Ոսկրի հանքային խտություն

Սկաներ, որն օգտագործվում է ոսկրերի հանքային խտության չափման համար

Ոսկրային խտություն կամ ոսկրերի հանքային խտություն, ոսկրային հյուսվածքի հանքային նյութի քանակը։ Ոսկրի խտության չափումը օգտագործվում է կլինիկական բժշկության մեջ որպես օստեոպորոզի և կոտրվածքների ռիսկի անուղղակի ցուցանիշ։ Այն չափվում է դենսիտոմետրիա անվանումով հետազոտությամբ։ Այն հաճախ իրականացվում է հիվանդանոցների կամ ամբուլատորիաների ռադիոլոգիական կամ միջուկային բժշկության բաժանմունքներում։ Ոսկրի հանքային խտության չափումն անցավ է և ոչ ինվազիվ, ներառում է ցածր ճառագայթային ազդեցություն։ Չափումներն առավել հաճախ կատարվում են ողնաշարի գոտկային հատվածի և ազդրի վերնամասի հետազոտմամբ^[1]։ Ազդրի կամ ողնաշարի գոտկային հատվածի անհասանելիության դեպքում կարող է հետազոտվել նաև նախաբազուկը։

Կա վիճակագրական կապ` ոսկրերի ցածր խտության և կոտրվածքի ավելի մեծ հավանականության միջև։ Ոտքերի և կոնքի կոտրվածքները, որոնք առաջանում են ընկնելու պատճառով՝ հանրային առողջության լուրջ խնդիր են, հատկապես տարեց կանանց մոտ, ինչը հանգեցնում է բժշկական մեծ ծախսերի, ինքնուրույն ապրելու անկարողության և նույնիսկ մահվան։ Ոսկրերի խտության չափումներն օգտագործվում են օստեոպորոզի ռիսկի կանխարգելման և ոսկորների ամրությանն ուղղված միջոցառումների իրականացման համար։

Հետազոտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոսկային խտության հետազոտություններն անհրաժեշտ են միայն ռիսկային խմբում գտնվողներին^[2]^[3]։

Հետազոտման ցուցումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սրանք այն ռիսկային խմբերն են, որոնք կարիք ունեն ոսկրային խտության հետազոտության՝

65-ից բարձր տարիքի կանայք^[3]
70-ից բարձր տարիքի տղամարդիկ^[3]
50 անց անձինք հետևյալներից որևէ մեկի պարագայում
- թույլ տրավմայի հետևենքով նախկինում կրաժ կոտրվածք^[3]
- ռևմատոիդ արթրիտ^[3]
- մարմնի ցածր քաշ^[3]
- ծնողներից մեկի ազդրոսկրի կոտրվածք^[3]
Ողնաշարի ձևախախտումներ ունեցող անձինք^[4]
Երկար ժամանակ գլուկոկորտիկոիդային բուժում ստացող անձինք^[4]
Առաջնային հիպերպարաթիրեոիդիզմ ունեցող անձինք^[4]
Սննդային վարքագծի խանգարումներ ունեցող անձինք^[4]

Ոսկրերի հանքայնացման խտությունը պետք է որոշել նաև ծխախոտամոլության, ալկոհոլիզմի, կորտիկոստերոիդների երկարատև կիրառման և D վիտամինային անբավարարության դեպքում^[3]։

Ոսկրերի հանքային խտության թեստերը հայտնաբերում են օստեոպորոզ և օստեոպենիա^[5]։ Թեստի նման պատասխանի դեպքում անհրաժեշտ է անցնել բժշկական խորհրդատվություն^[5]։

Տերմինաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տվյալ հատվածի խտությունը գ սմ ^2-ում
Z- միավոր, որը ցույց է տալիս հիվանդի տվյալ տարիքի, սեռի և էթնիկ խմբումի միջինից բարձր կամ ցածր ստանդարտ շեղումների քանակը
T- միավոր, որը ցույց է տալիս 30-ամյա մեծահասակի նույն սեռի և էթնիկ խմբումի միջինից բարձր կամ ցածր ստանդարտ շեղումների քանակը

Հետազոտման տեսակները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոսկրային հյուսվածքի խտության հետազոտություն

Չնայած ոսկրերի հանքային խտության բազում հետազոտման մեթոդներին, դրանք բոլորն էլ ոչ ինվազիվ են։

