BP (թվագրում)
Մինչև ներկա տարիներ, մինչև մեր օրեր կամ BP (անգլ.՝ Before Present կամ years before present), ժամանակային սանդղակ, որն օգտագործվում է հիմնականում հնագիտության, երկրաբանության և գիտության այլ բնագավառներում՝ ճշտելու օբյեկտի կամ դեպքերի տարիքը՝ հաշվի առնելով մ․ թ․ 1950-ական թվականներին տեղի ունեցած իրադարձությունների հետ կապված ռադիոածխածնային թվագրման մեկնարկը։ Քանի որ «ներկա» ժամանակը փոխվում է, ստանդարտ պրակտիկան 1950 թվականի հունվարի 1-ն է օգտագործում որպես տարիքային սանդղակի մեկնարկի թվական (դարաշրջան)։
Ներկայումս առաջարկվում է «BP» հապավումը վերծանել որպես ֆիզիկայից առաջ (անգլ.՝ before physics)[1][2], որը վերաբերում է այն ժամանակին, երբ միջուկային զենքի լայնածավալ փորձարկումներն արհեստականորեն փոխեցին մթնոլորտում ածխածնի իզոտոպների համամասնությունը, ինչի հետ այժմ պետք է հաշվի նստեն գիտնականները[3][4]։
Քանի որ բնության շրջապտույտի մեջ միշտ չէ, որ պահպանվում է ածխածնի հարաբերակցությունը, շատ աղբյուրներ սահմանափակում են BP ամսաթվերի օգտագործումը կատարել ռադիոածխածնային թվագրմամբ. կիրառում են RCYBP այլընտրանքային նշում, որը նշանակում է ստույգ՝ «ներկայից առաջ ռադիոածխածին տարիներ»։
Օգտագործում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]BP սանդղակը երբեմն օգտագործվում է ամսաթվերի համար, որոնք հաստատվում են ռադիոածխածնային թվագրումից բացի այլ միջոցներով, ինչպիսին է շերտագրությունը[5][6]։ Այս օգտագործումը տարբերվում է Յոհանես վան դեր Փլիչթի և Ալան Հոգգի առաջարկությունից[7], որին հաջորդել են «Չորրորդական գիտության ակնարկներ» («Qaternary Science Reviews»)[8][9], որոնցից երկուսն էլ պահանջում են, որ հրապարակումներն օգտագործեն «a» միավորը (լատին․՝ annum, «տարի») և «BP» տերմինը պահպանեն ռադիոածխածնային գնահատման համար։
Որոշ հնագետներ որպես տերմին օգտագործում են փոքրատառ bp, bc կամ քա (before Christ) և ad (anno Domini) փոքրատառերը այս դարաշրջանների ոչ ստույգ ամսաթվերի համար[10]։
Կոպենհագենի համալսարանի Սառույցի և Կլիմայի կենտրոնն առաջարկել է b2k՝ որպես մ. թ. 2000 թվականից առաջ տարիներ՝ հիմնվելով Գրենլանդիայի սառցային կեռնի 2005 ժամանակագրության (GICC05 2005) ժամանակային սանդղակի վրա[11]։
Ռադիոածխածնային թվագրում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռադիոածխածնային թվագրումն առաջին անգամ օգտագործվել է 1940 թվականին։ 1954 թվականից սկսած՝ չափագետները սահմանել են 1950 թվականը որպես BP սանդղակի մեկնարկի տարի՝ ռադիոածխածնային թվագրման ժամանակ օգտագործելու համար՝ օգտագործելով 1950 թվականին օքսալաթթվի հիման վրա արված նմուշը։
![]() |
