Ջեյմս Մենչեմ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ջեյմս Մենչեմ
 
Կուսակցություն՝ Seychelles Democratic Party?
Մասնագիտություն՝ դիվանագետ և քաղաքական գործիչ
Ծննդյան օր օգոստոսի 11, 1939(1939-08-11)[1]
Ծննդավայր Վիկտորիա, Սեյշելյան կղզիներ
Վախճանի օր հունվարի 8, 2017(2017-01-08)[2][1] (77 տարեկան)
Վախճանի վայր Glacis, Սեյշելյան կղզիներ[2]
Քաղաքացիություն  Սեյշելյան կղզիներ
 
Պարգևներ
Բրիտանական կայսրութւան շքանշանի ասպետ-կոմանդոր

Սըր Ջեյմս Ռիչարդ Մարի Մենչեմ (անգլ.՝ James Richard Marie Mancham, օգոստոսի 11, 1939(1939-08-11)[1], Վիկտորիա, Սեյշելյան կղզիներ - հունվարի 8, 2017(2017-01-08)[2][1], Glacis, Սեյշելյան կղզիներ[2]), Սեյշելյան պետական, քաղաքական և հասարակական գործիչ, փաստաբան, Սեյշելյան կղզիների առաջին նախագահ, որը պետության ղեկավարն էր 1976-1977 թվականներին։ Սեյշելյան Դեմոկրատական կուսակցության հիմնադիր։

Արտաքին քաղաքականության մեջ Մենչեմը գլխավորապես կողմնորոշվում էր դեպի Մեծ Բրիտանիա, որի գաղութային տիրապետությունը Սեյշելյան կղզիներն էին մինչև անկախություն։ Նա հատուկ ուշադրություն է դարձրել կղզիներում զբոսաշրջության զարգացմանը։ 1977 թվականի հունիսին Սեյշելներում տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում, որի արդյունքում իշխանության է եկել Սեյշելյան ընդդիմության առաջնորդ, սոցիալիստ Ֆրանս-Ալբեր Ռենենեն, և նրա կողմնակիցները։ Հեղաշրջման պահին երկրում բացակայած Մենչեմը ստիպված է եղել մնալ Մեծ Բրիտանիայում։ Սեյմասում նա վերադարձել է միայն 1990-ականների սկզբին, որտեղ ապրել է մինչև կյանքի վերջը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1939 թվականի օգոստոսի 11-ին Վիկտորիա քաղաքում։ Նա Սեյշելյան գործարար Ռիչարդ Մենչեմի և նրա կնոջ՝ Էվելինի ընտանիքում վերջին, բայց առաջին երեխան էր։ Տղան նախ կրթություն է ստացել Սեյշելյան քոլեջում, ապա ուղարկվել է Մեծ Բրիտանիա՝ Լոնդոնի Ուիլսոն քոլեջ, որտեղ սկսել է սովորել փաստաբանի համար։ 1958 թվականին քոլեջն ավարտելուց հետո նա մտավ իրավաբանական կրթության խորհուրդ՝ մարմին, որը վերահսկում է ապագա փաստաբանների իրավաբանական կրթությունը Անգլիայում և Ուելսում։ Ի վերջո, 1961 թվականին Մենչեմին ընդունեցին Միդլ Թեմփլի փաստաբանների միություն[3]։

Մուտք դեպի քաղաքականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սեյշելյան Դեմոկրատական կուսակցության դրոշ

1964 թվականին երիտասարդ փաստաբան Մենչեմը հիմնադրել և գլխավորել է աջ կենտրոնամետ Սեյշելյան դեմոկրատական կուսակցությունը (ՍԴԿ), որը հանդես է եկել Բրիտանական կայսրության կազմից դուրս գալու և ի սկզբանե՝ դրա կազմում ինքնավարության օգտին։ Այն բանից հետո, երբ բրիտանական իշխանությունները հաղորդեցին, որ մտադիր են Սեյրերներին տրամադրել բացառապես լիակատար անկախություն, ՍԴՀԿ-ն առաջ է քաշել մետրոպոլիայի հետ սերտ կապի պահպանման կարգախոսը[4]։