Հետազոտման տեսակները ներառում են՝

Կրկնակի էներգիայով ռենտգեն դենսիտոմետրիա (DEXSA)
Կրկնակի ռենտգեն դենսիտոմետրիա և լազեր (DXL)
Քանակական համակարգչային տոմոգրաֆիա (QCT)
Քանակական ուլտրաձայնային հետազոտություն (QUS)
Եզակի ֆոտոնային դենսիտոմետրիա (SPA)
Կրկնակի ֆոտոնային դենսիտոմետրիա (DPA)
Թվային ռենտգեն դենսիտոմետրիա (DXR)
Եզակի էներգիայով ռենտգեն դենսիտոմետրիա (SEXA)

Դենսիտոմետրիան (DXA) ներկայումս ամենատարածված մեթոդն է, բայց քանակական ուլտրաձայնային հետազոտությունը համարվում է ոսկրային խտության չափման ավելի արդյունավետ մեթոդ^[6]։ Դենսիտոմետրիայի ժամանակ հետազոտվում են սովորաբար՝ ողնաշարը, ազդրն ու դաստակը։ Այս ոսկրերի խտությունն այնուհետև համեմատվում է միջին ցուցանիշի հետ՝ հիմնվելով տարիքի, սեռի և քաշի վրա։ Արդյունքում համեմատությունն օգտագործվում է կոտրվածքների և օստեոպորոզի փուլը (առկայության դեպքում) որոշելու համար։

Ոսկրերի առավելագույն հանքային խտություն = BMC / W [գ/սմ²]

BMC = ոսկրի հանքային ծավալ = գ/սմ
W = լայնությունը սկանավորված գոտում

Մեկնաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արդյունքները, ընդհանուր առմամբ, գնահատվում են երկու ձևով՝ T- միավորով և Z- միավորով։ Միավորները որոշում են ոսկորի հանքային խտության տատանումը միջինից։ Բացասական տվյալներն արտացոլում են ոսկրային ցածր խտություն, իսկ դրական տվյալներն` բարձր։

T-միավոր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

T-միավորը ճշգրիտ ցուցիչ է օստեոպորոզի գնահատման ժամանակ։ Այն ոսկրի հանքային խտության համեմատությունն է առողջ 30-ամյա մեծահասակի նորմալ ոսկրային խտության միջին ցուցանիշին։ ԱՄՆ-ն ստանդարտի համար օգտագործում է նույն սեռի և էթնիկ պատկանելիության 30-ամյա մեծահասակներից ստացված տվյալներ, բայց ԱՀԿ-ն խորհուրդ է տալիս բոլորի համար օգտագործել 30-ամյա սպիտակամորթ կանանցից ստացված տվյալներ^[7]։ 30-ամյա մեծահասակի տվյալներն օգտագործվում են հետդաշտանադադարային շրջանում գտնվող կանանց և 50 տարեկանից մեծ տղամարդկանց դեպքում, քանի որ նրանց մոտ ազդրոսկրի կոտրվածքի ռիսկն ավելի բարձր է^[8]։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության չափանիշներն են^[9]՝

Նորմա՝ −1.0 կամ բարձր
Օստեոպենիա՝ −1.0-ից −2.5
Օստեոպորոզ՝ −2.5-ից ցածր

Ազդրի կոտրվածքները տարեկան 1000 հիվանդի հաշվով^[10]
ԱՀԿ ցուցանիշներ	50–64 տարեկան	տարիքը > 64	ընդհանուր
Նորմա	5.3	9.4	6.6
Օստեոպենիա	11.4	19.6	15.7
Օստեոպորոզ	22.4	46.6	40.6

