուն անմշակ քարից։ Պարսպից ներս ունեցել թր կոմունալ շինություններ։

Վանդալիզմ

1920-ական թվականներից հետո տեղահան արված էին և անհետ կորել են արևմտյան, հարավային մուտքերի կամարների տակ եղած կոմպոզիցիոն պատկերաքանդակները։ Եկեղեցու հետագա ճակատագիրն անհայտ է, հավանաբար այն արդեն ամբողջողվին ոչնչացված է։

Տես նաև

• Ներքին Ագուլիս
• Վերին Ագուլիս
• Սուրբ Կումսի մատուռ
• Սուրբ Քրիստափոր եկեղեցի (Ագուլիս)

Գրականություն

• Այվազյան Արգամ Նախիջևանի հայկական ճարտարապետության հուշարձաններ, Երևան, 1981։
• Շոպեն Ի. Հայկական մարզի պատմական հուշարձանները, ՍՊԲ, 1852։