Մասնակից:Yer13man/Ավազարկղ4

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Նյարդային բուլիմիա, հայտնի նաև որպես ուղղակի բուլիմիա, սնման խանգարում է, որ բնորոշվում է մեծաքանանակ սննդի միանվագ օգտագործմամբ և դրան հետևող «մաքրմամբ»: Մաքրումը ենթադրում է ընդունված սննդից ազատում, որ կարող է իրականացվել փսխման կամ լուծողականներ ընդունելու միջոցով[1]: Նյարդային բուլիմիա ունեցող մարդկանց մեծամասնությունն ունի մարմնի նորմալ զարգված[2]: Անընդհատ ինքնաբեր փսխումները կարող են հանգեցնել ծնկների շրջանում մաշկի բարակեցման և ատամների էմալի վնասման: Հաճախ բուլիմիան կապված է լինում այլ մտավոր հանգարումների հետ, ինչպիսիք են դեպրեսիան, դիսֆորիան, ալկոհոլի ու դեղամիջոցների հետ կապված խնդիրները: Բարձր է նաև ինքնավնասման և սուիցիդի վտանգը:

Բուլիմիան տարաշված է այն անձանց շրջանում, ովքեր ունեն նմանատիվ խնդիր ունեցող մոտ ազգական: Գենետիկական նախատրամադրվածությունը մեծացնում է բուլիմիայի առաջացման ռիսկը 30-80%-ով: Ռիսկի գործոններ են նաև հոգեբանական սթրեսը, մշակութային ճնշումները՝ ուղղված այս կամ այն մարմնակառուցվածքին, ցածր ինքնագնահատականը և ճարպակալումը: Տարբեր սննդակարգեր խրախուսող միջավայրը և քաշի համար անհանգստացող ծնողներ ունենալը նույնպես նխաստում է բուլիմիայի առաջացմանը: Ախտորոշումը հիմնված է մարդու բժշկական պատմության վրա: Սակայն սա այնքան էլ հեշտ իրականացվող չէ, քանի որ մարդիկ սովորաբար թաքցնում են իրենց շատակերության և հաջորդող փսխման սովորությունը: Ավելին, անոռեքսիայի ախտորոշումը գերակշռում է բուլիմիային: Սննդային վարքի նմատատիպ խանգարումներ են: Կոգնիտիվ-վարքային թերապիան բուլիմիայի բուժման առաջնային եղանակն է[1][3]:


Եռցիկլիկ հակադեպրեսանտների կամ սերոտոնինի հետզավթման ընտրողական արգելակիչների (ՍՀԸԱ) օգտագործումը կարող է նպաստել բուժմանը[4]: Չնայած բուլիմիայի դեպքում բուժման արդյունքները ավելի գոհացուցիչ են, քան անոռեքսիայի դեպքում են, միևնույն է սովորական բնակչության համեմատ մահացության ռիսկն ավելի բարձր է:

2015 թվականի տվյալներով աշխարհում 3.6 միլիոն մարդ ունի բուլիմիա: Երիտասարդ կանանց մոտ 1%-ն այս պահին ունի, և մոտ 2-3% ունեցել է բուլիմիա իր կյանքի որոշակի ժամանակահատվածում[5]: Վիճակն ավելի հաճախ հանդիպում է զարգացած երկրներում: Առավել տարածված է երիտասարդ տարիքում [6]: Բուլիմիան առաջին անգամ նկարագրվել է 1979 թվականին բրիտանացի հոգեբույժ Ջերալդ Ռասելի կողմից[7][8]:


Ախտանշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուլիմիայի հետևանքով ստորին ծնոտի ատամների էրոզիա: Համենատության համար վերին ատամները վերականգնվել են շապիկներով[9]:

Բուլիմիան սովորաբար ընդգրկում է սննդի՝ արագ և վերահսկողությունից դուրս ընդունում, որը կարող է ավարտվել, երբ մեկ այլ մարդ ընդհատում է բուլիմիկին, կամ ստամոքսը սկսում է ցավել գերձգման պատճառով: Սննդի ընդունմանը հետևում է ինքնաբեր փսխումը կամ «մաքրման» այլ եղանակ: Նմանատիպ շրջափուլերը կարող են կրկնվել շաբաթական մի քանի անգամ կամ, ավելի ծանր դեպքերում, օրական մի քանի անգամ[10]՝ ուղղակի կերպով պատճառ հանդիսանալով հետևյալ ախտաբանական վիճակների զարգացման համար.

