Սուրբ Գրիգորիսի եկեղեցի (Նյուգդի)
| Սուրբ Գրիգորիսի եկեղեցի | |
|---|---|
 | |
| Հիմնական տվյալներ | |
| Տեսակ | մշակութային ժառանգության օբյեկտ և ճարտարապետական հուշարձան |
| Երկիր |  Ռուսաստան |
| Տեղագրություն | Nyugdi? |
| Հիմնական ամսաթվերը | 1916 |
| Ժառանգության կարգավիճակ | Ռուսաստանի դաշնային մշակութային ժառանգության օբյեկտ[1] |
| Հիմնադրված | 1916 |
| Առաջին հիշատակում | 1916 |
 | |
 | |
 Saint Gregory Church (Nyugdi) Վիքիպահեստում | |
Սուրբ Գրիգորիսի եկեղեցի, հայկական եկեղեցի, որը կառուցվել է 4-րդ դարի իրադարձությունների հիշատակին, Դաղստանի Դերբենտսկի շրջանի Նյուգդի գյուղում, Դերբենտից 37 կմ հեռավորության վրա։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սուրբ Գրիգորիսի մատուռի մուտքերից մեկի վերևում գտնվող հայերեն արձանագրության թարգմանության մեջ ասված է. «Տաճարը կառուցվել է Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի թոռան հոր Սուրբ Գրիգորիսի նահատակության տեղում, Գրիգոր և Լազար Պետրոսի Վանեցյանց եղբայրների հաշվին, Տիրոջ տարում 1916»։ Նյուգդիի Սուրբ Գրիգորիսի եկեղեցու ներկայիս շենքը փոխարինել է մատուռին, որը կառուցվել է նույն տեղում մինչև 20-րդ դարի սկիզբը։ Նյուգդի (Մոլլա-Խալիլ) գյուղի Սուրբ Գրիգորիսի մատուռում գոյություն ունի հայերեն մակագրությամբ մի քար, որը հայտնաբերվել է մեր ժամանակներում, քարի վրա արձանագրությունը թարգմանվել է և այն գտնվում է մատուռում։ Արձանագրության մեջ գրված է. «Ես՝ տիկին Ելիզավետա Կոչկաչյանցս, վերականգնեցի եկեղեցին՝ ի հիշատակ իմ և իմ ընտանիքի։ Տե՛ր, հիշի՛ր մեզ, երբ բառերն ավարտվեն, և գործը թագավորի։ 1879»։ Այսպիսի տեսք ուներ մատուռը 1899 թվականին:
Գրավոր աղբյուրներում Նյուգդիի Սուրբ Գրիգորիսի մատուռի մասին ամենավաղ հայտնի հիշատակությունները սկսվում են 1850 թվականից, երբ այնտեղ է այցելել Սարգիս արքեպիսկոպոս Ջալալյանցը (1819-1879)։ Նա այդ մասին գրել է «Ճանապարհորդություններ Մեծ Հայքում» գրքի երկրորդ մասում. «Կառուցվեց մի փոքրիկ մատուռ, որի ներսում կար քառակուսի գերեզման ...»[2]: 1857 թվականին մատուռ է այցելել հայտնի հրապարակախոս, Դաղստանի ժողովուրդների պատմության և կյանքի հետազոտող Ռոստոմ-բեկ Երզինկյանը[3]։ Երզինկյանը գրել է «... Աղվանքում աղյուսով կառուցվել է մատուռ Գուրգանի գետակի ափին, լեռնոտ դաշտի եզրին։ Մատուռն ունի 18 ոտնաչափ երկարություն, 10 ոտնաչափ լայնություն և 20 ոտնաչափ բարձրություն։ Այս փոքր մատուռի հարավային պատը ունի երկու պատուհան, թաղածածկ կառուցվածք, ներսից փոքր աղյուսե կամարներ և բոստոնի պատի վերին մասում կախված են Քրիստոսի խաչելության, Քրիստոսի և Տիրամոր չարչարանաց հին պատկերներ՝առանց մակագրությունների։ Սուրբ մատուռի կենտրոնում կա մի փոքրիկ գմբեթ, որի բարձրությունը 5 ու կես թզաչափ է, լայնությունը՝ 3, իսկ երկարությունը՝ 4: Այն ունի 3 շատ փոքր պատուհան և դռան արևելյան կողմում, որտեղ խունկ են ծխում ի պատիվ սուրբ մասունքների, օրհնված նշխարքների և երջանիկ նահատակի, այն ունի սրածայր գմբեթ, որի վրա դրված է երկաթե խաչ»[4]։
Մատուռը, իսկ 1916 թվականին՝ եկեղեցին, կառուցվել է ի հիշատակ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի թոռան և Սուրբ Վրթանեսի որդու՝ Գրիգորիսի, որը սրբադասվել էր։ 4-րդ դարի սկզբին Սուրբ Գրիգորիսը քրիստոնեություն է տարածել Վրաստանում և Ալբանիայում, ինչը, ի վերջո, հանգեցրել է նրա տանջալից նահատակության։
Ըստ վաղ միջնադարյան պատմաբանների՝ Մերձկասպյան տարածաշրջանի Սանեսանի մուսկուտների հեթանոսական ցեղերի արքայի հրամանով Գրիգորիսին կապել են ձիուց և քաշել ափամերձ քարերի վրայով, մինչ նա մահացել է։ Նրա աշակերտները սրբի մարմինը տեղափոխել են Ամարասի վանք և թաղել այնտեղ։ Հեթանոսների անարգանքներից խուսափելու համար թաղման վայրը չի նշվել և այն ժամանակի ընթացքում մոռացվել է։ Սուրբ Գրիգորիսի մասունքները հայտնաբերվել են ավելի ուշ՝ 489 թվականին, թագավոր Վաչագան III Բարեպաշտի կողմից։
