Պետություն (Պլատոն)

Պետություն հին հուն․՝ Πολιτεία
Հեղինակ	Պլատոն
Տեսակ	գրավոր աշխատություն
Ժանր	dialogue?
Թեմա	քաղաքական փիլիսոփայություն
Բնօրինակ լեզու	հին հունարեն
Կերպար(ներ)	Սոկրատես
Նկարագրում է	Հին Աթենք
Շարք	Platonic dialogue?
Երկիր	Հին Հունաստան
Հրատարակման տարեթիվ	-380
Թվային տարբերակ	projekt-gutenberg.org/platon/staat/staat.html
Republic (Plato) Վիքիպահեստում

«Պետություն» (հուն․՝ Πολιτεία, կրճ. Plat, Rep.), Պլատոնի երկխոսություն՝ նվիրված կատարյալ պետության գաղափարին։ Գրվել է մ.թ.ա. 360 թվականին։ Ըստ Պլատոնի՝ պետությունն արդարության գաղափարի արտահայտումն է։ Երկխոսության մեջ առաջին անգամ փիլիսոփաները ներկայացվում են որպես մարդիկ, որոնք ունակ են հասնելու նրան, ինչը հավերժ նույնական է իրենց համար։

Պետության ձևեր

Երկխոսության մեջ ներկայացված է պետական կառավարման համակարգի ձևերի համակարգայնությունը և հակիրճ քննադատական վերլուծությունը (πολιτειῶν) (445d) (կատարյալ «ապագայի պետությունը», որը դեռևս գոյություն չունի, նրա մեջ չի մտնում), որը Պլատոնի կողմից առանձնացված է աստիճանական դեգրադացիայի սանդղակով, ինչը ունի ժամանակի էվոլյուցիայի տեսքը, սակայն նման էվոլյուցիայի անշրջելիությունը չի հաստատվում։ Իսկ դեգրադացիայի անխուսափելիության հարցը հստակ դրված չէ, այդ իսկ պատճառով ցանկության դեպքում այդ դեգրադացիան կարելի է համարել միայն որոշակի միտման նկարագրություն, որը բավականին նման է առաջնային ժողովրդավարության կազմին։ Ահա պետության ձևերի սանդղակը (լավագույնից վատագույնին).

• Արիստոկրատիա (ἀριστοκρατία) և միապետություն (βασιλεία)՝ իրական աշխարհում կառավարման հնարավոր ձևերից լավագույնը, իրենց ունակությունների լավագույն քաղաքացիների փոքրամասնության արդարացի իշխանությունը։ Արիստոկրատիան ենթադրվում է հավասարություն հասարակության զարգացած անդամների մեջ, որոնք զբաղվում են կառավարմամբ։ (445d),
• Թիմոկրատիա (τιμοκρατία)՝ փոքրամասնության պակաս կատարյալ իշխանություն, ոչ թե ունակությունների, այլ իշխանությունը ստանալու կարողության համար վերջինս ստացած հարգվող քաղաքացիների անարդար իշխանություն։ Տիմոկրատիան և անհավասարությունը փոխարինում են արիստոկրատիան այն չափով, ինչ անձնական հետաքրքրությունները գերազանցում են ընդհանուրին։ (545c);
• Օլիգարխիա (ὀλιγαρχία)՝ հարուստ մարդկանց առավել պակաս կատարյալ իշխանություն (544c). «իշխանության մոտ կանգնած են հարուստները, իսկ աղքատները չեն մասնակցում կառավարման»" (550d): Օլիգարխիան հիմնված է հարուստների՝ ընդունակների և մնացած բոլորի նկատմամբ փաստացի նյութական առավելության վրա։
• Դեմոկրատիա (δημοκρατία)՝ առավել պակաս կատարյալ և արդարացի և, միաժամանակ, անարդարացի մեծամասնության իշխանություն։ Դեմոկրատիան բոլոր ունևոր տղամարդկանց իրավահավասարությունն է, որի դեպքում նշանակություն չունեն նրանց անձնական հատկանիշները։ (544c),
• Բռնապետություն կամ Տիրանիա(τυραννὶς)՝ մեկ անձի ամենաանկատար և ոչ արդարացի իշխանություն։ Պլատոնի ժամանակ բռնապետություն նշանակում էր բռնատիրություն ազնվական փոքրամասնության դեմ ժողովրդավարական մեծամասնության լուռ հաստատմամբ։ Ըստ Պլատոնի՝ բռնակալը ամենադժբախտ մարդն է, քանի որ մերժում է այլով ինքնուրույնության և մտքի մեջ, և իր միտքը պետք է կիրառի միայն ուրիշների միտքը ճնշելու նպատակով։

Վերջապես, հարկ է նշել, որ հունական «կրատոս» եզրը նշանակում է ոչ միայն իշխանություն, այլև բռնի, ճնշող իշխանություն։