  • Ուտելուց հետո դիտվող քրոնիկ ստամոքսային հետհոսք (ռեֆլյուքս)[11]
  • Ջրազրկում և հիպոկալեմիա, որն առաջանում է հաճախակի փսխումներին և ալկալոզին ի պատասխան երիկամներով կալիումի ուժեղացած արտազատման հետևանքով [12]
  • Էլեկտրոլիտային հաշվեկշռի խանգարում, որը կարող է հանգեցնել սրտի ռիթմի խանգարումների, սրտի կանգի և, նույնիսկ, մահվան
  • Կերակրափողի բորբոքում (էզեֆագիտ)
  • Մելորի-Վեյսի համախտանիշ
  • Բորհավի համախտանիշ՝ փսխման արդյունքում դիտվող կերակրափողի պատի պատռում
  • Բերանի վնասվածքներ (մատների կամ այլ իրերի շարունակական մտցնելը բերանի խոռոչ հանգեցնում է բերանի և կոկորդի լորձաթաղանթի վնասման)
  • Ռասելի ախտանիշ (շարունակական քերծվածնքերի և վնասվածքների արդյունքում ծնկներին և ձեռքերին կոշտուկների առկայություն)[13][14]
  • Ատամների էմալի թթվային քայքայում [15]
  • Այտուցված-ուռած թքագեղձեր[15][16]
  • Ստամոքսի պարեզ (ստամոքսի պարունակության դատարկման դանդաղում)
  • Փորկապություն
  • Խոցային հիվանդություն՝ պեպտիկ խոցերի առաջացում
  • Անպտղություն
  • Քաշի մշտական տատանումներ

Նյարդային բուլիմիաի առկայությունը փաստող մի քանի նշաններ[17].

  • Կենտրոնացում ընդունվող կալորիաների քանակի վրա
  • Խիստ կենտրոնացում սեփական քաշի վրա
  • Ցածր ինքնագնահատական
  • Սուիցիդալ մտքերի առկայություն
  • Ցածր զարկերակային ճնշում
  • Դաշտանային ցիկլի անկանոնություններ (ոչ հաճախ դիտվող ախտանիշ)
  • Հաճախակի այցեր սանհանգույց՝ հատկապես ուտելուց հետո
  • Դեպրեսիա, տրամադրության և քնի խանգարումներ
  • Աննորմալ մեծ քանակությամբ սննդի ընդունման հաճախակի միջադեպեր [18]
  • Լուծողականների և նիհարեցնող հաբերի ընդունում
  • Անառողջ/չոր մաշկ, մազեր, եղունգեր, շուրթեր
  • էներեգիայի պակաս

ԻՆչպես շատ այլ հոգեբուժական հիվանդությունների ժամանակ, այս դեպքում էլ հիմնական ախտանշաններին մեկտեղ կարող են դիտվել նաև ցնորքներ, ինչի արդյունքում հիվանդները հավատացած են, որ ընդունված չեն այլոց կողմից [19]


Այլ զգայություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուլիմիա ունեցող անձինք նշում են տարբեր արտաքին և ներքին զգայությունների նկատմամբ զգայունության իջեցում: Օրինակ որոշ մարդկանց մոտ դիտվում է առողջ անհատների համեմատ տաքության զգայության ավելի բարձր շեմ և հագեցվածության զգացողության առաջացում ավելի շատ կալորիաների ընդունման դեպքում[20]:

