Jump to content

Կլիտորիդէկտոմիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կլիտորիդէկտոմիա
Ectomy Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիավիրահատություն, clitoris excision, Կանանց թլպատում Խմբագրել Wikidata
Թեմայով վերաբերում էկանանց առողջություն Խմբագրել Wikidata

Կլիտորիդէկտոմիան կամ կլիտորէկտոմիան կլիտորիսի վիրահատական հեռացումն է, կրճատումը կամ մասնակի հեռացումը[1]։ Այն հազվադեպ է օգտագործվում որպես բուժական բժշկական պրոցեդուրա, օրինակ, երբ քաղցկեղը զարգանում է կամ տարածվում է կլիտորիսում։ Սովորաբար կլիտորիսի ոչ բժշկական հեռացումը կատարվում է կանանց սեռական օրգանների խեղմանժամանակ[2]։

Բժշկական օգտագործում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չարորակ նորագոյացություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կլիտորիդէկտոմիա հաճախ կատարվում է կլիտորիսի չարորակ ուռուցքը կամ նեկրոզը հեռացնելու համար:Սա երբեմն արվում է արմատական ամբողջական վուլվեկտոմիայի հետ մեկտեղ։ Վիրահատությունը կարող է անհրաժեշտ լինել նաև կոնքի շրջանի թերապևտիկ ճառագայթային բուժման շնորհիվ[3]։

Կլիտորիսի հեռացումը կարող է պայմանավորված լինել չարորակ ուռուցքով կամ վնասվածքով[3][4]։

Կլիտորոմեգալիա և այլ պայմաններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղջիկ նորածինները, որոնք ծնվել են 46, XX գենոտիպով, բայց ունեն կլիտորիսի չափ, որը առաջանում է վերերիկամային գեղձի բնածին հիպերպլազիայի հետևանքով և բուժվում են վիրաբուժական վագինոպլաստիկայի միջոցով, որը հաճախ կրճատում է կլիտորիսի չափը՝ առանց դրա ամբողջական հեռացման։ Կլիտորիսի ատիպիկ չափը պայմանավորված է արգանդում էնդոկրին անհավասարակշռությամբ[1][5]։ Վիրահատության այլ պատճառները ներառում են միկրոֆալուսի և մյուլերյան ագենեզ ունեցողների հետ կապված խնդիրները։ Երեխաների նկատմամբ վերաբերմունքը մարդու իրավունքների վերաբերյալ մտահոգություններ է առաջացնում[6]։

Տեխնիկա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կլիտորիդեկտոմիայի վիրաբուժական տեխնիկան օգտագործվում է ինվազիվ չարորակ ուռուցքը հեռացնելու համար, որը տարածվում է մինչև կլիտորիս։ Այս դեպքերում կիրառվում են ստանդարտ վիրաբուժական միջամտություններ։ Սա ներառում է գնահատում և բիոպսիա։ Ընտրված տեխնիկայի վրա ազդող այլ գործոններ են տարիքը, գոյություն ունեցող այլ բժշկական պայմանները և գիրությունը։ Այլ նկատառումներ են երկարաձգված հիվանդանոցային խնամքի հավանականությունը և վիրահատության վայրում վարակի զարգացումը[3]։ Վիրահատությունն ընթանում է ընդհանուր անզգայացման կիրառմամբ, և մինչ վուլվեկտոմիան կամ կլիտորիդէկտոմիան նախ կատարվում է աճուկային լիմֆադենէկտոմիա։ Վիրահատության տեղամասի տարածությունը մեկ-երկու սանտիմետրով դուրս է գալիս չարորակ ուռուցքի սահմաններից։ Մակերեսային ավշային հանգույցները նույնպես կարող են անհրաժեշտ լինել հեռացնել։ Եթե չարորակ ուռուցքը առկա է տարածաշրջանի մկանային հյուսվածքում, այն նույնպես հեռացվում է։ Որոշ դեպքերում վիրաբույժը կարողանում է պահպանել կլիտորը, չնայած չարորակ ուռուցքը կարող է ընդարձակ լինել։ Քաղցկեղային հյուսվածքը հեռացվում է, իսկ կտրվածքը փակվում է[3]։

