Մատարիկի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Պլեադներ, որոնց անունով կոչվում է տոնը

Մատարիկի, մաորիների լեզվով Նոր տարվա տոնի անվանումը։ Գալիս է Պլեադների աստղային կլաստերի անվանումից և նրանց առաջին արևածագի ժամանակից հունիսի վերջին կամ հուլիսի սկզբին[1]։ Պոլինեզյան լեզուների մեծ մասում կան հարակից բառեր, որոնք ծագում են պրապոլինեզերեն «մանուտա, փոքր» մատալիկից, որն արդեն այն ժամանակ օգտագործվում էր այս աստղային կլաստերը նշելու համար[2][3]։ «Մատարիկի»-ն անվանել է նաև կլաստերի կենտրոնական աստղը, իսկ շրջապատող աստղերն անվանել են Տուպու-ա-նուկու, Տուպու-ա-ռանգի, Վաիտի, Վաիտա, Վաիպունա-ա-ռանգի և Ուրուրանգի[4]։

Տոնակատարության ավանդույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պլեադները կարևոր դեր են խաղացել եղանակները նավարկելու և որոշելու գործում։ Պլեադների և Ռիգելի առաջին արևածագը տեղի է ունենում արևածագից առաջ՝ հունիսի սկզբին կամ մայիսի վերջին. որոշ իվին նշում էր Նոր տարին Պլեադների առաջին արևածագի օրը, մյուսները սպասում էին հաջորդ լիալուսնին, մյուսները նշում էին հաջորդ նոր լուսինը. մյուսները նշում էին նույն կերպ Ռիգելի արևածագը[5][6]։

Մայրցամաքների սեզոնը սկսեց նախապատրաստվել նոր տարվա գալուստը նշելու համար։ Աստվածներին, մասնավորապես՝ Ռոնգոյին, զոհաբերում էին գյուղատնտեսության պտուղները։ Մատարիկին նաև նշանակում էր երիտասարդներին երկրի և անտառի գաղտնիքները սովորեցնելու սկիզբ։ Բացի այդ, թռչունների և մրգերի որոշ տեսակներ հատկապես հեշտությամբ կարելի էր արդյունահանել այս սեզոնին։

Վերածնունդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մատարիկայի տոնակատարությունը Օքլենդում, 2015

2001 թվականից ի վեր մաորի լեզվի հանձնաժողովը վարում է Մատարիկայի վերածննդի (Խաղաղօվկիանոսյան Նոր տարի) քաղաքականությունը՝ որպես կարևոր մաորի լեզվի վերածննդի համար։ Մի շարք մասնավոր և պետական կազմակերպություններ նշում են Մատարիկին[7][8] բազմազան եղանակներով[9] շաբաթվա կամ ամսվա ընթացքում հուլիս-օգոստոս ամիսներին։

Մատարիկին պետական տոն դարձնելու առաջարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տոնի ճանաչման ընդլայնմամբ առաջարկներ հայտնվեցին Նոր Զելանդիայում պետական կարգավիճակ տալու մասին. մասնավորապես, մաորի կուսակցության նախկին անդամ Ռահուի Կատենեն 2009 թվականի հունիսին քվեարկության դրեց «Տե ռա մատարիկիի մասին» օրինագիծը։

Օրինագիծը մատարիկիի ամսաթիվն ամրագրում էր որպես հունիսի առաջին նորալուսնի օր, սակայն խորհրդարանին այն ներկայացնելուց առաջ ամսաթիվը փոխել են Պլեադների արևածագից հետո առաջին նորալուսնի[10]։ Ուաիտակերի քաղաքապետ Բոբ Հարվին առաջարկել է այդ տոնը փոխարինել թագուհու պաշտոնական ծննդյան օրը[11]։ Նոր Զելանդիայի Հանրապետական շարժումը նույնպես աջակցել է նախաձեռնությանը՝ տեղեկացնելով, որ տեղական ինքնակառավարման մարմիններից ոչ մեկը չի նշում միապետի ծննդյան օրը, սակայն շատերը մատարիկիի տոնակատարություն են կազմակերպում[12]։ Չնայած դրան, օրինագիծն ինքնին չի առաջարկել չեղյալ համարել միապետի ծննդյան օրը և մերժվել է առաջին ընթերցմամբ[13]։

Ազգային կուսակցության և մաորի կուսակցության կոալիցիան 2011 թվականի խորհրդարանական ընտրություններից առաջ համաձայնության շրջանակներում որոշում է ընդունել աջակցել մատարիկիի ճանաչմանն ուղղված նախաձեռնություններին[14]։

Ջասինդա Արդերն լեյբորիստական կառավարությունը մատարիկին դարձրեց պետական տոն 2021 թվականին՝ հայտարարելով, որ այն առաջին անգամ կանցկացվի 2022 թվականի հունիսի 24-ին[15]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Winter stars» Արխիվացված 2008-04-03 Wayback Machine, Te Ara website
  2. ↑ Polynesian Lexicon Project Online, entries *mata-liki.1 Արխիվացված 2013-02-19 Wayback Machine and *mata-liki.2 Արխիվացված 2013-02-17 Wayback Machine
  3. ↑ «On Stars, and Star Lore» Արխիվացված 2012-04-30 Wayback Machine, The Maori: Yesterday and To-day, James Cowan, 1930
  4. ↑ «Stars signal life cycle» (PDF). Te Ao Maori. 2005-06. էջ 23 (p 2 of the PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 10-ին.
  5. ↑ «Stars are set for a happy Maori New Year» Արխիվացված 2011-07-16 Wayback Machine, Tariana Turia on the Maori Party website
  6. ↑ «Winter stars - Ranginui – the sky - Te Ara Encyclopedia of New Zealand». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  7. ↑ «Sky Tower Lights Up to Celebrate Matariki» Արխիվացված 2012-10-05 Wayback Machine, SKYCOTY press release
  8. ↑ ««Matariki Festival @ Te Papa»». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  9. ↑ «Libraries celebrate Matariki with higher interactivity» Արխիվացված 2013-03-25 Wayback Machine, Christchurch City Council
  10. ↑ «Matariki holiday bill to go before Parliament». Stuff.co.nz. NZPA. 2009 թ․ հուլիսի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 6-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  11. ↑ «Mayor Joins Call For Matariki Public Holiday». Scoop.co.nz. 2009 թ․ հունիսի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 24-ին.
  12. ↑ «No Celebrations For Queen's Birthday». Scoop.co.nz. 2009 թ․ մայիսի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 24-ին.
  13. ↑ «Te Ra o Matariki Bill â€" Matariki Day Bill loses on first reading | TangataWhenua.com». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  14. ↑ «Relationship Accord and Confidence and Supply Agreement with the Māori Party» (PDF). Scoop.co.nz. 2011 թ․ դեկտեմբերի 11. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 15-ին.
  15. ↑ «Prime Minister Jacinda Ardern reveals date of first Matariki public holiday». RNZ (անգլերեն). 2021 թ․ փետրվարի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 4-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մատարիկի&oldid=9434013» էջից