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուլիմիայի սկիզբը հաճախ լինում է դեռահասության ընթացքում՝ 13-ից 20 տարեկանում, և շատ դեպքերում հիվանդները նախկինում ունեցել են ճարպակալում: Հաճախ, նույնիսկ հաջող բուժման և ռեմիսիայի պարագայում, հետագա կյանքում դիտվում են մեծաքանակ սննդի ընդունման և «մաքրման» դրվագներ:[21]Երիտասարդ կանանց մինչև 1%-ը կարող է ախտահարվել նյարդային բուլիմիայով: Ախտորոշումից 10 տարի անց ախտահարվածների կեսը լրիվ ապաքինվում է, մեկ երրորդն ապաքիվում է մասնակիորեն, և 10–20 %-ը դեռևս ունենում են ախտաշաններ:

Չափանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անոռեքսիայի համեմատ նյարդային բուլիմիան ավելի դժվար է հայտնաբերել, քանի որ բուլիմիկների քաշը նորմայի միջին տվյալներից քիչ է տարբերվում: DSM-5-ում («Հոգեկան հիվանդությունների ախտորոշման և դասակարգման ձեռնարկ») օգտագործվող ախտորոշման չափանիշներն են. մեծաքանակ սննդի ընդունման դրվագներ (շատակերության առանձին դրվագ, երբ իրավիճակն անհատի վերահսկողությունից դուրս է լինում), որոնք փոխհատուցվում են քաշ հավաքելու դեմ ուղղված գործողություններով[22]: Ախտորոշման համար պահանջվում է նաև մեծ քանակությամբ սննդի ընդունման և փոխհատուցող վարքի կրկնություններ նվազագույնը շաբաթական 1 անգամ հաստատուն 3 ամիսների ընթացքում[23]: Ախտորոշումը դրվում է միայն այն դեպքում, երբ վարքային խանգարումներն անդրադառնում են մարմնի զանգվածի կամ տեսքի վրա, քանի որ հնարավոր է նմանատիպ վարքը կարող է լինել անոռեքսիայի դրսևորում: Փսխումը նյարդային բուլիմիայի ամենաբնորոշ դրսևորումն է և խոսում է առավել ծանր դեպքի մասին: [24]

Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենսաբանական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԻՆչպես նյարդային անոռեքսիայի դեպքում, այստեղ էլ կա գենետիկական նախատրամադրվածություն, որ հանգեցնում է սնման վարքային խանգարումների առաջացման[25]: Ցույց ՝ տրվել, որ սնման վարքային խանգարումների համար պատասխանատու են շատ հորմոնների՝ առավելապես՝ սերոտոնինի, ոչ նորմալ քանակները: Կան նկարագրություններ, որ կանանց մոտ սեռական հոմոնները կարող են ազդել ախորժակի և սնվելու վրա՝ հանգեցնելով նյարդային բուլիմիայի սկսման: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ հիպերանդրոգենիզմ և ձվարանների պոլիկիստոզ համախտանի ունեցող որոշ կանայք ունեն ախորժակի կարգավորման խանգարումներ՝ կապված աշխաջրերի և ճարպերի ընդունման հետ: Կարգավորման հենց այսպիսի խանգարում կա նյարդային բուլիմիայի ժամանակ: Կան նաև էստրոգենների ß-ռեցեպտորների բազմաձևության և բուլիմիայի միջև առկա կապի մասին փաստեր, ինչից կարելի է ենթադրել, որ սեռական հորմոնների քանակն ու նյարդային բուլիմիայի առաջացումը կորելացվում են: [26]

Բուլիմիան համեմատվել է դեղորայքային կախյալության հետ[27]: Նյարդային բուլիմիա ունեցող անձինք նման են դեղորայքային կախյալություն ունեցողներին դոպամինային D2 ռեցեպտորների հետ կապված խոցելիությամբ[28]:

Որոշակի սննդակարգերին հետևելը, որը բուլիմիկներին շատ բնորոշ վարքային դրսևորում է, կապված է պլազմայում տրիպտոֆանի ցածր մակարդակի հետ[29]: Պլազմայում՝ հետևաբար և գլխուղեղում, տրիպտոֆանի քանակի իջեցումը հանգեցնում է սերոտոնինի սինթեզի ընկճման՝ հանգեցնելով հաշված ժամերի ընթացքում բուլիմիկ ախտանշանների դրսևորմանը ինչպես ներկա պահին բուլիմիա ունեցող, այնպես էլ նախկինում ունեցած անձանց մոտ:[30][31]

