Սինտոիզմ
Սինտոիզմ (ճապ.՝ 神道, «սինտո», թարգ.՝ «աստվածների ուղի»), ճապոնական հնագույն կրոն՝ արևապաշտություն։ Ի տարբերություն մյուս արևապաշտական կրոնների դիցարանը գլխավորում է արևի աստվածուհին՝ Ամաթերասուն, որից սկիզբ է առնում Ճապոնիայի կայսրի տոհմաբանությունը։ Սինտոիզմի դիցարանը բաղկացած է բազմաթիվ աստվածներից և հոգիներից։ 1868 թվականին սինտոիզմը ճանաչվել է Ճապոնիայի պետական կրոն։ 1947 թվականին սահմանադրությամբ այն հավասարվեց Ճապոնիայի մյուս պաշտամունքներին և այսպիսով դադարեց պետական կրոն լինելուց։
Ի տարբերություն համաշխարհային կրոնների, սինտոիզմը չունի որևէ հիմնադիր անձ, գլխավոր ուսուցիչ, օրենսդիր և հեղինակություն։ Սինտոիստները երկրպագում են բազմաթիվ աստվածությունների (կամիներ), որոնք ծնունդ են այն ժամանակների, երբ մարդիկ երկրպագում էին բնության կույր ուժերին, հավատում տանը և գետերում, սարերում ծառերի մեջ բնակվող այլ ոգիների գոյությանը։ Սինտոիզմը ուսուցանում է գլխավորապես նախնիների պաշտամունք և բնության երկրպագում։ Սինտոիզմը չունի այլ պատվիրաններ, բացի մաքրություն պահպանելու և իրերի բնական կարգին հետևելու առօրյա հանձնարարականներից։ Այն ունի բարոյականության մի ընդհանուր կանոն. «Վարվիր բնության օրենքների համաձայն, պահպանելով հանդերձ հասարակական օրենքները»[1]։ Սինտոիստական պաշտամունքի մեջ շատ բան է պահպանվել նախնադարյան շամանական կախարդական ծեսերից, որոնք Ճապոնիայի տարբեր շրջաններում տարբեր են եղել։ Գոյության հազարամյակների ընթացքում սինտոիզմը կրել է բուդդայականության, կոնֆուցիանականության և այլ դավանանքների ազդեցությունը։ Այդ պատճառով սինտոիզմում չկա ոչ մի միասնական դավանաբանական ուսմունք։ Թեև երկարամյա պատմության ընթացքում ձևավորվել են որոշակի հատկանշական գծեր, որոնցով այդ կրոնը տարբերվում է մյուսներից։
5-6-րդ դարերի սինտոյական եկեղեցու ղեկավար է դարձել կայսերական տունը, կայսրը հայտարարվել է (VII դ․) սինտոյականության գերագույն քուրմ։ Բուդդայականության մուտքը Ճապոնիա (VI դ․) հետզհետե վերացրել է սինտոյականության մենաշնորհը, 10-16-րդ դարերում գերակշռող դեր է ունեցել բուդդայականությունը, շատ ճապոնացիներ դավանել են երկու կրոն՝ սինտոյականություն և բուդդայականություն։ 17-18-րդ դարերում գործունեություն է ծավալել «պատմական դպրոցը» նպատակ ունենալով ամրապնդել սինտոյականությունը, վերածնել կայսեր պաշտամունքը և լիիշխանությունը։ Սինտոյականությունը բուդդա յականության հետ միասին վայելել է պետության հովանավորությունը, իսկ 2-րդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում ծառայել ազգայնամոլական և ռազմատենչ տրամադրություններ բորբոքելուն։ Պատերազմում Ճապոնիայի պարտությունից հետո սինտոյականության ազդեցությունը թուլացել է, այն անջատվել է պետությունից, որոշ ծեսեր արգելվել են։ Սակայն 1950-ական թվականներից սկսած սինտոյականությունը վերելք է ապրում, հռչակվել է գերկրոն՝ պարտադիր բոլոր ճապոնացիների համար։ Ճապոնիայի դեմոկրատական ուժերը հակահարված են տալիս կառավարող շրջաններին, որոնք փորձում են սինտոյականությունը կրկին օգտագործել ազգայնամոլություն հրահրելու համար։
Սինտոիզմը ճապոնական ժամանակագրություններում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սինտոյականության մասին մենք տեղեկություններ ենք գտնում «Կոձիկի» («Հին ժամանակների գրառումներ», 712 թ) և «Նիհոնգի- 日本紀 » («Ճապոնիայի տարեգրություններ», 720 թ) ճապոնական աղբյուրներում։