Հետվիրահատական խնամքի համար կարող է օգտագործվել ներծծող դրենաժ(սարքեր, որոնք օգտագործվում են արյուն, թարախ կամ մարմնի հեղուկներ հավաքելու համար), որը թույլ կտա ավելի խորը հյուսվածքներին բուժել դեպի մակերեսը։ Վիրահատությունից հետո հսկողությունը ներառում է դրենաժային սարքի հեռացում` խցանումը կանխելու համար։ Հիվանդանոցում մնալը կարող է տևել մինչև երկու շաբաթ։ Վիրահատության վայրը մնում է առանց վիրակապման՝ հաճախակի հետազոտության համար[3]։ Բարդությունները կարող են լինել լիմֆեդեմայի(հիվանդություն,որի ժամանակ լիմֆատիկ հեղուկը կուտակվում է)զարգացումը, թեև վիրահատության ընթացքում սաֆենային երակը չհեռացնելը կօգնի կանխել դա։ Որոշ դեպքերում ոտքի բարձրացումը, միզամուղ դեղամիջոցները(դեղամիջոցի մի տեսակ, որը երիկամների մոտ առաջացնում է ավելի շատ մեզի արտադրություն) և կոմպրեսիոն գուլպաները(մասնագիտացված գուլպաներ, որոնք մեղմ ճնշում են գործադրում ձեր ոտքերի և կոճերի վրա) կարող են նվազեցնել հեղուկի կուտակումը[3]։

Կլիտորոմեգալիայով նորածինների կլիտորիդեկտոմիայի ժամանակ կլիտորիսը հաճախ կրճատվում է հեռացման փոխարեն։ Վիրաբույժը կտրում է երկարավուն ֆալուսի լիսեռը, կարում է գլխուղեղը և պահպանված նյարդերը կոճղի վրա։ Ավելի քիչ տարածված վիրահատության ժամանակ, որը կոչվում է կլիտորային ռեցեսիա, վիրաբույժը կլիտորային լիսեռը թաքցնում է մաշկի ծալքի տակ, այնպես որ տեսանելի է մնում միայն գլխուղեղը[7]։

Հասարակություն և մշակույթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխավոր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեև շատ ֆեմինիստական գիտնականներ կլիտորիդէկտոմիան նկարագրում են որպես կանանց սեքսուալությունը վերահսկելուն ուղղված պրակտիկա, հնագույն եվրոպական և մերձավորարևելյան մշակույթներում պրակտիկայի պատմական ի հայտ գալը կարող է նաև բխել այն գաղափարներից, թե ինչպիսին պետք է լինի նորմալ կանանց սեռական օրգանը և սեռերի միջև սահմանների պահպանումը[8]։

Տասնյոթերորդ դարում անատոմիստները բաժանված էին այն հարցի շուրջ, թե արդյոք կլիտորիսը նորմալ կանացի օրգան է, ոմանք պնդում էին, որ այն կնոջ զարգացման մեջ նորմալ չէ, և եթե այն բավականաչափ մեծ է, որ տեսանելի լինի, այն պետք է միշտ հեռացվի ծննդյան ժամանակ[9]։ 19-րդ դարում ոմանք կարծում էին, որ կլիտորիդէկտոմիան կանխելու է կանանց ձեռնաշարժությունը[10]։ Իսահակ Բեյքեր Բրաունը (1812–1873), անգլիացի գինեկոլոգ, ով Լոնդոնի բժշկական ընկերության նախագահն էր, կարծում էր, որ կլիտորիսի «անբնական գրգռումը» առաջացնում է էպիլեպսիա, հիստերիա և մոլուցք, և նա աշխատում էր «վերացնելու [այն] ամեն անգամ, երբ հնարավորություն ուներ դա անելու», ասվում է նրա մահախոսականի համաձայն Medical Times–ում և Gazette- ում։ Փիթեր Լյուիս Ալենը գրում է, որ Բրաունի հայացքները վրդովմունք են առաջացրել, և նա մահացավ առանց փողի, Մանկաբարձական ընկերությունից հեռացվելուց հետո[11]։

Երբեմն, XIX դարի ամերիկյան և անգլիական բժշկության մեջ թլպատումն արվում էր որպես խելագարության բուժում։ Ոմանք կարծում էին, որ մտավոր և հուզական խանգարումները կապված են կանացի վերարտադրողական օրգանների հետ, և որ կլիտորիսը հեռացնելը կբուժի նևրոզը։ Այս բուժումը դադարեցվել է 1867 թվականին[12]։

Էսթետիկան կարող է որոշել կլիտորային նորմերը։ Սեռական օրգանների անորոշության բացակայությունը անհրաժեշտ է նորածիններին սեռ նշանակելիս, և հետևաբար՝ արդյոք երեխայի սեռական օրգանը նորմալ է, բայց այն, ինչ երկիմաստ է կամ նորմալ, կարող է տարբեր լինել յուրաքանչյուր անձից[13]։

