Վահան Տոտոմյանց

Վահան Տոտոմյանց;
Ծնվել է	1875 կամ հունվարի 21, 1875
Ծննդավայր	Աստրախան, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	1964 կամ մայիսի 9, 1964
Մահվան վայր	Փարիզ
Կրթություն	Բրյուսելի ազատ համալսարան
Մասնագիտություն	տնտեսագետ

Վահան Թովմասի Տոտոմյանց (Թոթոմյանց) (1875-1964, 1875^[1]^[2] կամ հունվարի 21, 1875(1875-01-21), Աստրախան, Ռուսական կայսրություն - 1964^[1]^[2] կամ մայիսի 9, 1964(1964-05-09), Փարիզ), հայ տնտեսագետ, փիլիսոփա, պատմաբան, սոցիոլոգ, կոոպերատիվ շարժման տեսաբան։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վահան Տոտոմյանցը սովորել է Բեռնի, Ժնևի, Ցյուրիխի, Բելգիայի համալսարաններում։ 1912 թվականից եղել է Մոսկվայի համալսարանի պրիվատ-դոցենտ։ 1915 թվականին գրված «Աշխատանքի հաշտեցումը կապիտալի հետ» հետազոտության համար, Կիևի համալսարանը նրան շնորհել է քաղաքագիտության և վիճակագրության դոկտորի աստիճան։ 1919 թվականից վտարանդի գիտնական է։ 1908 թվականին լույս է տեսել Տոտոմյանցի «Գյուղատնտեսական կոոպերացիա» աշխատությունը, որն ունեցել է չորս հրատարակություն, այդ թվում բուլղարերենով։ Այն 1914 թվականին հրատարակվել է Սոֆիայում։ 1919 թվականին Իտալիայում՝ իտալերենով հրատարակվում են Տոտոմյանցի «Կոոպերացիան Ռուսաստանում», «Տնտեսական Հայաստան» աշխատությունները։ 1922 թվականին Բեռլինում, օգտագործելով իր կապերը եվրոպական գիտական և քաղաքական շրջանակներում, նա ռուս վտարանդի Նիկոլայ Բերդյաևի հետ Պրահայի համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետում հիմնել է Հոգևոր և փիլիսոփայության ազատ ակադեմիան։

1923 թվականին Փարիզում հրատարակվել է Տոտոմյանցի «Համաշխարհային կոոպերացիա», իսկ 1927 թվականին Բեռլինում`շուրջ 1000 էջանոց «Միջազգային կոոպերացիայի հանրագիտարան» աշխատությունները։ 1935 թվականին Բուլղարիայի կոոպերատիվ բանկերի կառավարիչների նախաձեռնությամբ և նրա 60-ամյակի կապակցությամբ, տեղի է ունեցել աննախադեպ ֆորում՝ հայկական սփյուռքում գործող կոոպերատիվ ձեռնարկությունների և տնտեսական կազմակերպությունների համագումար։ 1936, 1942 և 1951 թվականներին Սոֆիայում՝ բուլղարերենով, 1936-1937 թվականներին Բոստոնում հրատարակվող «Հայրենիք» ամսագրում` հայերենով, 1950 թվականին Փարիզում` ֆրանսերենով, լույս է տեսնում Տոտոմյանցի «Հայերի դերը համաշխարհային մշակույթի մեջ» աշխատությունը, որտեղ հեղինակը փաստական տվյալներով ցուց է տալիս համաշխարհային քաղաքակրթության`մշակույթի ու տնտեսության մեջ հայ ժողովրդի իրական ներդրումը։

Նրա ժառանգության մեջ առանձնահատուկ տեղ են գրավել կոոպերացիային առնչվող հարցերը։ Տոտոմյանցը գտնում էր, որ կոոպերացիայի միջոցով կարելի է թուլացնել դասակարգային պայքարն ու բանվորների շահագործումը։ Վ․ Ի․ Լենինը քննադատում էր Տոտոմյանցի կոոպերացիայի տեսությունն այն պատճառով, որ «Նրա մեջ չկա ո՛չ զարգացող կապիտալիզմ, ո՛չ դասակարգային պայքար»^[3]։ Տոտոմյանցը ենթադրում էր, որ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո կոոպերատիվ շարժումն ուժեղացել է բանկերի ու արդյունաբերության ազգայնացման շնորհիվ։