Ճապոնական ժամանակագրությունները հավաստում են, որ ի սկզբանե աշխարհում քաոս է տիրել, բայց հետո ամեն ինչ կարգավորվել է՝ երկինքը զատվել է երկրից, առանձնացել են արական և իգական տարրերը. առաջինն ի դեմս Իզանամի դիցուհու, երկրորդը նրա ամուսնու՝ Իզանագիի։ Նրանցից ծնվել են արևի դիցուհի Ամաթերասուն, լուսնի աստված Ցուկույոմին և քամու ու ջրի աստված Սուսանոոն։ Ամատերասուն և Սուսանոոն պայքարում են իրար դեմ։ Հաղթում և երկնքում է մնում Ամատերասուն, իսկ Սուսանոոն արտաքսվում է Իձումո երկիր՝ գետնի վրա։ Սուսանոոյի որդի Օկունինուշին դառնում է Իզումոյի տիրակալը։ Ամաթերասուն չի հաշտվել այդ բանի հետ և ստիպել է Օկունինուշիին կառավարումը հանձնել իր թոռանը՝ Նինիգիին։ Նինիգին իջնում է երկնքից և անցնում Իզումո պետության կառավարմանը։ Ի նշան իշխանության, նրան հանձնել են երեք սուրբ առարկա՝ հայելի (աստվածայնության խորհրդանիշ), թուր (հզորության խորհրդանիշ) և հասպիսից զարդը (հպատակների հավատարմության խորհրդանիշ)։ Նինիգիից է սերվել Ջիմու-տենոն (տենո տիտղոսը նշանակում է «Գերագույն տիրակալ»)՝ Ճապոնիայի առասպելական առաջին տիրակալը, ումից սկզբնավորվել է ճապոնական կայսրերի՝ միկադոների դինաստիան։ Հայելին, թուրն ու հասպիսն այն վաղեմի ժամանակներից մնում են որպես ճապոնական կայսերական տան խորհրդանիշեր։
Սինտոիզմի հինգ կոնցեպցիաները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սինտոյականությունը ճապոնացիների մեջ հատուկ հայացք է ձևավորել իրերի աշխարհի, բնության, փոխհարաբերությունների նկատմամբ։ Այդ հայացքը հիմնվում է հինգ կոնցեպցիաների վրա[2][3][4]։
Առաջին կոնցեպցիան հավաստում է, որ ամենայն գոյ արդյունք է աշխարհի ինքնազարգացման. աշխարհը ստեղծվել է ինքնին, այն հրաշալի է ու կատարյալ։ Կեցության կարգավորիչ ուժը, սինտոյի ուսմունքի համաձայն, բխում է բուն աշխարհից, այլ ոչ թե ինչ-որ գերագույն էակից։
Երկրորդ կոնցեպցիան ընդգծում է կյանքի ուժը։ Դիցաբանության համաձայն, առաջին անգամ սեռական մերձեցումը եղել է աստվածների միջև։ Այդ պատճառով էլ սեռամոլությունն ու բարոյական մեղքը երբեք չեն շաղկապվել ճապոնացիների գիտակցության մեջ։
Երրորդ կոնցեպցիան հաստատում է բնության և պատմության միասնությունը։ Աշխարհի նկատմամբ սինտոյական հայացքում չկա բաժանում շնչավորի և անշունչի. սինտոյի հետևորդի համար շնչավոր է ամեն ինչ՝ և՛ կենդանիները, և՛ բույսերը, և՛ իրերը, ամենայն բնականի մեջ և հենց մարդու մեջ ապրում է կամին։ Ոմանք համարում են, որ կամի են հենց մարդիկ, կամ, ավելի ճիշտ, կամիները բնակվում են նրանց մեջ, կամ էլ, վերջին հաշվով, նրանք կարող են հետագայում կամի դառնալ և այլն։ Սինտոյի համաձայն, կամիների աշխարհը հանդերձյալ կացարան չէ, որը մարդկանց աշխարհից տարբեր է։ Կամիները միավորված են մարդկանց հետ, ուստի պետք չէ, որ մարդիկ փրկություն որոնեն մի այլ աշխարհում։ Ըստ սինտոյի, փրկությունն ապահովվում է ամենօրյա կամիներին միաձուլվելու միջոցով։
Չորրորդ կոնցեպցիան կապված է բազմաստվածության հետ։ Սինտոն ծնունդ է առել բնության տեղական պաշտամունքներից, տեղի, տոհմային ու ցեղային աստվածություններին երկրպագելուց։ Սինտոյի նախնադարյան շամանական ու հմայական ծեսերը որոշակիորեն միատեսակ դարձան միայն 5-6-րդ դարերից ի վեր, երբ արքունիքը սկսեց վերահսկել սինտոյական տաճարների գործունեությունը։ 8-րդ դարի սկզբին արքունիքում ստեղծվեց սինտոյի գործերի հատուկ դեպարտամենտ, իսկ 10-րդ դարում կազմվեց սինտոյի աստվածների ցուցակը (այն ժամանակ սինտոյի պանթեոնում կար 3132 աստված)։ Հետագայում նրանց թիվը զգալիորեն ավելացավ։
