Անաստաս վարդապետ
Անաստաս վարդապետ | |
|---|---|
| Ծնվել է | 7-րդ դար |
| Մասնագիտություն | գիտնական |
| Գործունեության ոլորտ | պատմություն |
Անաստաս վարդապետ (7-րդ դար), հայ պատմաբան, Երուսաղեմի հայկական վանքերի վերաբերյալ հայտնի ստեղծագործությունների հեղինակ[1][2]։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստեղծագործությունը համարվում է Անաստաս վարդապետի նամակն ուղարկված իշխան Համազասպ Պահլավունի Կամսարականին և կրում է «Երուսաղեմի սուրբ քաղաքի վանքերի մասին» («Վասն վանորէից, որ ի սուրբ քաղաքն Յերուսաղէմ») խորագիրը։ Ինչպես հայտնում է հեղինակը ստեղծագործության սկզբում, նամակը վանքերի ցուցակ է, որոնք կառուցվել են «հայ իշխանների կողմից՝ Տրդատ Մեծի գահակալության և Գրիգոր Լուսավորչի կառավարման օրոք»։ Նամակը մեզ է հասել հինգ ձեռագիր տարբերակներով։ Նամակում թվարկված են յոթանասուն (երկու տարբերակով յոթանասուներկու) հայկական վանքեր և դրանց գտնվելու վայրը Երուսաղեմում։ Արդեն 19-րդ դարում գոյություն ուներ Անաստասի ստեղծագործության տասը հրատարակություն՝ այդ թվում թարգմանություններ ռուսերեն, անգլերեն և ֆրանսերեն[3]։
Վավերականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ստեղծագործության արժանահավատությունն ու թվագրումը 19-րդ դարի վերջերից պատմաբանների ուսումնասիրության առարկա են դարձել։ Առաջինը, ով զբաղվեց այդ խնդրով, Ղևոնդ Ալիշանն էր, որն Անաստասի աշխատանքը թվագրում է 7-րդ դարի սկզբով։ Որոշ հետազոտողներ թվագրել են նաև 6-րդ դար, ոմանք էլ Անաստաս վարդապետին նույնացրել են Անաստաս Ա Ակոռեցի կաթողիկոսի հետ (661-667)[4][5]։ Մեզ հասած ամենավաղ ձեռագրերը թվագրվում են 16-րդ դարով։ Անաստաս վարդապետի և նրա աշխատանքի մասին միակ հիշատակումը հին հայկական պատմագրության մեջ հանդիպում է Մովսես Կաղանկատվացու մոտ։ «Պատմություն Աղվանից աշխարհի» երկրորդ գրքի 52-րդ գլուխը ամբողջությամբ փոխառված է Անաստասից, ինչպես հայտնում է ինքը՝ Կաղանկատվացին։ Կաղանկատվացին խոսում է Անաստասի՝ որպես մահացած մարդու մասին։ «Պատմություն Աղվանից աշխարհի» երկրորդ գրքի այս գլուխը գրելու ամսաթվի անորոշությունը (7-րդ կամ 10-րդ դար) թույլ չի տալիս, սակայն, Անաստասի աշխատանքը վստահորեն թվագրել այս տեղեկատվության հիման վրա։ Չի բացատրվում նաև այն, որ, ըստ Կաղանկատվացու, Անաստաս վարդապետը նամակ է գրել Վահան (որոշ տարբերակներում՝ Վահրամ) Մամիկոնյանին, այնուամենայնիվ, Անաստասի բոլոր ձեռագրերում նշված է միայն Համազասպ Պահլավունի Կամսարական (որոշ հետազոտողներ ենթադրում են, որ կազմված է երկու ցուցակ Անաստաս վարդապետի կողմից[6][7], սակայն այս թեզը չի պաշտպանվել)։ Գրականության մեջ նշվում է նաև, որ աշխատության որոշ ժամանակավրիպություններ ձեռագրերի առկա տարբերակներում կարող էին ընդգրկվել միայն X-XI դարերում[8]։ Թվագրման շուրջ վեճը վերջնական լուծում չի ստացել, բայց սովորաբար Անաստաս Վարդապետի կյանքն ու ստեղծագործությունը թվագրվում է 6-րդ և 8-րդ դարերի միջև։