1967 թվականին կղզիներում սաստկացված գործադուլային շարժումը Մեծ Բրիտանիային ստիպեց Սեյշելներում համընդհանուր ընտրական իրավունք սահմանել և 1970 թվականին թույլատրել Օրենսդիր ժողովի ստեղծումը[5], առաջին համընդհանուր ընտրություններում ՍԴՀԿ-ն ստացել է ձայների 53,8 տոկոսը[6]։ Մենչեմը ստանձնել է գաղութի Գերագույն նախարարի պաշտոնը։ Այդ պաշտոնում նա սկսել է ակտիվորեն նպաստել Սեյշելներում զբոսաշրջության զարգացմանը, մասնավորապես, հանդես գալով Մաե կղզում միջազգային օդանավակայանի շինարարության նախաձեռնողի դերում։ 1971 թվականի հուլիսի 4-ին բացված օդանավակայանը բացել է արտասահմանյան զբոսաշրջիկներին կղզու հասանելիությունը։ Չնայած 1972 թվականին Սեյշելներում տեղի ունեցած գնաճին, որը պայմանավորված էր զբոսաշրջությունից միջոցների ներհոսքով, Մենչեմը շարունակեց զբոսաշրջային ոլորտի զարգացումը։ 1973 թվականին Վիկտորիայի նավահանգիստը՝ մայրաքաղաք Սեյշել, ընդլայնվել և խորացել է, որպեսզի ընդունի օվկիանոսային խոշոր նավեր[4]։

1974 թվականին բրիտանական իշխանությունները Մենչեմին հայտնել էին Սեյշելյան կղզիներին անկախություն տրամադրելու մտադրության մասին՝ միաժամանակ հրաժարվելով իր կողմից ստանձնած որևէ պարտավորությունից։ Նույն թվականի ապրիլի 24-ին կղզիներում տեղի ունեցան Օրենսդիր ժողովի ընտրություններ, որին պետք է ընդուներ ապագա անկախ պետության օրենսդրությունը։ Ընտրությունների արդյունքում Մենչեմի գլխավորած ՍԴՀԿ-ն ստացել է Սեյշելյան կղզիների ձայների 52,37 %-ը[6]։ Երկրորդ տեղը բաժին է հասել Սեյշելյան ժողովրդական Պրոգրեսիվ ճակատ սոցիալիստական կուսակցությանը, որի ղեկավարը Ֆրանս-Ալբեր Ռեննեն է։ Հոկտեմբերի 1-ին նա ձևավորեց կառավարություն և դարձավ երկրի գլխավոր նախարարը[7], իսկ Ռենեն՝ հողերի նախարար։ Բրիտանացիների կարծիքով, որոնք պնդում էին, որ ընդդիմության առաջնորդի նշանակումը նախարարական պաշտոնին պետք է նպաստեր Ներքին հանդարտությանը Սեյշելներում[4]։

Սեյշելյան կղզիներին անկախություն տրամադրելու նախօրեին բրիտանական իշխանությունները զգալի աջակցություն են ցուցաբերել Մենչեմին և նրա կուսակցությանը։ Որպես սահմանադրական հարցերով նրա խորհրդական՝ նրան է ուղարկվել անգլիացի հայտնի իրավաբան Դենիս Գրենանը։ Հենց նա է համոզել վարչապետին, որ ՍԴՀԿ-ի՝ անկախություն ստանալու համար ելույթ ունենալը միակ ճիշտ որոշումն է լինելու։ Մոտավորապես այդ ժամանակ Լոնդոն ժամանած Մանչամին այցելել էր Ֆոքս Տալբոտը՝ մեկ հակամոմունիստական կազմակերպության ներկայացուցիչ, ինչպես նաև կայացած Միացյալ Թագավորության գաղտնի հետախուզական ծառայությունը։ Ֆոքս Տալբոտը խոստացել է ֆինանսական աջակցություն տրամադրել ՍԴՀԿ-ին աջակցող Սեյշելես Ուիքլի թերթին։ Այսպիսով, Ֆոքս Տալբոտի շնորհիվ հաջորդ 3 տարում Մենչեմի հաշվին շվեյցարական բանկերից մեկում փոխանցվել է մոտ 3 հազար ֆունտ ստեռլինգ[8]։