Կլիտորիդեկտոմիայի ևս մեկ պատճառ է սեռական վարքագիծը։ Հեղինակ Սառա Ռոդրիգեսը հայտարարել է, որ բժշկական դասագրքերի պատմությունն անուղղակիորեն ընդունելի գաղափարներ է ստեղծել կանացի մարմնի մասին։ Բժշկական և գինեկոլոգիական դասագրքերում նույնպես մեղավոր են կլիտորիսը տղամարդու առնանդամի համեմատությամբ։ Կանանց կլիտորիսի կարևորությունն ու ինքնատիպությունը ընդգծվում է, քանի որ այն դիտվում է որպես «ոչ այնքան կարևոր օրգան, քանի որ անատոմիայի տեքստերը համեմատում էին առնանդամն ու կլիտորը միայն մեկ ուղղությամբ»։ Ռոդրիգեսն ասել է, որ տղամարդու առնանդամը ստեղծել է սեռական օրգանի հիմքը[14]։

Կլիտորային վիրահատությունների ոչ բոլոր պատմական օրինակները պետք է ենթադրել որպես կլիտորիդէկտոմիա (կլիտորիսի հեռացում)։ Տասնինը երեսունականներին ֆրանսիացի հոգեվերլուծաբան Մարի Բոնապարտը ուսումնասիրեց աֆրիկյան կլիտորային վիրաբուժական պրակտիկաները և ցույց տվեց, որ դրանք հաճախ ներառում են կլիտորային գլխարկի հեռացում, այլ ոչ թե կլիտորիս։ Նա նաև վիենացի վիրաբույժ դոկտոր Հալբանի կողմից վիրահատություն արեց իր սեփական կլիտորին, որը ենթադրում էր կտրել կլիտորիսի կախովի կապանը՝ թույլ տալու համար, որ այն ավելի մոտ նստի իր հեշտոցային բացվածքին։ Այս տեսակի կլիտորային վիրահատությունները, ի հեճուկս կանանց սեռական հաճույքի նվազեցման, իրականում, ըստ երևույթին, միտված են կանանց համար զուգընկերոջը ավելի հաճելի դարձնելուն, թեև պարզ չէ, թե արդյոք դա երբևէ կլինի նրանց փաստացի արդյունքը[15]։

Մարդու իրավունքների մտահոգությունները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կլիտորիդեկտոմիան կանանց սեռական օրգանների աղավաղման ամենատարածված ձևն է։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը (ԱՀԿ) գնահատում է, որ կլիտորիդեկտոմիա է կատարվել 200 միլիոն աղջիկների և կանանց մոտ, որոնք ներկայումս ողջ են։ Կլիտորիդեկտոմիաների մեծ մասը կատարվում են Ասիան, Մերձավոր Արևելքը և արևմուտքը, հյուսիսային և արևելյան Աֆրիկան։ Այս պրակտիկան առկա է նաև այս շրջաններից ծագող միգրանտների դեպքում։ Վիրահատությունների մեծ մասը մշակութային կամ կրոնական պատճառներով են[16]։

Կլիտորիդէկտոմիան կանանց մոտ, որոնք կլիտորոմեգալիա են առաջացնում, վիճելի է, երբ այն տեղի է ունենում մանկության տարիներին կամ հարկադրանքի տակ։ Բազմաթիվ կանայք, ովքեր ենթարկվել են նման բուժման, հայտնել են տուժած տարածքում ֆիզիկական զգացողության կորստի և ինքնավարության կորստի մասին[17][18]։ Վերջին տարիներին բազմաթիվ իրավապաշտպան հաստատություններ քննադատել են նման բնութագրերի վաղ վիրաբուժական կառավարումը[19][20][21]։

2013-ին բժշկական ամսագրում բացահայտվեց, որ զարգացող երկրներից չորս անանուն էլիտար կին մարզուհիներ ենթարկվել են գոնադեկտոմիայի և մասնակի կլիտորիդեկտոմիայի՝ տեստոստերոնի թեստից հետո, երբ պարզվել է, որ նրանք ունեն սեռական զարգացման կամ միջսեռական փոփոխության խանգարումներ[22][23]։ 2016 թվականի ապրիլին Միավորված ազգերի կազմակերպության առողջապահության հարցերով հատուկ զեկուցող Դեյնիուս Պուրասը դատապարտեց այս բուժումը որպես սեռական օրգանների վնասման ձև «այդ ընթացակարգերը երաշխավորող ախտանիշների կամ առողջական խնդիրների բացակայության դեպքում»[24]։

Հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Hiort, O. (2014). Understanding differences and disorders of sex development (DSD). Basel: Karger. ISBN 9783318025583.
  2. ↑ «New study shows female genital mutilation exposes women and babies to significant risk at childbirth» (Press release). World Health Organization. 2006 թ․ հունիսի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հունիսի 2-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Hoffman, Barbara (2012). Williams gynecology. New York: McGraw-Hill Medical. ISBN 9780071716727.
  4. ↑ Horbach, Sophie E.R.; Bouman, Mark-Bram; Smit, Jan Maerten; Özer, Müjde; Buncamper, Marlon E.; Mullender, Margriet G. (2015). «Outcome of Vaginoplasty in Male-to-Female Transgenders: A Systematic Review of Surgical Techniques». The Journal of Sexual Medicine. 12 (6): 1499–1512. doi:10.1111/jsm.12868. ISSN 1743-6095. PMID 25817066.
  5. ↑ Gundeti, Mohan (2012). Pediatric Robotic and Reconstructive Urology a Comprehensive Guide. City: Wiley-Blackwell. ISBN 9781444335538.
  6. ↑ I Want to Be Like Nature Made Me: Medically Unnecessary Surgeries on Intersex Children in the US (Report). Human Rights Watch. 2017 թ․ հուլիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
  7. ↑ Fausto-Sterling, Anne (2000). Sexing the body: gender politics and the construction of sexuality (1. ed., [Nachdr.] ed.). New York, NY: Basic Books. էջ 48. ISBN 978-0-465-07714-4.
  8. ↑ Norbert Finzsch, Der Widerspenstigen Verstümmelung: Eine Geschichte der Kliteridektomie im „Westen”, 1500-2000. Bielefeld: Transcript, 2021.
  9. ↑ Alison M. Moore, Victorian Medicine Was Not Responsible for Repressing the Clitoris: Rethinking Homology in the Long History of Women’s Genital Anatomy. Signs: The Journal of Women in Culture and Society 44 (1) August 2018, 53-81. DOI: 10.1086/698277.
  10. ↑ Duffy, John (1963 թ․ հոկտեմբերի 19). «Masturbation and Clitoridectomy: A Nineteenth-Century View». JAMA. 186 (3): 246–248. doi:10.1001/jama.1963.63710030028012. PMID 14057114.
  11. ↑ Allen, Peter Lewis. The Wages of Sin: Sex and Disease, Past and Present. University of Chicago Press, 2000, p. 106.
  12. ↑ Atoki, Morayo (1995 թ․ օգոստոս). «Should female circumcision continue to be banned?». Feminist Legal Studies. 3 (2): 229. doi:10.1007/BF01104114. S2CID 144198914; Access provided by the University of Pittsburgh.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ postscript (link)
  13. ↑ Kessler, Suzanne J. (2000). Lessons from the intersexed (2. Paperback printing. ed.). New Brunswick, NJ [u.a.]: Rutgers Univ. Press. էջ 43. ISBN 978-0813525297.
  14. ↑ Rodriguez, Sarah (2014). Female Circumcision and Clitoridectomy in the United States: A History of Medical Treatment. University of Rochester Press.
  15. ↑ Relocating Marie Bonaparte’s Clitoris. Australian Feminist Studies 24 (60), April 2009, 149-165.
  16. ↑ «Female genital mutilation». World Health Organization. 2016 թ․ փետրվար. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 26-ին.
  17. ↑ Holmes, Morgan. «Is Growing up in Silence Better Than Growing up Different?». Intersex Society of North America. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  18. ↑ Bastien-Charlebois, Janik (2015 թ․ օգոստոսի 9). «My coming out: The lingering intersex taboo». Montreal Gazette. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  19. ↑ Méndez, Juan (2013 թ․ փետրվար). «Report of the Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment, Juan E. Méndez, A.HRC.22.53» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  20. ↑ Council of Europe; Commissioner for Human Rights (2015 թ․ ապրիլ), Human rights and intersex people, Issue Paper, Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 6-ին, Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 27-ին
  21. ↑ Asia Pacific Forum of National Human Rights Institutions (2016 թ․ հունիս). Promoting and Protecting Human Rights in relation to Sexual Orientation, Gender Identity and Sex Characteristics. Asia Pacific Forum of National Human Rights Institutions. ISBN 978-0-9942513-7-4. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  22. ↑ Fénichel, Patrick; Paris, Françoise; Philibert, Pascal; և այլք: (2013 թ․ հունիս). «Molecular Diagnosis of 5α-Reductase Deficiency in 4 Elite Young Female Athletes Through Hormonal Screening for Hyperandrogenism». The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. 98 (6): –1055–E1059. doi:10.1210/jc.2012-3893. ISSN 0021-972X. PMID 23633205.
  23. ↑ Jordan-Young, R. M.; Sonksen, P. H.; Karkazis, K. (2014 թ․ ապրիլ). «Sex, health, and athletes». BMJ. 348 (apr28 9): –2926–g2926. doi:10.1136/bmj.g2926. ISSN 1756-1833. PMID 24776640. S2CID 2198650.
  24. ↑ Pūras, Dainius; Special Rapporteur on the right of everyone to the enjoyment of the highest attainable standard of physical and mental health (2016 թ․ ապրիլի 4), Sport and healthy lifestyles and the right to health. Report A/HRC/32/33, United Nations, Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 15-ին, Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 27-ին
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կլիտորիդէկտոմիա&oldid=10034290» էջից