Կասկածի տակ է դրվել նաև Երուսաղեմի յոթանասուն հայկական եկեղեցիների վերաբերյալ զեկույցի արժանահավատությունը։ Անաստաս վարդապետի ստեղծագործության արժանահավատության ուսումնասիրության մեջ ամենակարևոր ներդրումը կատարել է Ավետիս Սանջյանը[9], որի կարծիքով այդ աշխատանքը կասկածելի է կամ չափազանցված[10][11][12]։ Այնուամենայնիվ, 20-րդ դարի վերջին, 21-րդ դարի սկզբին Երուսաղեմում կատարվել են հնագիտական պեղումներ և գտնվել են բազմաթիվ հայկական վիմագրություններ, վանքերի և խճանկարների ավերակներ, որոնք թվագրվել են 6-7-րդ դարերին և մասամբ փոխել են այդ տեսակետը և կրկին բարձրացրել ստեղծագործության արժանահավատության հարցը[13][14][15][16]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Православная Энциклопедия, Елеонский вознесенский русский монастырь, том 18, стр. 319—324
- ↑ Г. П. Хомизури, Армянская Апостольская Церковь: святые, мученики, видные священнослужители, богословы, христианские деятели культуры, Москва, 2002
- ↑ П. Чобанян (2001), О датировке списка армянских монастырей Иерусалима, составленного архимандритом Анастасием., Պատմա-բանասիրական հանդես, № 1 . стр. 27-46. ISSN 0135-0536
- ↑ Н. Похарян, Армянские писатели (V—XVII вв), Иерусалим 1971, стр. 80-81:
- ↑ Abraham Terian (1995). Armenian Writers in Medieval Jerusalem, Journal of the society for Armenian studies. том 6, стр. 16
- ↑ А. Анасян. Հայկական մատենագիտություն., Ереван, 1959, стр. 825:
- ↑ А. Мнацаканян . Աղվանից աշխարհի գրականության հարցի շուրջ, Ереван, 1966 , стр 97—98
- ↑ O. Keel, M. Küchler (2007), Orte und Landschaften der Bibel. Jerusalem, Vandenhoeck & Ruprecht, 1266 pp., стр. 1163, ISBN 978-3-525-50177-1
- ↑ Avedis K. Sanjian Արխիվացված 2015-04-15 Wayback Machine, Anastas vardapet’s List of Armenian Monasteries in sevent-century Jerusalem. A critical Exemination, «Le Museon». Revue d’Etudes Orientales, LXXXII, 3-4. 1969, стр. 265—292
- ↑ A. E. Redgate (1999), The Armenians, Oxford, UK: Blackwell Publishers, стр. 235, ISBN 0-631-22037-2
- ↑ Zara Pogossian (2010), The Letter of Love and Concord, Brill, 488 pp, стр. 109—110, ISBN 978-90-04-19189-1
- ↑ A. Grillmeier, T. Hainthaler (2013) Christ in Christian Tradition: vol. 2 part 3, 664 pp, стр. 160—166
- ↑ R. R. Ervine, M. E. Stone, N. Stone (2002), The Armenians in Jerusalem and the Holy Land, Peeters, 288 pp, ISBN 978-9042910782
- ↑ M. E. Stone (2006), Apocrypha, Pseudepigrapha, and Armenian Studies: Armenian manuscripts, textual studies, and Holy Land, Peeters Publishers, ISBN 9042916435
- ↑ Garsoïan, Nina G. (2010), Le temoignage d’Anastas vardapet sur les monasteres armeniens de Jerusalem a la fin du Vie siècle, In: Garsoïan, Studies on the Formation of Christian Armenia, часть VIII стр. 257—267
- ↑ T. Greenwood (2012), Armenia, in The Oxford Handbook of Late Antiquity, ch. 4: Oxford University Press, 1312 pp, ISBN 978-0-19-533693-1