1975 թվականի մարտին Լոնդոնում տեղի ունեցավ այսպես կոչված հիմնադիր խորհրդաժողովը, որտեղ բանակցություններ վարվեցին Սեյշելյան կղզիներին անկախություն տրամադրելու պայմանների շուրջ։ Սեյմի կողմից դրան մասնակցել են երկու կուսակցությունների ներկայացուցիչներ՝ ինչպես ՍԴՀԿ-ն, այնպես էլ ՍԺԱՃ-ն[7]։ Արդյունքում, ձգտելով Սեյշելյան ղեկավարությունից հասնել լիակատար անկախության հռչակմանը, 1976 թվականի հունվարի 2-ին Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունը համաձայնել է 10 միլիոն ֆունտ ստեռլինգ վճարել Սեյշելներին անկախության առաջին 2 տարում և հետագայում 1,7-ական միլիոն ֆունտ ստեռլինգ վճարել հետագա 4 տարում, եթե նրանք առաջարկի պահից սկսած կես տարվա ընթացքում հայտարարեն իրենց անկախության մասին։ Մի քանի ամիս անց՝ 1976 թվականի հունիսի 29-ին, ուղիղ կեսգիշերին Մեծ Բրիտանիայի դրոշը իջեցվել է նահանգապետի տան վրա, իսկ նրան փոխարինելու է հանվել նոր՝ Սեյշելյան դրոշը։ Նույն օրը Մենչեմն ընդունել է նախագահի երդումը, իսկ Ռենեն զբաղեցրել Է Սեյշելյան կղզիների վարչապետի պաշտոնը[4]։ Նոր կառավարությունն, ըստ էության, կոալիցիոն է դարձել՝ դրանում ընդգրկված էին ՍԴՀԿ վեց ներկայացուցիչներ՝ ՍԺԱՃ-ի հինգ նախարարների դեմ[9]։

Նախագահություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մենչեմի պատկերը Սեյշելյան 25 ռուփի (1977) արծաթե մետաղադրամի վրա
Օրենսդիր ժողովի շենքը Վիկտորիայում Սեյշելյան կղզիների նախագահի նստավայրն է։ Լուսանկարը 1970-ականներին առաջին կեսին

Նախագահի պաշտոնում նա շարունակում էր Սեյշելյան կղզիներում զբոսաշրջության զարգացումը համարել գերակա ուղղություն, քանի որ հենց այն էր, որ հիմնական եկամուտ էր բերում պետությանը, ընդ որում՝ ավելի քիչ ուշադրություն դարձնելով բնակչության պահանջմունքների բավարարմանը։ Զբոսաշրջիկների համար նախատեսված թանկարժեք պարենային ապրանքները ներկրվել են Մեծ Բրիտանիայից, ՀԱՀ-ից, Ավստրալիայից և այլ երկրներից։ Որոշ աղբյուրներ վկայում են, որ նախագահն ինքն էլ հաճախ է պետական միջոցները ծախսել սեփական կարիքների համար[10]։

Ի տարբերություն վարչապետ Ռենի և նրա կողմնակիցների, Մենչը ձգտում էր Մեծ Բրիտանիայի հետ մերձեցմանը և ինտեգրմանը։ Բացի այդ, նա սերտ հարաբերություններ է հաստատել ՀԱՀ-ի, ԱՄՆ-ի, ինչպես նաև Ֆրանսիայի հետ, դեռևս 1976 թվականի մայիսին Փարիզում հայտարարելով, որ Ֆրանսիան մեծ դեր է խաղալու երիտասարդ պետության ամրապնդման գործում։ Ընդհանուր առմամբ ֆրանսիական օգնության և համագործակցության հիմնադրամը Մենչեմին տրամադրել է 1,5 մլն ֆրանկ անհատույց սուբսիդիաներ։

