Նշագեղձ
| Նշագեղձ | |
|---|---|
 | |
 | |
| Տեսակ | օրգանի տիպ և անատոմիական կառուցվածքների դաս |
| Ենթադաս | անհատական անատոմիական կառուցվածք |
| Մասն է | իմունային համակարգ |
| Foundational Model of Anatomy | 9609 |
| Terminologia Anatomica 98 | A05.2.01.011 |
| Նկարագրված է | Սովետական մեծ հանրագիտարան (1926—1947) և Մեյերի հանրագիտարանային բառարան (1888–1889) |
 Tonsils Վիքիպահեստում | |
Նշագեղձեր՝ լիմֆոիդ օրգաններ, որոնք տեղակայված են ըմպանում և մասնակցում են Վալդեերի ավշաէպիթելային օղի ձևավորմանը, որը կազմավորվում է մեկ լեզվային, մեկ ըմպանային, երկու փողային և երկու քմային գեղձերից։ Այս օրգանները կարևոր դեր են խաղում իմունային համակարգում։
Նշագեղձ տերմինը առավել հաճախ վերաբերում է քմային նշագեղձերին։ Գեղձերը կազմված են լիմֆոէպիթելային հյուսվածքից և տեղակայված են ըմպանի բերանային և քթային մասերում։
Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարդը ունի չորս տեսակի նշագեղձեր՝ ըմպանային, երկու փողային, երկու քմային և լեզվային[1]։
| Տեսակներ | Էպիթել | Պատիճ | Կրիպտաներ | Տեղակայում |
|---|---|---|---|---|
| Ադենոիդ կամ ըմպանային նշիկ | Թարթիչավոր կեղծ բազմաշերտ գլանաձև էպիթել (շնչառական էպիթել) | ոչ լրիվ կապսուլավորված | փոքր ծալքավորված` նկարագրված որպես կրիպտա[2] | Ըմպանի վերին պատ |
| Փողային նշիկներ | Թարթիչավոր կեղծ բազմաշերտ գլանաձև էպիթել (շնչառական էպիթել) | Ըմպանի վերին պատ | ||
| Քմային նշիկներ | Չկերատինիզացվող բազմաշերտ տափակ | ոչ լրիվ կապսուլավորված | Երկար, ճյուղավորված[3] | Ըմպանի բերանային մասում՝ քմալեզվային և քմաըմպանային աղեղների արանքում |
| Լեզվային նշիկ | Չկերատինիզացվող բազմաշերտ տափակ | ոչ լրիվ կապսուլավորված | Երկար, չճյուղավորված[3][4] | Լեզվի տերմինալ ակոսի հետևում |
Զարգացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քմային նշագեղձերը հասնում են իրենց ամենամեծ չափերին սեռահասունացման շրջանում և դրանից հետո աստիճանաբար ենթարկվում են ատրոֆիայի։ Այնուամենայնիվ, փոքր երեխաների կոկորդի տրամագծի համեմատ նրանք ավելի մեծ են։ Մեծահասակների մոտ յուրաքանչյուր քմային նշագեղձ սովորաբար հասնում է 2,5 սմ երկարության, 2,0 սմ լայնության և 1,2 սմ հաստության[5]։
Ադենոիդը կամ ըմպանային նշագեղձը աճում է մինչև 5 տարեկան հասակը, սկսում է փոքրանալ մոտ 7 տարեկանում և այն աստիճանաբար շարունակվում է մինչև հասուն տարիք։
Գործառույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նշագեղձերը իմունային համակարգի օրգաններ են, որոնք սննդի կամ ներշնչած օդի հետ օրգանիզմ անցած օտարածին պաթոգենների դեմ ձևավորում են առաջին պաշտպանական գիծը և որպես այդպիսին օգնում են իմունային համակարգին այնպիսի հիվանդությունների դեպքում, ինչպիսին է օրինակ՝ սովորական մրսածությունը։ Նշագեղձերն իրենց մակերեսին ունեն հատուկ M բջիջներ (microfold cells), որոնք կլանելով պաթոգենների կողմից արտադրված անտիգենները ակտիվանում են, այնուհետև ակտիվացնում են նշագեղձի B և T լիմֆոցիտներին և խթանվում է իմունային պատասխանը[6]։ B բջիջները ակտիվանում և բազմանում են նշագեղձերի հերմինատիվ կենտրոններ կոչվող հատվածներում։ Այս հերմինատիվ կենտրոններն այն վայրերն են, որտեղ ստեղծվում են հիշողության B լիմֆոցիտները և արտադրվում են սեկրետոր IgA հակամարմիններ։
Կլինիկական նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քմային նշագեղձերը կարող են մեծանալ (ադենոտոնզիլյար հիպերպլազիա) կամ բորբոքվել (տոնզիլիտ)։ Տոնզիլիտի բուժման ամենատարածված միջոցը հակաբորբոքային դեղամիջոցներն են, ինչպիսին է իբուպրոֆենը, եթե այն ունի բակտերիալ ծագում, ապա կիրառում են հակաբիոտիկներ, օրինակ՝ ամոքսիցիլին և ազիտրոմիցին։ Վիրահատական հեռացում (տոնզիլէկտոմիա) կարող է առաջարկվել, եթե նշագեղձերը փակում են շնչուղիները, խանգարում են կուլ տալուն, կամ էլ, եթե հիվանդի մոտ տոնզիլիտը ունենում է ծանր և կրկնվող ընթացք[7]։ Մեծահասակ հիվանդների մոտ ասիմետրիկ նշագեղձերը (նաև հայտնի է որպես նշագեղձերի ասիմետրիկ հիպերտրոֆիա) կարող են լինել վիրուսով վարակման կամ ուռուցքների դեպքում, ինչպիսիք են լիմֆոման կամ թիթեղաբջջային քաղցկեղը։