Սոցիալական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուլիմիայի դրսևորման համար կարևոր գործոն է իդեալական մարմնի մասին հասարակական կարծիքը: 1991-ին կատարված ուսումնասիրության համաձայն բուլիմիկների 19%-ի մոտ առկա է թերսնուցում, 37%-ը ուտում է նորմալ քանակությամբ, և միայն 44%-ն է նորմայից շատ ուտում[32]: Ֆիջիի Նադրոգա-Նավոսա գավառում ավագ դպրոցի 15-18 տարեկան աղջիկների շրջանում կատարված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ գավառում հեռուստատեսության ներմուծումից մի քանի շաբաթ անց ինքնաբեր փսխումների մակարդակը 0-ից հասել է 11.3%[33]: Ի հավելում, նյարդային բուլիմիա ունեցող անձանց շրջանում սուիցիդի մակարդակը 7.5 անգամ ավելի բարձր է, քան սովորական պոպուլյացիայում[34]:

Գրականության մեջ կա սեռական բռնության և նյարդային բուլիմիայի զարգացման միջև կորելյացիան փաստող բավականաչափ ինֆորմացիա: Նյարդային բուլիմիա և անորեքսիա ունեցող մարդկանց շրջանում ավելի բարձր է անցանկալի սեռական հարաբերությունների գրանված դեպքերը[35]:

Բուլիմիան սոցիալ-մշակութային տեսակետից ուսումնասիրելիս՝ երևում է, որ պատճառագիտության մեջ կարևոր է «նիհար իդեալների» գաղափարի յուրացումը: Այդ իդեալական կերպարները ընկալվում են որպես բացարձակ գրավիչ: Բուլիմիկ ախտանշաններ հաճախ ունենում են նորաձևության ամսագրերին հետևող անձինք[36]: Նրանք սկսում են հագնվել ինչպես իրենց իդեալները՝ աստիճանաբար ամբողջությամբ նմանվելով նրանց:Մի հետազոտության համաձայն՝ շուտով այդ անհատները սկսում են իրենց անհարմարավետ զգալ սեփական մարմնում:Այսպիսով, անհարմարավետության զգացողությունը կարող է հանգեցնել չբավարարվածության,ինչին էլ հաջորդում է մարմինը փոխելու ձգտումը: Անընդհատ խիստ սննդակարգերը կարող են հանգեցնել բուլիմիկ ախտանշանների դրսևորման: Շատակերության դրվագներին հաջորդում է ինքնաքնադատությունը, ինչն էլ, քաշի ավելացումը կանխելու նպատակով, դրդում է «մաքրման»[37]:

