Ֆինանսական կայունություն
Ֆինանսական կայունությունը ձևակերպելու տարբեր սահմանումներ կան։ Ֆինանսական կայունության հիմքը այնպիսի համակարգի ստեղծումն է, որն ի վիճակի է գործել ինչպես լավ, այնպես էլ վատ ժամանակներում և կարող է կլանել բոլոր դրական և բացասական իրադարձությունները, որոնք ցանկացած պահի տեղի են ունենում տնտեսության հետ։ Այն կապ չունի անհատների կամ ձեռնարկությունների ձախողման, փողի կորստի կամ հաջողության հասնելու հետ։ Այն պարզապես օգնում է նման դեպքերում համակարգի շարունակական արդյունավետ գործունեության համար պայմանների ստեղծմանը[1]։ Տնտեսությունն անընդհատ փոփոխվում և ընդլայնվում է և ներառում է բիզնեսներ, որոնք սկսում են, աճում և ձախողվում՝ բիզնես ցիկլի սովորական գործողություններ։ Ֆինանսական շուկաները և ֆինանսական հաստատությունները համարվում են կայուն, երբ կարողանում են տնային տնտեսություններին, համայնքներին և ձեռնարկություններին տրամադրել ռեսուրսներ, ծառայություններ և ապրանքներ, որոնք անհրաժեշտ են ներդրումների, աճի և լավ աշխատող տնտեսության մեջ մասնակցելու համար։ Ֆինանսական հաստատություններն են բանկերը, խնայողություններ, վարկեր և այլ ֆինանսական ապրանքներ ու ծառայություններ մատուցողները[2]։
Ֆինանսական համակարգը, որը բավարարում է ընտանիքների և ձեռնարկությունների կարիքները՝ տուն կամ մեքենա գնելու համար գումար վերցնելու, թոշակի անցնելու կամ քոլեջի համար վճարելու՝ կոչվում է ֆինանսական կայունություն։ Բիզնեսները նույն կերպ պետք է վարկեր վերցնեն՝ ընդլայնվելու, գործարաններ կառուցելու, նոր աշխատողներ հավաքագրելու և աշխատավարձ կազմելու համար։ Այս ամենի համար անհրաժեշտ է գործող ֆինանսական համակարգ և այն լավագույնս աշխատում է, երբ մարդկանց մեծամասնությունը նույնիսկ շատ չի մտածում դրա մասին։ Գործարարներն ու սպառողները պարզապես գիտեն, որ կկարողանան կարճաժամկետ վարկեր ստանալ իրենց աշխատակիցներին վարձատրելու համար կամ կարող են ֆինանսավորել այնպիսի զգալի ծախսեր, ինչպիսին է գործարանի կառուցումը[2]։
Ռեսուրսներն արդյունավետորեն բաշխելու, ֆինանսական ռիսկերը գնահատելու և կառավարելու, զբաղվածության մակարդակը տնտեսության բնական տեմպերին մոտ պահպանելու և իրական կամ ֆինանսական ակտիվների գների հարաբերական շարժումները վերացնելու կարողությունը, որը կազդի դրամավարկային կայունության կամ զբաղվածության մակարդակի վրա՝ ֆինանսապես կայուն համակարգի հատկանիշներն են։ Ֆինանսական անհավասարակշռությունները, որոնք առաջանում են բնական ճանապարհով կամ չնախատեսված իրադարձությունների հետևանքով, վերանում են, երբ ֆինանսական համակարգը գտնվում է կայունության մեջ։ Երբ համակարգը կայուն է, այն առաջին հերթին կկլանի ցնցումները ինքնաուղղիչ մեխանիզմների միջոցով՝ իրական տնտեսության կամ այլ ֆինանսական համակարգերի խաթարումից՝ կանխելով անբարենպաստ իրադարձությունները։ Քանի որ իրական աշխարհում գործարքների մեծ մասը տեղի է ունենում ֆինանսական համակարգի միջոցով, ֆինանսական կայունությունը բացարձակապես անհրաժեշտ է տնտեսական ընդլայնման համար[1]։