Տոնզիլոլիթը (նաև հայտնի է որպես «նշագեղձի քար») նյութ է, որը կուտակվում է քմային նշագեղձի վրա։ Այն կարող է հասնել պղպեղի հատիկի չափի և ունի սպիտակ կամ կրեմի գույն։ Նրա հիմնական բաղադրամասը կալցիումն է, և այն ունի տհաճ հոտ ջրածնի սուլֆիդի, մեթիլ մերկապտանի և այլ քիմիական նյութերի պատճառով[8]։
Քմային նշագեղձի մեծացումը կարող է ազդել խոսքի վրա՝ դարձնելով այն հիպերնազալ և տալով նրան քթըմպանային անբավարարության ձայնի տեսք (երբ բերանի տարածքը լիովին անջատված չէ քթի օդային տարածությունից)[9]։ Գեր երեխաների մոտ նշագեղձերի չափը կարող է ավելի էական ազդեցություն ունենալ վերին շնչուղիների անցանելիության վրա, քան միջին քաշ ունեցողների համար[10]։
Որպես ըմպանի լորձաթաղանթի ավշային հյուսվածք, որոշ դասակարգումներում քմային նշիկները դիտարկում են, որպես լիմֆոիդ հյուսվածք՝ ասոցեացված աղիների հետ (GALT), ինչպես նաև լորձաթաղանթ ասոցեացված լիմֆոիդ հյուսվածք (MALT)։
Լրացուցիչ պատկերներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
Նշագեղձերը դիմային հարթությունից
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Definitive pharynx; Thyroid; Middle ear; Tonsils; Thymus». www.embryology.ch. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
- ↑ Fagö-Olsen H, Dines LM, Sørensen CH, Jensen A (2019 թ․ փետրվարի 12). «The Adenoids but Not the Palatine Tonsils Serve as a Reservoir for Bacteria Associated with Secretory Otitis Media in Small Children». mSystems. 4 (1). doi:10.1128/mSystems.00169-18. PMC 6372837. PMID 30801022.
- ↑ 3,0 3,1 «The Lymphatic System». act.downstate.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 29-ին.
- ↑ Shahid S. «Tonsils». Ken Hub (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 17-ին.
- ↑ Michaels L (1987). «Normal Anatomy, Histology; Inflammatory Diseases». Ear, Nose and Throat Histopathology. Springer London. էջեր 265–272. doi:10.1007/978-1-4471-3332-2_26. ISBN 9781447133322.
- ↑ Kato A, Hulse KE, Tan BK, Schleimer RP (April 2013). «B-lymphocyte lineage cells and the respiratory system». The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 131 (4): 933–57, quiz 958. doi:10.1016/j.jaci.2013.02.023. PMC 3628816. PMID 23540615.
- ↑ «Tonsils | Tonsilitis | Lymph Nodes». MedlinePlus (անգլերեն). U.S. National Library of Medicine. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 29-ին.
- ↑ «Tonsil Stones Removal – What Are Tonsil Stones and How We Can Treat Them - eLimpid». elimpid.com (ամերիկյան անգլերեն). 2023 թ․ մայիսի 6. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 11-ին.
- ↑ Mora R, Jankowska B, Mora F, Crippa B, Dellepiane M, Salami A (September 2009). «Effects of tonsillectomy on speech and voice». Journal of Voice. 23 (5): 614–618. doi:10.1016/j.jvoice.2008.01.008. PMID 18468843.
- ↑ Wang JH, Chung YS, Cho YW, Kim DY, Yi JS, Bae JS, Shim MJ (April 2010). «Palatine tonsil size in obese, overweight, and normal-weight children with sleep-disordered breathing». Otolaryngology–Head and Neck Surgery. 142 (4): 516–519. doi:10.1016/j.otohns.2010.01.013. PMID 20304270. S2CID 42924590.
 |
Տես՝ նշագեղձ Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նշագեղձ» հոդվածին։ |
| ||||||||||