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդային բուլիմիա ունեցող անձանց առաջարկվում է բուժման երկու տարբերակ. հոգեդեղաբանական և հոգեսոցիալական[38]:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 «Bulimia nervosa fact sheet». Office on Women's Health. July 16, 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 19 June 2015-ին. Վերցված է 27 June 2015-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  2. ↑ Bulik, CM; Marcus, MD; Zerwas, S; Levine, MD; La Via, M (October 2012). «The changing "weightscape" of bulimia nervosa». The American Journal of Psychiatry. 169 (10): 1031–6. doi:10.1176/appi.ajp.2012.12010147. PMC 4038540. PMID 23032383.
  3. ↑ Hay, P (July 2013). «A systematic review of evidence for psychological treatments in eating disorders: 2005–2012». The International Journal of Eating Disorders. 46 (5): 462–9. doi:10.1002/eat.22103. PMID 23658093.
  4. ↑ McElroy, SL; Guerdjikova, AI; Mori, N; O'Melia, AM (October 2012). «Current pharmacotherapy options for bulimia nervosa and binge eating disorder». Expert opinion on pharmacotherapy. 13 (14): 2015–26. doi:10.1517/14656566.2012.721781. PMID 22946772.
  5. ↑ Smink, FR; van Hoeken, D; Hoek, HW (August 2012). «Epidemiology of eating disorders: incidence, prevalence and mortality rates». Current psychiatry reports. 14 (4): 406–14. doi:10.1007/s11920-012-0282-y. PMC 3409365. PMID 22644309.
  6. ↑ American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (Fifth ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing. էջեր 345–349. ISBN 978-0-89042-555-8.
  7. ↑ Russell G (1979). «Bulimia nervosa: An ominous variant of anorexia nervosa». Psychological Medicine. 9 (3): 429–48. doi:10.1017/S0033291700031974. PMID 482466.
  8. ↑ Palmer R (2004). «Bulimia nervosa: 25 years on». The British Journal of Psychiatry. 185 (6): 447–8. doi:10.1192/bjp.185.6.447. PMID 15572732.
  9. ↑ Dorfman J, The Center for Special Dentistry.
  10. ↑ «Bulimia Nervosa» (PDF). Let's Talk Facts. American Psychiatric Association: 1. 2005. Վերցված է 13 September 2013-ին.
  11. ↑ Mehler PS (2003). «Bulimia Nervosa». The New England Journal of Medicine. 349 (9): 875–81. doi:10.1056/NEJMcp022813. PMID 12944574.
  12. ↑ Mehler, PS.; Crews, C.; Weiner, K. (2004). «Bulimia: medical complications». J Womens Health (Larchmt). 13 (6): 668–75. doi:10.1089/1540999041783127. PMID 15333281. {{cite journal}}: Cite has empty unknown parameter: |month= (օգնություն)
  13. ↑ Joseph AB, Herr B; Herr (1985). «Finger calluses in bulimia». The American Journal of Psychiatry. 142 (5): 655. PMID 3857013.
  14. ↑ Wynn DR, Martin MJ; Martin (1984). «A physical sign of bulimia». Mayo Clinic Proceedings. 59 (10): 722. doi:10.1016/s0025-6196(12)62063-1. PMID 6592415.
  15. ↑ 15,0 15,1 «Eating Disorders». Oral Health Topics A–Z. American Dental Association. Արխիվացված է օրիգինալից February 3, 2009-ին.
  16. ↑ Mcgilley BM, Pryor TL; Pryor (June 1998). «Assessment and Treatment of Bulimia Nervosa». American Family Physician. 57 (11): 2743–50. PMID 9636337.
  17. ↑ «Symptoms Of Bulimia Nervosa». Illawarra Mercury. February 23, 2001.(չաշխատող հղում) Կաղապար:Unreliable source?
  18. ↑ «Bulimia Nervosa». Proud2BME. The National Eating Disorders Association. Արխիվացված է օրիգինալից 10 December 2014-ին. Վերցված է 5 December 2014-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  19. ↑ Barker, P (2003). Psychiatric and Mental Health Nursing: The Craft of Caring. Great Britain: Arnold. ISBN 0340810262.[Հղում աղբյուրներին]
  20. ↑ Khalsa, Sahib S., and Rachel C. Lapidus. “Can Interoception Improve the Pragmatic Search for Biomarkers in Psychiatry?” Frontiers in Psychiatry 7 (2016): 121. PMC. Web. 15 June 2017.