Խնդիրը լուծվեց միջազգային ռադիոածխածնային հանրության կողմից 1950-ականների վերջին՝ ԱՄՆ Ստանդարտների ազգային բյուրոյի (NBS) հետ համագործակցությամբ։ Ժամանակակից օքսալաթթվի դիհիդրատի մեծ քանակությունը պատրաստվել է որպես NBS ստանդարտ բնութագրող նյութ (SRM) 4990B: Նրա 14C կոնցենտրացիան մոտ 5%-ով գերազանցում էր այն սահմանը, որը համարվում էր բնական մակարդակ, ուստի ռադիոածխածնային թվագրման ստանդարտը սահմանվեց որպես տվյալ նյութում 0,95 անգամ ածխածնի 14C կոնցենտրացիա՝ հարմարեցված էտալոնային 13C բնութագրող արժեքին −19 per mil (PDB): Այս արժեքը սահմանվում է որպես «արդի ածխածին», սկսած մ․ թ․ 1950 թվականից։ Ռադիոածխածնի չափումները համեմատվում են այս ժամանակակից ածխածնի արժեքի հետ և արտահայտվում են որպես «արդիի մաս» (fM): «Ռադիոածխածնային դարերը» հաշվարկվում են fM-ից՝ օգտագործելով [ածխածնի] էքսպոնենցիալ տրոհման և «Լիբիի կիսատրոհման» (Libby half-life) 5568 տարի տևողության հարաբերակցությունը։ Տարիքն արտահայտվում է ներկա տարիներով (BP), որտեղ որպես «ներկա» սահմանվում է մ․ թ․ 1950 թվականը[12]։ - Ա. Քարի Լլոյդ
|
![]() |
Ընտրվել է 1950 թվականը, քանի որ այն այդ ժամանակվա ստանդարտ աստղագիտական դարաշրջանն էր։ Այն նաև նշանավորվել է[3] առաջին ռադիոածխածնային թվագրման հրապարակումով 1949 թվականի դեկտեմբերին[13], և 1950 թվականը նաև հետին թվով գրանցվել է՝ հաշվի առնելով միջուկային զենքի լայնածավալ մթնոլորտային փորձարկումները, որոնք փոխել են ածխածնի իզոտոպներից ածխածին 14-ի (14C) և ածխածին 12-ի (12C) գլոբալ հարաբերակցությունը[14]։
Ռադիոածխածնային կալիբրացիոն թվագրում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռադիոածխածնային թվագրման միջոցով որոշվող թվականները լինում են երկու տեսակի՝ չճշգրտված կամ չկալիբրացված (նաև կոչվում է Լիբի կամ հում) և ճշգրտված կամ կալիբրացված (նաև կոչվում է Քեմբրիջի) թվականներ[15]։ Չճշգրտված ռադիոածխածնային տարեթվերը պետք է հստակորեն նշվեն որպես այդպիսին «չճշգրտված BP տարիներ», քանի որ դրանք նույնական չեն օրացուցային ամսաթվերին։ Սա կապված է այն փաստի հետ, որ մթնոլորտում ռադիոածխածնի մակարդակը (ածխածին-14 կամ 14C) խիստ կայուն չի եղել այն ժամանակամիջոցի ընթացքում, որը կարելի է ռադիոածխածնային թվագրել։ Չճշգրտված ռադիոածխածնային տարիքները կարող են փոխարկվել օրացուցային տարեթվերի` ստուգաչափման կորերի միջոցով, որոնք հիմնված են նմուշների չմշակված ռադիոածխածնային տարեթվերի համեմատության վրա, որոնք անկախորեն թվագրված են այլ մեթոդներով, ինչպիսիք են դենդրոքրոնոլոգիան (ծառերի աճի օղակների հիման վրա թվագրումը) և շերտագրությունը (թվագրումը ցեխի կամ նստվածքային ապարների նստվածքային շերտերի հիման վրա)։ Նման չափագրված ամսաթվերը արտահայտվում են որպես cal BP, որտեղ «cal»-ը ցույց է տալիս «ճշգրտված տարիներ» կամ «օրացուցային տարիներ» մինչև 1950 թվականը։
Շատ կրթական և գիտական ամսագրեր պահանջում են, որ հրապարակված ստուգաչափված արդյունքներում նշվեն համապատասխան լաբորատորիայի անվանումը (ստանդարտ ծածկագրերը) և այլ տեղեկություններ, քանի որ տարբեր լաբորատորիաների կողմից կիրառվող մեթոդների և տրամաչափման մեթոդների միջև տարբերություններ են լինում։
Օրինակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- 12,000 տարի մինչև ներկա = 12,000 − 1950 = 10,050 տարի մ. թ. ա.