Սեյշելյան ոստիկանության ղեկավարությամբ նախագահի նախաձեռնությամբ կանգնեցվել են բրիտանացի սպաներ[10]։ 1976 թվականի հունիսի 30-ին Սեյշելյան կղզիները դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատեցին ԽՍՀՄ-ի հետ, նույն թվականի սեպտեմբերի 21-ին՝ ՄԱԿ-ի անդամ[11]։

Լինելով նախագահ, կազմակերպությունների հովանու ներքո այցելել է մի քանի միջազգային կոնֆերանսների, ինչպիսիք են ASTA, CPA, APF, ինչպես նաև ՄԱԿ-ի։ Բացի այդ, նա 1977 թվականին Նայրոբիում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գագաթնաժողովի հիմնական զեկուցողն էր[12]։

Մենչեմի նախագահության ընթացքում նրա դիմանկարը պատկերված էր Սեյշելյան մի քանի մետաղադրամների վրա, ինչպես նաև 10, 20, 50 և 100 Սեյշելյան ռուփի արժողությամբ թղթադրամների վրա[13]։

Հեղաշրջում։ Աքսորի մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1977 թվականի հունիսի 5-ին, մինչ նախագահ Մենչը գտնվում Էր Լոնդոնում, Ազգերի համագործակցության երկրների ղեկավարների խորհրդաժողովում, որն օգտվեց Ֆրանս-Ալբեր Ռենեի բացակայությունից, նախաձեռնեց պետական հեղաշրջում։ Ստանալով Տանզանիայում պատրաստված գրոհայինների աջակցությունը, որոնք նույն օրը վայրէջք են կատարել Վիկտորիա նավահանգստում, նա հայտարարել է Մենչեմի տապալման մասին և իրեն հռչակել Սեյշելյան կղզիների նոր նախագահ[14]։

Մենչեմը, որը ստիպված է եղել մնալ Մեծ Բրիտանիայում, Արևմուտքին կոչ է արել բոլոր ուժերով դադարեցնել մարքսիզմի տարածումը Աֆրիկայի հարավում։ Արևմտյան Եվրոպայի պետությունների կողմից որոշակի ֆինանսական և ռազմական օգնության հասնելուց հետո նախկին նախագահն ու նրա կողմնակիցները կազմակերպել են վարձկանների, այդ թվում՝ բրիտանական բանակի նախկին զինծառայողների հավաքագրումը՝ Սեյշելյան կղզիներում հակահետևակային հեղաշրջում իրականացնելու համար։ Նրանց ծրագրերը խափանվել են Սեյշելյան անվտանգության մարմինների կողմից։ 1978 թվականի ապրիլի 29-ին կղզիներում ձերբակալվել են մի քանի մարդ, որոնց կասկածում են պետական հեղաշրջման նախապատրաստման մասնակցության մեջ։ Հետաքննության ընթացքում պարզվել է, որ Հոարի ղեկավարած Խենթ Մայքի դավադիրները մեծ քանակությամբ զենք և զինամթերք են ունեցել, որոնք թաքցվել են Սեյշելյան կղզեխմբի տարբեր կետերում։ Ներքին ապստամբությունը, ըստ հեղաշրջման կազմակերպիչների ծրագրի, պետք է աջակցեր 200 բրիտանացի, ֆրանսիացի և հարավաֆրիկացի վարձկանների կազմով խումբը, որը պատրաստվում էր Քենիական Մոմբասիից Սեյմասի լողալ Մենչեմի կողմնակիցներից մեկին պատկանող նավում[15]։

