Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Տաթևի վանք)

Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի;
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	մշակութային արժեք և եկեղեցի
Երկիր	Հայաստան
Տեղագրություն	Տաթև
Մասն է	Տաթևի վանք
Ժառանգության կարգավիճակ	մշակութային հուշարձան Հայաստանում
Անվանված	Մարիամ Աստվածածին

Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Տաթևի վանք), Տաթև վանական համալիրի երեք եկեղեցիներից մեկը։ 1087 թվականին համալիրի պաշտպանական համակարգի հյուսիս-արևմտյան անկյունում, մուտքի և դամբարանի ծածկերի վրա, իբրև երկրորդ հարկ կառուցվել է Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին^[1]^[2]։

Պատմություն

Գրիգոր եպիսկոպոսը (1058-1116) վանքի «Մեծ դարպաս» կոչված գլխավոր մուտքն արևմտյան կողմից տեղափոխում է արևելյան կողմ։ Այս նոր կամարակապ դարպասի վրա եպիսկոպոսը 1087 թվականին կառուցում է Սուրբ Աստվածածին երկհարկանի դամբարան-եկեղեցին։ Սյունյաց ճարտարապետական դպրոցի հուշարձանների շարքում յուրահատուկ տեղ են գրավում երկհարկանի դամբարան-եկեղեցիները։ Սյունիքում հայտնաբերված է համանման երեք հուշարձան, ընդ որում բոլոր դեպքերում պահպանված է կոմպոզիցիոն միևնույն սկզբունքը. առաջին հարկի դամբարանի վրա բարձրանում է երկրորդ հարկի մատուռ-եկեղեցին։ Բոլոր երեք դամբարան-եկեղեցիները, (Եղեգնաձորի շրջանում գտնվող Ցաղացքարի վանքը, Վահանավանքը և Տաթևի վանքը), խիստ կերպով տարբերվում են միմյանցից և ունեն միանգամայն տարբեր հատակագծային և տարածական լուծումներ։ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու առաջին հարկը հիմնականում նախատեսվել է որպես դամբարան նշանավոր իշխանների և հոգևորականների համար, իսկ բուն եկեղեցին, որտեղ բարձրանում են քարե աստիճաններով, երկրորդ հարկում է (գմբեթավոր, առանց խորանի փոքրիկ մի եկեղեցի)։

Գրիգոր եպիսկոպոսի կառուցած Սուրբ Աստվածածին եկեղեցիով ամբողջացել է^[3]։

1931 թվականի ապրիլի 27-ին ութ բալանոց երկրաշարժի հետևանքով Տաթև վանական համալիրը հիմնովին վերածվում է ավերակների, իսկ 1968 թվականին՝ քանդվել նոր սեյսմիկ ցնցումներից։ 1970-ական թվականներից սկսվել է համալիրի շինարարական աշխատանքները, ավարտվել են Սուրբ Աստվածածին^[4] և Սուրբ Գրիգոր եկեղեցիների

Կառուցվածք

Եկեղեցու կառուցվածքի ճարտարապետական ձևերը նման են X-XI դարերում ընդունված մոտիվներին, և ուշագրավ է, որ մի շարք զարդաձևեր համարյա նույնությամբ վերցված են Առաքելոց գլխավոր եկեղեցուց։ Այսպես, օրինակ` արևելյան լուսամուտի երեսակալը գրեթե նույնությամբ կրկնում է այն զարդաձևերը, որոնք այնքան լայն օգտագործում են գտել գլխավոր եկեղեցում (ոճավորված տերևներ, նշաձև զարդամոտիվներ և այլն)։ Ուշագրավ է նաև եկեղեցու ութանիստ, նուրբ որմնասյուներով ձևավորված թմբուկը, և բացառված չէ, որ այստեղ ևս իրենց դրսևորումն են գտել Առաքելոց եկեղեցու թմբուկի ձևերը։