Հինգերորդ կոնցեպցիան կապված է ազգային հոգեբանական հիմքի հետ։ Համաձայն այդ կոնցեպցիայի, սինտոյի աստվածները, կամիները, ծնունդ են տվել ոչ թե առհասարակ մարդկանց, այլ միայն ճապոնացիներին։ Այդ պատճառով կյանքի առաջին իսկ տարիներից ճապոնացու գիտակցության մեջ արմատավորվում է այն գաղափարը, որ նա պատկանում է սինտոյին։ Այստեղից բխում էեն վարքի կարգավորման երկու կարևորագույն գործոն։ Նախ, այն պնդումը, որ կամիները ամենասերտ ձևով կապված են միայն ճապոնական ազգի հետ, երկրորդ, սինտոյական այն տեսակետը, թե ծիծաղելի է, երբ օտարերկրացին երկրպագում է կամիին և դավանում սինտո. ոչ ճապոնացու նմանօրինակ վարքը ընկալվում է իբրև անհեթեթություն։ Դրա հետ մեկտեղ, սինտոն ճապոնացիներին հետ չի պահում ցանկացած այլ կրոն դավանելուց։
Ծիսակատարությունների բնույթը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սինտոյի պաշտամունքային գործողությունը որոշակի տաճարի աստվածության երկրպագումն է, որը, ըստ էության, կապ չունի մյուս տաճարների հետ։ Սինտոյական տաճարների ծեսերի նպատակը տեղական աստվածությանը բերկրանք պատճառելն է։ Արարողությունների պարզությունը, որ մարդկանցից պահանջում է սոսկ նվիրաբերումներ և ծիսական ամենահասարակ գործողություններ, հարյուրամյակների ընթացքում սինտոյի կայունության կարևորագույն պատճառն են։
Տաճարում կատարվում են տարբեր կարգի ժամերգություններ։ Հավատացյալները կանգնում են բեմի առջև, որևէ մետաղադրամ գցում հատուկ վանդակավոր արկղի մեջ, խոնարհվում, մի քանի անգամ ծափ տալիս և արտասանում աղոթքի խոսքեր։ Տաճարը կազմակերպում է նաև զանազան տոնահանդեսներ։
Տոնահանդեսները կազմակերպվում են տարին մեկ, իսկ որոշ տաճարներում՝ երկու անգամ։ Սովորաբար տոնահադեսը՝ մացուրին կապված է լինում գյուղատնտեսական աշխատանքներ սկսելու, բերքահավաքի, ինչպես նաև տաճարի կամ տեղական աստվածության պատմության որևէ հիշարժան տարեթվի հետ։ Տոնը նշվում է շատ շքեղորեն։ Տաճարի սպասավորները դրա մասին տեղեկացնում են ոչ միայն առհասարակ տաճարն այցելողներին, այլև ամբողջ շրջանին։ Մացուրին հավաքում է անհամար թվով մարդկանց։
Տաճարների կառուցվածքը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թեև աստվածությունների պաշտամունքում միասնություն չկա, սինտոյական տաճարների կառուցվածքը, այնուամենայնիվ, միակերպ է։ Յուրաքանչյուր տաճարի հիմքը հոնդենն է (սրբարանը), որտեղ պահվում է շինտայը՝ «կամիի մարմինը», մի առարկա, որում, ըստ հավատացյալների, բնակվում է կամիի ոգին։ Հոնդենին հարում է հայդենը՝ աղոթարանը։ Տաճարներում չկան աստվածների պատկերներ, սակայն որոշ տաճարներ զարդարված են առյուծների կամ այլ կենդանիների նկարներով։ Ինարիի տաճարներում կան աղվեսների, Հիեի տաճարներում՝ կապիկների, Կասուգայի տաճարներում՝ եղջերուների պատկերներ։ Այդ կենդանիները համարվում են համապատասխան աստվածությունների պատգամաբերներ։ Այս ամենը վկայում է սինտոյի կապը ժողովրդական յուրահատուկ հավատալիքների հետ։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Япония и ее обитатели. СПб. 1904. էջ ст. 339.
- ↑ Spae J. (1967). Christian Corridors in Japan. Tokyo.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Spae J. (1971). Japanese Religiosity. Tokyo.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Spae J. (1972). Shinto Man. Tokyo.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ի. Ռ. Գրիգուլևիչ, «Նոր ճշմարտության» մարգարեները, Երևան, «Հայաստան», 1989։
- Վ. Ա. Պրոննիկով, Ի. Դ. Լադանով, Ճապոնացիները, Երևան, «Հայաստան», 1989։
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սինտոիզմ» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։ 
|
 |
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված: |