Տոտոմյանցի գրքերը թարգմանվել են աշխարհի 10-ից ավելի լեզուներով, սակայն հայերեն ունենք միայն մեկ գործ։

Լինելով պրակտիկ գիտնական, իր աշխատանքները շարադրելով տարբեր լեզուներով, Տոտոմյանցը մշտապես մտահոգված է եղել հայ ազգի խնդիրներով։ Նա ծանոթ էր ժամանակի շատ հայ մեծերի հետ. Նիկողայոս Ադոնց, Հովհաննես Թումանյան, Վահան Տերյան, Նիկոլ Աղբալյան և ուրիշներ։ Նա գործելով ոչ հայկական միջավայրում, աշխատակցում էր հայկական ամսագրերին. «Մուրճ», «Հայրենիք» և այլն, գրելով բազմաթիվ հոդվածներ՝ հայրենիքին և հայ ժողովրդին հուզող հարցերի մասին։ Դեռևս 1901 թվականին Բեռլինում, գերմաներենով լույս է տեսել Տոտոմյանցի «Տաճկաստանը հասարակական և տնտեսական տեսակետից» գիրքը, որի երկրորդ գլուխն ամբողջությամբ նվիրված է հայերին և հայկական խնդրին։

Կոոպերացիայի հանրաճանաչ սկզբունքով են ստեղծվել Իսրայելի կիբուցները (կոմունաները)։ Իր գիտական գործունեության ավելի քան 50 տարիների ընթացքում, Ռուսաստանում, Եվրոպայում աշխատելու ժամանակաշրջանում, պրոֆեսոր Տոտոմյանցը կոոպերացիայի հիմնախնդիրների վերաբերյալ գրել է բազմաթիվ արժեքավոր աշխատություններ։ 1953 թվականից մինչև մահը աշխատել է Փարիզի ռուսական գիտական ինստիտուտում։

Վահան Տոտոմյանցի մահացել է 1964 թվականի մայիսի 13-ին։ Թաղված է Փարիզի «Կորնեյ ան Պաղի» գերեզմանատանը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
↑ Վլադիմիր, Լենին. Երկերի լիակատար ժողովածու, հատոր 6. Երևան. էջ 487.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վահան Տոտոմյանցի գրքերից

Կոոպերացիա.- Սոֆիա,1933.- 144 էջ

Սպառողական կոոպերացիայի տեսությունը, պատմությունը և պրակտիկան.-Մոսկվա,1913/ռուսերեն/

ռուսերեն

Тотомианц -Роберт Оуен.-М.,1918

Тотомианц-Мощь кооперации.- 1918/изд 5 раз/

Тотомианц- потребительскуе обшества в Бельгии.- м.,1905

Նրա մասին

Մ. Մամիկոնյան. Վահան Տոտոմյանցի տնտեսագիտական հայացքները.- Ե., 2001.-180 էջ

Հայկական սովետական հանրագիտարան.- Ե.,1986, հտ. 12.- էջ 61-62

Հովսեփյան Արմեն- Կոոպերացիայի ռահվիրան.-Ե.:Արարատ,1992.-114 էջ

Բ. Հովակիմյան – Ծածկանունների բառարան

Овсепян Армен -Жизнь и деятельность Ваана Тотомянца //Պատմա-բանասիրական հանդես, 2012.-№ 2 . pp. 75–95

Проф. Пузина И. Ко дню 83-летия проф. В.Ф. Тотомианца) //Русская мысль. - Париж, 1958, 1 февр., № 1168

Некролог. Авт. некр. Тигран Амирян.//Русская мысль. - Париж, 1964, 16 мая, № 2152; 27 июня, № 2170.

«Российское зарубежье во Франции, 1919-2000» .-М., 2008-2009.- Т. 3. - С. 374

российское научное зарубежие/ биб. справочник.- м., 2011,716с. с. 592-593

՜՜՜՜

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[_866bb4a2e1bbfa0f-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)

[_8e87b32e51ac61e0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ

[3] Վլադիմիր, Լենին. Երկերի լիակատար ժողովածու, հատոր 6. Երևան. էջ 487.

[1]

[2]

[3]