Խորհրդային շրջանում եկեղեցին ճանաչվել է որպես պատմական հուշարձան, բայց եկեղեցու ներսում, երկար տասնամյակների պետական աթեիզմի տարիներին ամայություն է տիրել։ Նյուգդիի Սուրբ Գրիգորիսի եկեղեցու պատերը պահպանվել են, բայց ներքին հարդարանքը՝ ոչ։ Չնայած դրան, գյուղացիները չոչնչացրեցին հնագույն տաճարը, այլ, ընդհակառակը, հարգեցին իրենց տարածքում գտնվող կրոնի և ճարտարապետության հուշարձանը[5]։
Եկեղեցու երկարությունը 17 մ է, լայնությունը՝12 մ, բարձրությունը՝ շուրջ 18 մ գմբեթով։ Յուրաքանչյուր պատի վրա կան խորշեր՝ ուղիղ եռանկյուն պրիզմաների տեսքով, որոնք վերևում ավարտվում են հինգ ճյուղավորված գծերով։ Չորս կողմից տանիքի տակ պատերին խաչաձև անցքեր կան։ Եկեղեցում վերականգնման աշխատանքներ են ընթանում[6], որը երկար տարիներ ղեկավարում էր Դերբենտի հայ համայնքի և Ռուսաստանի հայերի միության Դաղստանի տարածաշրջանային մասնաճյուղի նախագահ Վիկտոր Դանիլյանը (1951-2019)՝ էնտուզիաստների խմբի աջակցությամբ։ Վերականգնվել է եկեղեցու ուխտագնացության ավանդույթը, երբ Դաղստանից, Հարավային Ռուսաստանից և այլ վայրերից հայ ընտանիքները գալիս են Սուրբ Գրիգորիսին երկրպագելու, ամեն տարի օգոստոսի նախավերջին կիրակի օրը[7]։
2011 թվականի օգոստոսին տաճարը զգալիորեն վերափոխվել է։ Ներսում պատերի հարդարման աշխատանքներն ամբողջությամբ ավարտվել են, նորոգվել է քարե հատակը և խորանի վեհարանը, պատրաստվել է գմբեթի խաչ, տեղացի նկարիչ Մելիք-Մամեդ Ագաբալաևը, Դաղստանի հայերի հոգևոր առաջնորդ Տեր-Սարգիսի հետ խորհրդակցելով, հայկական կրոնական ոճով նկարել է չորս տաճարական սրբապատկերներ՝ (Փրկչի, Աստվածամոր, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի և Սուրբ Գեորգի)։ 2011 թվականի օգոստոսի 20-ին Հայ Առաքելական եկեղեցու Ռուսաստանի հարավի թեմի առաջնորդ Մովսես եպիսկոպոս Մովսեսյանը կատարեց վերականգնված գմբեթավոր խաչի և սրբապատկերների օծման արարողությունը[8]։ 2014 թվականին նրա տեղում տեղադրվել է գմբեթավոր խաչը։
2016 թվականի օգոստոսի 21-ին Նյուգդիում հանդիսավորությամբ նշվել է Սուրբ Գրիգորիս եկեղեցու 100-ամյակը, կատարվել է աղոթք, նոր ծխականների մկրտության արարողություն և տոնական հացկերույթ, ներկա են գտնվել դաղստանցի հայեր, հյուրեր Երևանից, Պյատիգորսկից, Կիսլովոդսկից, Դաղստանի ռուսական, մուսուլմանական և հրեական համայնքների և հանրապետական իշխանության մարմինների ներկայացուցիչներ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Постановление Совета Министров РСФСР № 1327 от 30.08.1960
- ↑ Джалалянц С. Путешествие по Великой Армении. Ч. 2. (на арм. яз.). — Тифлис, 1858. — С. С. 419.
- ↑ Гаджиев В. Г., Григорян В. Дагестан в армянской дореволюционной литературе. Ростом-бек Ерзинкян о стране гор// Историография истории Дагестана досоветского периода. Сборник статей. Махачкала, 1986. С.132.
- ↑ Отрывки путешествий Ростом-бека Ахпатского по Дагестану. Гора Абасова и часовня святого Григориса (на арм. яз.) // Мегу Айастани. — 1859. — № № 1. — С. 3.
- ↑ Почитание Святого Григориса — традиция сквозь столетия (ФОТОРЕПОРТАЖ) — 8 Сентября 2009 — Информационный центр газеты армян России «Еркрамас»
- ↑ http://www.rgvktv.ru/open_news/obshestvo/v_okrestnostyah_sela_nyugdi_prodoljaetsya_restav(չաշխատող հղում)<
- ↑ «Храм у истоков нашей веры». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 13-ին.
- ↑ Освящение креста церкви Святого Григориса в городе Дербент