Չնայած անհաջողության՝ նա չի հրաժարվել պետական հեղաշրջման գաղափարից։ 1979 թվականի վերջին նա նոր դավադրություն էր նախաձեռնել Ռենի դեմ՝ դիմելով իր ընկերոջ՝ Սաուդյան միլիոնատեր Ադնան Խաշոգջիի ֆինանսական օգնությանը։ Սեյշելյան ներքին մարմինների տվյալներով՝ դրան մասնակցել են Հարավաֆրիկյան քաղաքացիները, ինչպես նաև բելգիացին և ֆրանսիացին[16]։

Ընդհանուր առմամբ Մենչեմը ստիպված արտագաղթի մեջ է եղել 15 տարի։ Այդ ընթացքում նա զբաղվել է միջազգային առևտրի հարցերով խորհրդատվություններով, հանդես է եկել որպես միջազգային մարքեթինգի մասնագետ, խորհրդատվություն է տվել մի շարք խոշոր ընկերությունների։ Մենչեմի խոսքով՝ Շատ հետաքրքիր էր այն ժամանակաշրջանը, երբ նա գլխավորում էր Berlin European Airways արևմտաբեռլինյան ավիաընկերությունը, որը ձևավորվել է Գերմանիայի քաղաքացիների՝ Արևմտյան Բեռլին թռիչքները հեշտացնելու համար[17]։ Մինչ աքսորի ավարտը նա միջազգային հանրությանը կոչ էր անում վերականգնել ժողովրդավարությունը Սեյշելյան կղզիներում, «Պայքար հանուն իշխանության Հնդկական օվկիանոսում» թեմայով դասախոսություններով հանդես է եկել Եվրոպայի և ԱՄՆ-ի համալսարաններում[12].

Վերադարձ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1992 թվականի սկզբին Սեյշելյան իշխանությունները վերացրեցին երկրում ընդդիմության արգելքը, և Մենչեմին թույլատրվեց վերադառնալ հայրենիք և մասնակցել պետության քաղաքական կյանքին։ Նույն թվականի ապրիլի 12-ին նա ժամանեց Վիկտորիա։ Կնոջ և վեցամյա որդու ուղեկցությամբ Մենչեմի վերադարձին մայրաքաղաքում անվտանգության ինտենսիվ միջոցառումներ են ձեռնարկվել. կղզիներում գտնվելու առաջին երկու տարիների ընթացքում նախկին նախագահի ընտանիքը խնամքով հսկվել է ոստիկանների կողմից[18]։ Շուտով Մենչեմը իրեն հռչակեց ազգային հաշտեցման առաքյալ, գլխավորեց Le Revue de Seychelles ամսագրի հրատարակչությունը[12]։ 1993 թվականի հուլիսին Մենչեմը և նրա կուսակցությունը՝ ՍԴԿ-ն, մասնակցեցին Սեյշելյան համընդհանուր ընտրություններին, որոնց արդյունքում պետք է որոշվեր երկրի նախագահի անունը և Օրենսդիր ժողովի կազմը։ Երկու դեպքում էլ դեմոկրատները պարտություն են կրել՝ կանգնելով միայն երկրորդ հորիզոնականներում. պետության ղեկավարի պաշտոնը մնացել է գործող նախագահ Ֆրանս-Ալբեր Ռենի հետում, որը ստացել է ձայների 59,5 տոկոսը՝ Մենչեմի 36,72 տոկոսի դիմաց, իսկ Օրենսդիր ժողովի մեծամասնությունը պահպանել է Սեյշելյան Ժողովրդական Առաջադեմ Ճակատի ձայների 57,48 տոկոսը՝ ձայների 32,80 տոկոսի դիմաց[6]։ Էլ ավելի քիչ հաջողություն էր սպասում Մենչեմին 1998 թվականի ընտրություններում, նա ստացել է ընտրողների 13,8 տոկոսի աջակցությունը և զբաղեցրել երրորդ տեղը՝ զիջելով ոչ միայն Ռենեին (66,67 տոկոս), այլև Սեյշելյան Ազգային կուսակցության ներկայացուցիչ Վավել Ռամկալավանին (19,53 տոկոս)[6]։