Էմպիրիկ միջոցառումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ամուր մակարդակի կայունության միջոցառումներ Ալթմանի մոդելը լայնորեն օգտագործվում է էմպիրիկ հետազոտություններում՝ որպես ընկերության մակարդակի կայունության չափիչ՝ դեֆոլտի հավանականության հետ իր բարձր հարաբերակցության համար։ Այս միջոցը հակադրում է բուֆերներին (կապիտալացում և եկամտաբերություն), ռիսկին (եկամուտների անկայունություն) և կանխատեսում է երկու տարվա ընթացքում սնանկությունների ռիսկերը։ Չնայած ֆինանսական կայունության կանխատեսման այլընտրանքային մոդելների մշակմանը, Ալթմանի մոդելը մնում է ամենաշատ կիրառվողը[3][4]։
Այլընտրանքային մոդելը Մերտոնի մոդելն է, որն օգտագործվում է հաստատության մակարդակի կայունությունը չափելու համար (նաև կոչվում է ակտիվների արժեքի մոդել)։ Այն գնահատում է ընկերության կարողությունը՝ կատարելու իր ֆինանսական պարտավորությունները և չափում է դեֆոլտի ընդհանուր հնարավորությունը։ Այս մոդելում հաստատության սեփական կապիտալը դիտարկվում է որպես իր պահվող ակտիվների գնման օպցիոն՝ հաշվի առնելով այդ ակտիվների անկայունությունը։ Put-call պարիտետը օգտագործվում է ենթադրվող «put» օպցիոնի արժեքը գնահատելու համար, որը ներկայացնում է ընկերության վարկային ռիսկը։ Ի վերջո, մոդելը չափում է ընկերության ակտիվների արժեքը (կշռված անկայունության համար) այն պահին, երբ պարտատերերը օգտագործում են իրենց «put option»–ը։ Անուղղակիորեն, մոդելը սահմանում է դեֆոլտ, երբ ձեռնարկության պարտավորությունների արժեքը գերազանցում է իր ակտիվների արժեքը, հաշվարկում է վարկի դեֆոլտի հավանականությունը։ Մոդելի տարբեր կրկնություններում ակտիվի/պարտավորության մակարդակը կարող է սահմանվել տարբեր շեմային մակարդակներում[5]։
Հետագա հետազոտության ընթացքում Մերթոնի մոդելը փոփոխվել է, որպեսզի ընդգրկի ֆինանսական գործունեության ավելի լայն շրջանակ՝ օգտագործելով վարկային դեֆոլտի փոխանակման տվյալները։ Օրինակ, Moody's-ն այն օգտագործում է KMV մոդելում և՛ վարկային դեֆոլտի հավանականությունը հաշվարկելու համար, և՛ որպես վարկային ռիսկի կառավարման համակարգի մաս։ Հեռավորությունը կորպորատիվ դեֆոլտի ռիսկի մեկ այլ շուկայական չափում է՝ հիմնված Մերթոնի մոդելի վրա։ Այն չափում է ինչպես վճարունակության, այնպես էլ իրացվելիության ռիսկը ֆիրմայի մակարդակում[6]։
Համակարգային կայունության միջոցառումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ցավոք, ֆինանսական համակարգի կայունությունը գնահատելու և քաղաքականությունը ուսումնասիրելու համար դեռևս չկա եզակի, ստանդարտացված մոդել։ Համակարգային կայունությունը չափելու համար մի շարք ուսումնասիրություններ փորձում են միավորել ֆիրմայի մակարդակի կայունության չափորոշիչները՝ կայունության ամբողջ համակարգի գնահատման մեջ։ Այնուամենայնիվ, այս համախառն չափումները չեն հաշվում ֆինանսական հաստատությունների միջև փոխկապակցված ռիսկերը։ Այլ կերպ ասած, մոդելը չի կարողանում հաշվի առնել հաստատությունների միջև փոխկապակցվածությունը և որ մեկ հաստատության ձախողումը կարող է հանգեցնել «վարակի»։