Պետության էություն

Ըստ Պլատոնի՝ ցանկացած պետության մեջ անհրաժեշտ է աշխատանքի բաժանում, այդ իսկ պատճառով յուրաքանչյուր մարդ պետք է զբաղվի իր գործով կամ արհեստով և չխանգարի ուրիշներին։ Պետության մեջ պետք է լինեն և՛ հողատերեր, և՛ շինարարներ, և՛ արհեստավորներ, և՛ մարտիկներ, որպեսզի պետությունը պաշտպանեն ներքին և արտաքին թշնամիներից։ Եվ բացի այդ՝ եթե մարդը հողագործությամբ է զբաղվում, ապա նա ունակ չէ պատերազմել և ունակ չէ սովորել դա երբևէ, նա պետք է զբաղվի հողագործությամբ ողջ կյանքի ընթացքում։ Դրա պես՝ ինչպես հոգում կա երեք հատված՝ խելացի հատվածը գլխում, կրքոտ հատվածը սրտում, նվիրականը՝ լյարդում, այդպես էլ պետության մեջ պետք է երեք դասակարգ (γένος) լինի.

• Բարձրագույն դաս. միայն իմաստուն մարդիկ կարող են հոգ տանել բոլոր քաղաքացիների ճիշտ ապրելակերպի մասին։ Ըստ Պլատոնի՝ պետության գլխին պետք է կանգնած լինեն փիլիսոփաները (φιλόσοφοι) կամ փիլիսոփայող արքաները (473d):
• Հսկիչների դաս (φύλαξ). այս դասի վրա է դրված պետության արտաքին և ներքին անվտանգության մասին հոգ տանելը (զինվորների դասակարգ)։
• Այլ քաղաքացիների դաս (դեմոս. արհեստավորներ, հողագործներ, գործարարներ). նրանց առաջադրանքն է ապահովել պետությանն անհրաժեշտ բարիքներով (կերակրողների դաս)։

Կատարյալ պետություն

Ազնվականություն

Կատարյալ պետությունն էությամբ արիստոկրատիա է։ Կատարյալ պետության մեջ պետք է կառավարեն փիլիսոփաները։ Նրանք ամենախելացի հսկիչներն են։ Փիլիսոփաներ դառնում են հսկիչներից փուլային ընտրության միջոցով։ Ապագա փիլիոփաներին տալիս են հիանալի կրթություն, և 35 տարեկանում նրանք զբաղեցնում են պետական պաշտոններ և կառավարում են 15 տարիների ընթացքում։ Միջակությունը չի կարող լինել ո՛չ մեծագույն բարիքների, ո՛չ մեծ չարիքների աղբյուրը։ Այդ իսկ պատճառով չարագործներն ու բռնակալները չկայացած փիլիսոփաներն են, որոնք իրենց համարում են ժողովրդի գործերն իրականացնելու ունակ անձինք, դառնում են ամբարտավան և հանդուգն։

Հակադեմոկրատիզմ

Պլատոնը քննադատում է ժողովրդավարությունը և «տալիս դեմոկրատի՝ որպես հարստացած դարբնի ծաղրական կերպարը, որը ճաղատ է և կարճահասակ, նոր է դուրս եկել բանտից, լվացվել լոգարանում, նոր վերարկու է ձեռք բերել և պատրաստվում է ամուսնանալ իր տիրոջ դստեր հետ՝ օգտվելով նրա աղքատությունից և անօգնական լինելուց… Նա հաճախ հանդուգն է, անզուսպ, խճճված և անազնիվ»։

Կատարյալ պետություն կառուցելու միակ ուղին այն դեպքն է, երբ «թագավորների ժառանգների շրջանում հանդիպեն փիլսիոփայական բնույթ ունեցող անձինք»։ Պլատոնը փնտրում էր նման կառավարչի՝ ի դեմս Սիրակուզա քաղաքի բռնակալ Դիոնիսիոսի, սակայն նման որոնումների արդյունքն անհաջողությունն էր։

Երկխոսության կառուցվածք

Երկխոսությունը կառուցված է այնպես, որ թվում է արդարության և բարեկեցության գաղափարների հավաքածու, որոնք հեղինակի համար հիմնարար գաղափարներ են վերլուծության համար պիտանի և միևնույն ժամանակ բավականին բարձր և ընդհանուր պետության օրինակով։ Դա ստիպել է որոշ հետազոտողների երկխոսությունը բացատրել բացառապես փոխաբերական իմաստով՝ առանց իրական պետության հետ որևէ կապի, ինչը, ավելի շուտ, չափազանցություն է, չնայած երկխոսության մեջ բացառվում է հեղինակի ժամանակակից պետությունների մոտ լինելը կատարյալին և նույնիսկ կասկած է արտահայտվում երկրի վրա կատարյալ պետության հնարավորության վերաբերյալ։ Երկխոսության մեջ նաև նշանակալի հատված նվիրված է այլ փիլիսոփայական թեմաների, որոնք կապված են վերը նշվածի հետ։ Օրինակ, գաղափարի ընդհանուր հասկացության քննարկմանը, ինչի հետ կապված ներկայացվում է «քարանձավի մասին առասպելը»։

Արտաքին հղումներ

• Պլատոն։ Պետություն
• Plato, Republic
• «Պետություն»-ը հունարենով

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Պետություն (Պլատոն) կատեգորիայում։