  21. ↑ Shader, Richard I. (2004). Manual of Psychiatric Therapeutics. Hagerstwon, MD: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 0-7817-4459-8.[Հղում աղբյուրներին]
  22. ↑ American Psychiatric Association (2000). «Diagnostic criteria for 307.51 Bulimia Nervosa». Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th, text revision (DSM-IV-TR) ed.). ISBN 0-89042-025-4. {{cite book}}: External link in |chapterurl= (օգնություն); Unknown parameter |chapterurl= ignored (|chapter-url= suggested) (օգնություն)
  23. ↑ [Nolen-Hoeksema, S. (2013)."(Ab)normal Psychology" (6th edition). McGraw-Hill. p.343]
  24. ↑ Nolan-Hoeksema, Susan (2014). Abnormal Psychology (6 ed.). McGraw-Hill Education. p. 345. 978-0-07-803538-8.
  25. ↑ «Biological Causes of Anorexia Nervosa and Bulimia Nervosa». Վերցված է 4 July 2016-ին.
  26. ↑ Hirschberg AL (2012). «Sex hormones, appetite and eating behaviour in women». Maturitas. 71 (3): 248–56. doi:10.1016/j.maturitas.2011.12.016. PMID 22281161.
  27. ↑ Broft A, Shingleton R, Kaufman J, Liu F, Kumar D, Slifstein M, Abi-Dargham A, Schebendach J, Van Heertum R, Attia E, Martinez D, Walsh BT (July 2012). «Striatal dopamine in bulimia nervosa: A pet imaging study». The International Journal of Eating Disorders. 45 (5): 648–656. doi:10.1002/eat.20984. PMC 3640453. PMID 22331810.
  28. ↑ Kaye WH, Wierenga CE, Bailer UF, Simmons AN, Wagner A, Bischoff-Grethe A (2013). «Does a Shared Neurobiology for Foods and Drugs of Abuse Contribute to Extremes of Food Ingestion in Anorexia and Bulimia Nervosa?». Biological Psychiatry. 73 (9): 836–42. doi:10.1016/j.biopsych.2013.01.002. PMC 3755487. PMID 23380716.
  29. ↑ Strasser, Barbara (2016). «Diet Versus Exercise in Weight Loss and Maintenance: Focus on Tryptophan». International Journal of Tryptophan Research. 9: 9–16. doi:10.4137/IJTR.S33385. PMC 4864009. PMID 27199566.
  30. ↑ Smith KA, Fairburn CG, Cowen PJ (1999). «Symptomatic Relapse in Bulimia Nervosa Following Acute Tryptophan Depletion». Archives of General Psychiatry. 56 (2): 171–6. doi:10.1001/archpsyc.56.2.171. PMID 10025442.
  31. ↑ Weltzin TE, Fernstrom MH, Fernstrom JD, Neuberger SK, Kaye WH (1995). «Acute tryptophan depletion and increased food intake and irritability in bulimia nervosa». The American Journal of Psychiatry. 152 (11): 1668–71. doi:10.1176/ajp.152.11.1668. PMID 7485633.
  32. ↑ Carlson, Neil R.; Buskist, William; Heth, C. Donald; Schmaltz, Rod (2010). Psychology: the science of behaviour (4th Canadian ed.). Toronto: Pearson Education Canada. էջ 415. ISBN 978-0-205-70286-2.
  33. ↑ Becker AE, Burwell RA, Gilman SE, Herzog DB, Hamburg P (2002). «Eating behaviours and attitudes following prolonged exposure to television among ethnic Fijian adolescent girls». The British Journal of Psychiatry. 180 (6): 509–14. doi:10.1192/bjp.180.6.509. PMID 12042229.
  34. ↑ Nolen-Hoeksema, Susan (2014). "Bulimia Nervosa" Abnormal Psychology. 6e. pg 344.
  35. ↑ Waller, G (1992). «Sexual abuse and the severity of bulimic symptoms». The British Journal of Psychiatry. 161: 90–3. doi:10.1192/bjp.161.1.90. PMID 1638336.
  36. ↑ Nolen-Hoeksema, Susan (2013). (Ab)normal Psychology. McGraw Hill. էջ 338. ISBN 0078035384.
  37. ↑ Zieve, David. «Bulimia». PubMed Health. Արխիվացված է օրիգինալից February 11, 2011-ին. Վերցված է April 18, 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  38. ↑ Hoste RR, Labuschagne Z, Le Grange D (2012). «Adolescent Bulimia Nervosa». Current Psychiatry Reports. 14 (4): 391–7. doi:10.1007/s11920-012-0280-0. PMID 22614677.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Yer13man/Ավազարկղ4&oldid=5415547» էջից