Ջեյմս Մենչեմը, նախագահ Սեյշել Ջեյմս Միշելը և Ֆրանս-Ալբեր Ռենեն 2013 թվականին Ռենի ծննդյան օրը

1998 թվականից նա դադարեցրել է մասնակցությունը նախագահական ընտրություններին, իսկ 2005 թվականին թողել Է Սեյշելյան դեմոկրատական կուսակցության ղեկավարի պաշտոնը։ Նա շարունակել է մասնակցել Սեյշելյան քաղաքական կյանքին և համաշխարհային հանրությանը. մասնակցել է միջազգային կոնֆերանսների, սիմպոզիումների, գագաթաժողովների, եղել է մի քանի միջազգային մրցանակների և մրցանակների դափնեկիր, ինչպես նաև մի շարք գրական աշխատանքների հեղինակ, այդ թվում՝ 1977 թվականի հեղաշրջման, սեփական ինքնակենսագրության մասին Գողացված դրախտ գրքի, ինչպես նաև Պատերազմ Ամերիկայում. հայացք Հնդկական օվկիանոսից գրքի հեղինակ, որը Մենչեմը գրել է սեպտեմբերի 11-ին Նյու Յորքում տեղի ունեցած իրադարձություններից անմիջապես հետո։ Քաղաքական գործչի խոսքով՝ այդ գրքի ստեղծման վրա իրեն մղել է սեփական որդին․ «Եկել է ժամանակը, երբ իմ որդին սկսել է ինձ հարցեր տալ և պատասխաններում լսել է այն բաների մասին, որոնց մասին նախկինում չգիտեր։ Ես կարծում եմ, որ դա ինձ համար շատ կարևոր է։ Ես հասկացա, որ ես պարտավոր եմ իմ պատմություններից մի քանիսի սերունդներին պատմել…»[17]։

2011 թվականին Ջեյմս Մենչեմը քաղաքական գործունեության ոլորտում արժանացել է Խաղաղության մրցանակի՝ մարդկանց բարեկեցության բարելավմանն ուղղված աշխատանքի և համագործակցության ու զարգացման միջազգային նախաձեռնությունների առաջմղման համար[19][20]։

Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրանս-Ալբեր Ռենեի ավտորիտար կառավարման տարիներին նախկին նախագահն ու նրա կուսակցությունը խիստ քննադատության են ենթարկվել պաշտոնական իշխանությունների կողմից. իր ելույթներում ու ժողովրդին ուղղված ուղերձներում Ռենեն ՍԴԿ-ն անվանում էր ռեակցիոն[21]։ Խորհրդային Միությունում, որը պաշտոնապես աջակցում էր Ռենեի ռեժիմին, Մենչը, որը հավատարիմ էր պրոիմպերիալիստական քաղաքականությանը, նույնպես խիստ բացասաբար էր բնութագրվում։ Այսպես, Օգոնյոկ ամսագիրը նրան անվանում էր գաղութարարների «դրածո և անգլիական գործակալ»[22], իսկ «Ասիան և Աֆրիկան այսօր» ամսագիրը՝ «արևմտամետ ռեժիմի պարագլուխ»[23]։

Ընտանիք, զբաղմունք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1963 թվականին Մենչն ամուսնացել է Հիզեր Ջին Էվանսի հետ, որի հետ բաժանվել է 1974 թվականին։ Ամուսնության ընթացքում նրանք ունեցել են դուստր՝ Քերոլայնը և որդի՝ Ռիչարդը։ 1985 թվականին նա կրկին ամուսնացել է ավստրալիացի լրագրող Քեթրին Օլսենի հետ, ով ծանոթացել էր Մենչեմի հետ, երբ հարցազրույց էր վերցրել նրանից։ Նրանք Ալեքսանդր անունով որդի են ունեցել[24]։

Նախկին նախագահը զբաղվել է լրագրությամբ, այդ թվում՝ հեռուստատեսային։ Դեռևս 1965-1970 թվականներին նա համարվում էր «Ռոյթերս» և «Ասոշիեյթիդ պրես» գործակալությունների թղթակից, 1964 թվականին դարձել Է «Seychelles Weekly» թերթի հիմնադիրը, իսկ 1974 թվականին ելույթ է ունեցել BBC հեռուստատեսությամբ[24]։

Մատենագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • James R. Mancham. Paradise raped: life, love, and power in the Seychelles. — Methuen, 1983. — 256 p. (անգլ.)
  • James R. Mancham. War on America: seen from the Indian Ocean. — Paragon House, 2002. — 172 p. (անգլ.)
  • James R. Mancham. Seychelles: personalities of yesterday. — Mahe Publications, 2005. — 127 p. (անգլ.)
  • James R. Mancham. Seychelles global citizen: the autobiography of the founding president of the Republic of Seychelles. — Paragon House, 2009. — 385 p. (անգլ.)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Munzinger Personen (գերմ.)
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Former Seychelles’ president James Mancham dies at residence — 2017.
  3. «Mancham Sir James Richard Marie: biography» (անգլերեն). jamesmancham.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2011-15-10-ին.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 Lea, David; Rowe, Annamarie. A political chronology of Africa. — Taylor & Francis, 2001. — P. 366. — 499 p.
  5. Прядкин В. М. На изломах двадцатого века. — Хабаровск: Библиотека Максима Мошкова, 2009.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 «African Elections database: Elections in Seychelles» (անգլերեն). africanelections.tripod.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2011-15-10-ին.
  7. 7,0 7,1 [1] // Международная жизнь. — 1976. — № 7. — С. 156.
  8. Блоч, Джонатан; Фицджеральд, Патрик. «Тайные операции английской разведки: Ближний и Средний Восток, Африка и Европа после 1945 года // Глава IV. Тайные операции в послеколониальной Африке». Военная литература (интернет-сайт). Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 6-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  9. Mair, Lyn; Beckley, Lynnath. Seychelles: the Bradt Travel Guide. — Bradt Travel Guides, 2008. — P. 18. — 240 p.
  10. 10,0 10,1 Колкер, 1982, էջ 168
  11. «Энциклопедия: Сейшельские Острова». vokrugsveta.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2011-15-10-ին.
  12. 12,0 12,1 12,2 «Mancham Sir James Richard Marie: activities» (անգլերեն). jamesmancham.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2011-15-10-ին.
  13. OF SEYCHELLES «Галерея сейшельских банкнот на сайте banknote.ws» (անգլերեն). banknote.ws. Վերցված է 2011-15-10-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)
  14. Вовк, Михаил. Советские моряки за экватором: В 80-х годах прошлого века ВМФ СССР едва не обосновался на Сейшельских островах // Независимое военное обозрение. — 2011-07-08.
  15. Колкер, 1982, էջ 168—169
  16. Колкер, 1982, էջ 169
  17. 17,0 17,1 «Interview with President Sir James Richard Marie Mancham, Founding President of the Republic of Seychelles» (անգլերեն). culturaldiplomacy.org. 2009 թ․ նոյեմբերի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2011-15-10-ին.
  18. «Catherine Olsen» (անգլերեն). quartetbooks.co.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2011-15-10-ին.
  19. «2011 Laureates» (անգլերեն). Gusi Peace Prize International. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  20. «Mancham awarded peace prize for statesmanship» (անգլերեն). Seychelles Nation. 2011 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  21. René, France Albert The torch of freedom: a collection of speeches and writings by France Albert Réne, 1964-1977. — Ministry of Education and Information, 1981. — P. 21. — 144 p.
  22. [2] // Огонёк : журнал. — 1986. — С. 23.
  23. [3] // Азия и Африка сегодня : журнал. — 1984. — С. 6.
  24. 24,0 24,1 «Sir James R. Mancham, KBE — PhD: biographical data» (PDF) (անգլերեն). culturaldiplomacy.org. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2011-15-10-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Колкер Б. М. Африка и Западная Европа. Политические отношения / Ответственный редактор — Л. Д. Яблочков. — М.: Наука, 1982. — С. 168—169. — 216 с.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]