Առաջինից դեֆոլտ հավանականությունը կամ մի շարք հաստատությունների միջև մեկ դեֆոլտի դիտարկման հավանականությունը առաջարկվել է որպես խոշոր ֆինանսական հաստատությունների խմբի համար համակարգային ռիսկի չափու։ Ի տարբերություն հեռավորությունից մինչև լռելյայն չափումների, հավանականությունը ճանաչում է տարբեր հաստատությունների դեֆոլտների միջև փոխկապակցվածությունը։ Այնուամենայնիվ, ուսումնասիրությունները, որոնք կենտրոնանում են դեֆոլտի հավանականությունների վրա, հակված են անտեսելու մեծ հաստատության ձախողման հետևանքով առաջացած «սղոցող» էֆեկտը։
Ֆինանսական համակարգի կայունության մեկ այլ գնահատական է Systemic Expected Shortfall-ը (SES), որը չափում է առանձին հաստատությունների կողմից համակարգային ռիսկի ներդրումը։ SES-ը հաշվի է առնում անհատական լծակների մակարդակը և չափում արտաքին ազդեցությունները, որոնք առաջանում են բանկային հատվածից, երբ այդ հաստատությունները ձախողվում են։ Մոդելը հատկապես հարմար է որոշելու, թե որ ինստիտուտներն են համակարգային առումով համապատասխան և ամենաշատը կազդեն տնտեսության վրա, երբ այն ձախողվի։ SES մեթոդի թերությունն այն է, որ դժվար է որոշել, թե երբ է հավանական համակարգային կարևոր հաստատությունների ձախողումը։
Կանխատեսող ուժը բարձրացնելու համար SES չափումը ընդլայնվել և փոփոխվել է հետագա հետազոտություններում։ Ընդլայնված մոդելը կոչվում է SRISK, որը գնահատում է ընկերության համար ակնկալվող կապիտալի պակասը ճգնաժամային իրավիճակում։ SRISK-ը հաշվարկելու համար նախ պետք է որոշել երկարաժամկետ մարգինալ ակնկալվող պակասը (LRMES), որը չափում է կապը ընկերության սեփական կապիտալի և շուկայի եկամտաբերության միջև (օգտագործելով ասիմետրիկ անկայունությունը, հարաբերակցությունը և զուգակցումը)։ Այնուհետև, մոդելը գնահատում է ընկերության սեփական կապիտալի արժեքի անկումը, եթե վեցամսյա ժամանակահատվածում համախառն շուկան 40% կամ ավելի անկում է ապրում՝ որոշելու համար, թե ակտիվների արժեքի 8% հարաբերակցության հասնելու համար որքան կապիտալ է անհրաժեշտ։ Այլ կերպ ասած, SRISK-ը պատկերացումներ է տալիս ընկերության ընդհանուր ֆինանսական հատվածի կապիտալի պակասուրդի տոկոսի մասին։ Բարձր SRISK %–ը ցույց է տալիս ճգնաժամի ժամանայ ամենամեծ «պարտվողներին»։ SES ցուցանիշի հետևանքներից մեկն այն է, որ ընկերությունը համարվում է «համակարգային ռիսկային», եթե այն բախվում է կապիտալի պակասի մեծ հավանականության՝ ֆինանսական հատվածի թույլ լինելու դեպքում[7]։
Ֆինանսական կայունության մեկ այլ չափիչ է համակարգային կորուստների բաշխումը, որը փորձում է լրացնել վերը նշված միջոցառումների որոշ բացերը։ Այս չափումը ներառում է երեք հիմնական տարր՝ յուրաքանչյուր առանձին հաստատության դեֆոլտի հավանականությունը, դեֆոլտի դեպքում կորստի չափը և փոխկապակցված հաստատությունների դեֆոլտի հետևանքով վարակվածությունը։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 «Financial Stability». World Bank (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 19-ին.
- ↑ 2,0 2,1 «The Fed - What is financial stability?». Board of Governors of the Federal Reserve System (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 19-ին.
- ↑ Shumway, 2001
- ↑ Chava, Jarrow, 2000
- ↑ Bharath, Shumway, 2004
- ↑ Acharya, Pedersen, Philippon, Richardson
- ↑ Eijffinger, 2009