- 500 տարի մինչև ներկա = 1950 - 500 = մ. թ. 1450
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Aitken, M. J. (2014 թ․ փետրվարի 25). Science-Based Dating in Archaeology (անգլերեն). Routledge. ISBN 978-1-317-87149-1.
- ↑ Flint, Richard Foster; Deevey, Edward S (1962). «Volume 4 – 1962». Radiocarbon (journal). 4 (1): i.
- ↑ 3,0 3,1 Taylor RE (1985). «The beginnings of radiocarbon dating in American Antiquity: a historical perspective». American Antiquity. 50 (2): 309–325. doi:10.2307/280489. JSTOR 280489. S2CID 163900461.
- ↑ Dincauze, Dena (2000). «Measuring time with isotopes and magnetism». Environmental Archaeology: Principles and Practice. Cambridge, England: Cambridge University Press. էջ 110. ISBN 978-0-5213-1077-2.
- ↑ «AGU Editorial Style Guide for Authors». American Geophysical Union. 2007 թ․ սեպտեմբերի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 9-ին.
- ↑ North American Commission on Stratigraphic Nomenclature (November 2005). «North American Stratigraphic Code: Article 13 (c)». The American Association of Petroleum Geologists Bulletin. 89 (11): 1547–1591. doi:10.1306/07050504129. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 5-ին.
- ↑ van der Plicht, Johannes; Hogg, Alan (2006). «A note on reporting radiocarbon» (PDF). Quaternary Geochronology (journal). 1 (4): 237–240. doi:10.1016/j.quageo.2006.07.001.
- ↑ «The use of time units in Quaternary Science Reviews». Quaternary Science Reviews. 26 (9–10): 1193. May 2007. Bibcode:2007QSRv...26.1193.. doi:10.1016/j.quascirev.2007.04.002.
- ↑ Wolff, Eric W. (December 2007). «When is the "present"?». Quaternary Science Reviews. 26 (25–28): 3023–3024. Bibcode:2007QSRv...26.3023W. doi:10.1016/j.quascirev.2007.10.008.
- ↑ Edward J. Huth (1994 թ․ նոյեմբերի 25). Scientific Style and Format: The CBE Manual for Authors, Editors, and Publishers. Cambridge University Press. էջեր 495–. ISBN 978-0-521-47154-1. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
- ↑ «The GICC05 time scale». Centre for Ice and Climate - University of Copenhagen. 2009 թ․ սեպտեմբերի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ Currie, Lloyd A (March–April 2004). «The Remarkable Metrological History of Radiocarbon Dating [II]» (PDF). Journal of Research of the National Institute of Standards and Technology. 109 (2): 185–217. doi:10.6028/jres.109.013. PMC 4853109. PMID 27366605. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 30-ին."The Remarkable Metrological History of Radiocarbon Dating [II]" at Google Books (accessed 30 October 2019).
- ↑ Arnold JR, Libby WF (1949 թ․ մարտի 4). «Age determinations by radiocarbon content: Checks with samples of known age». Science. 109 (2827): 227–228. Bibcode:1949Sci...109..227L. doi:10.1126/science.109.2827.227. PMID 17818054.
- ↑ «Nuclear Bombs Made It Possible to Carbon Date Human Tissue». Smithsonian Magazine. 2013 թ․ փետրվարի 19. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 9-ին.
- ↑ Greene, Kevin (2002). Archaeology: An Introduction. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. էջեր 165–167. ISBN 0-8122-1828-0.
|