Z-միավոր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Z- միավորը տարիքային նորմայի համեմատությունն է, սովորաբար օգտագործվում է ծանր օստեոպորոզի ժամանակ։ Այն ցույց է տալիս հիվանդի տվյալ տարիքի, սեռի և էթնիկ խմբի միջինից բարձր կամ ցածր ստանդարտ շեղումների քանակը։ Այս արժեքը օգտագործվում է նախադաշտանադադարային տարիքի կանանց, 50 տարեկանից փոքր տղամարդկանց և երեխաների համար^[8]։ Ավելի օգտակար է, երբ ցուցանիշը 2 ստանդարտ շեղումով ցածր է նորմայից։ Կարևոր է ուսումնասիրել նաև այն հիվանդությունները կամ բուժումները, որոնք կարող են նպաստել օստեոպորոզի զարգացմանը, ինչպիսիք են՝ գլյուկոկորտիկոստերոիդային բուժումը, հիպերպարաթիրեոիդիզմը կամ ալկոհոլիզմը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Cole RE (June 2008)։ «Improving clinical decisions for women at risk of osteoporosis: dual-femur bone mineral density testing»։ J Am Osteopath Assoc 108 (6): 289–95։ PMID 18587077։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-04-27-ին։ Վերցված է 2020-01-30
↑ American Academy of Family Physicians, presented by ABIM Foundation, «Five Things Physicians and Patients Should Question», Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation (American Academy of Family Physicians), արխիվացված օրիգինալից June 24, 2012-ին, https://web.archive.org/web/20120624075453/http://choosingwisely.org/wp-content/uploads/2012/04/5things_12_factsheet_Amer_Acad_Fam_Phys.pdf, վերցված է August 14, 2012
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 Consumer Reports; American Academy of Family Physicians (May 2012), «Bone-density tests: When you need them – and when you don't», Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation (Consumer Reports), http://consumerhealthchoices.org/wp-content/uploads/2012/05/ChoosingWiselyBoneDensityAAFP.pdf, վերցված է August 14, 2012
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 «Bone Mass Measurement»։ NOF։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-03-07-ին։ Վերցված է 2008-03-20
↑ ^5,0 ^5,1 Consumer Reports; American Academy of Family Physicians (May 2012), «Bone-density tests: When you need them – and when you don't», Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation (Consumer Reports), http://consumerhealthchoices.org/wp-content/uploads/2012/05/ChoosingWiselyBoneDensityAAFP.pdf, վերցված է August 14, 2012
↑ «Bone densitometry»։ Վերցված է 2008-09-02
↑ Unknown Unknown (2011-07-29)։ «T and Z scores.»։ University of Washington Bone Physics։ Վերցված է 2013-06-22
↑ ^8,0 ^8,1 Richmond Bradford (2007-11-13)։ «Osteoporosis and bone mineral density.»։ American College of Radiology։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-09-17-ին։ Վերցված է 2008-05-11
↑ WHO Scientific Group on the Prevention and Management of Osteoporosis (2000 : Geneva, Switzerland) (2003)։ «Prevention and management of osteoporosis : report of a WHO scientific group» (pdf)։ Վերցված է 2007-05-31
↑ «Low bone mineral density and fracture burden in postmenopausal women»։ Canadian Medical Association Journal 177 (6): 575–80։ 2007։ PMC 1963365։ PMID 17846439։ doi:10.1503/cmaj.070234

[pmid185870772-1] Cole RE (June 2008)։ «Improving clinical decisions for women at risk of osteoporosis: dual-femur bone mineral density testing»։ J Am Osteopath Assoc 108 (6): 289–95։ PMID 18587077։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-04-27-ին։ Վերցված է 2020-01-30

[2] American Academy of Family Physicians, presented by ABIM Foundation, «Five Things Physicians and Patients Should Question», Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation (American Academy of Family Physicians), արխիվացված օրիգինալից June 24, 2012-ին, https://web.archive.org/web/20120624075453/http://choosingwisely.org/wp-content/uploads/2012/04/5things_12_factsheet_Amer_Acad_Fam_Phys.pdf, վերցված է August 14, 2012

[whenyouneed-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 Consumer Reports; American Academy of Family Physicians (May 2012), «Bone-density tests: When you need them – and when you don't», Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation (Consumer Reports), http://consumerhealthchoices.org/wp-content/uploads/2012/05/ChoosingWiselyBoneDensityAAFP.pdf, վերցված է August 14, 2012

[titleNOF_-_Bone_Mass_Measurement-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 «Bone Mass Measurement»։ NOF։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-03-07-ին։ Վերցված է 2008-03-20

[whenyouneed2-5] 5,0 ^5,1 Consumer Reports; American Academy of Family Physicians (May 2012), «Bone-density tests: When you need them – and when you don't», Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation (Consumer Reports), http://consumerhealthchoices.org/wp-content/uploads/2012/05/ChoosingWiselyBoneDensityAAFP.pdf, վերցված է August 14, 2012

[urlBone_densitometry2-6] «Bone densitometry»։ Վերցված է 2008-09-02

[Univ_Washington_Bone_Physics2-7] Unknown Unknown (2011-07-29)։ «T and Z scores.»։ University of Washington Bone Physics։ Վերցված է 2013-06-22

[Richmond3-8] 8,0 ^8,1 Richmond Bradford (2007-11-13)։ «Osteoporosis and bone mineral density.»։ American College of Radiology։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-09-17-ին։ Վերցված է 2008-05-11

[WHOcriteria2-9] WHO Scientific Group on the Prevention and Management of Osteoporosis (2000 : Geneva, Switzerland) (2003)։ «Prevention and management of osteoporosis : report of a WHO scientific group» (pdf)։ Վերցված է 2007-05-31

[pmid17846439-10] «Low bone mineral density and fracture burden in postmenopausal women»։ Canadian Medical Association Journal 177 (6): 575–80։ 2007։ PMC 1963365։ PMID 17846439։ doi:10.1503/cmaj.070234

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]