Մասնակից:Vardouhie Ghazarian/Ավազարկղ2
Կոնգոյի ճգնաժամ (ֆր.՝ Crise congolaise) (1960—1965), սուր քաղաքական ճգնաժամ, որը տեղի ունեցավ նախկին Բելգիական Կոնգոյում 1960 թվականի հունիսի 30-ին, անկախություն ձեռք բերելուց հետո մինչև Մաբուտու իշխանության գալը: Բախումների ընթացքում զոհվեց ավելի քան 100 հազար մարդ [1]:
Նոր պետության ստեղծման օրվանից սկսեցին հակասությունները պահպանողական նախագահ Ժոզեֆ Կասավուբուի ( ABAKO(ֆր.՝ Alliance des Bakongo) կուսակցություն) եւ ձախ ազգայնական վարչապետ Պատրիս Լումումբա (MNC-L(ֆր.՝ Mouvement national congolais-Lumumba) կուսակցություն) միջև: Այս փաստը օգտագործեցին կենտրոնախույզ տարածաշրջանները. անկախության հռչակումից մի քանի օր անց Մոիզ Չոմբեի գլխավորությույամբ իրեն անկախ հռչակեց հարուստ և կենտրենից հեռու հարավ-արևելյան Կատանագա տարածաշրջանը: Կատանագայի օրինակին հետևեց Կասաին նահանգը Ալբերտ Կալոնջիի գլխավորությամբ: Վարչապետ Լումումբա փորձում էր պայքարել անջատողականների դեմ, որի համար նա նույնիսկ օգնություն խնդրեց ԽՍՀՄ-ից, որի համար էլ «խորհրդային» առաջնորդի համբավ ձեռք բերեց: Նախագահի՝ որի կողմը անսպասելի անցավ պաշտպանության նախարար Մաբուտուն, հետ կոֆլիկտի սրումից հետո Լումումբան որոշում է ստեղծել այլընտրանքային կառավարություն Ստենլեվիլում(որտեղ նա աջակցություն ստացավ), սակայն առևանգվել վարկածներից մեկի համաձայն կոնգոնացի զինվորների կողմից, տեղափոխվել Էլիզաբեթվիլ և սպանվել 1961 թվականի հունվարի 17-ին:
Նոր վարչապետ դարձավ լումումբիստ Անտուան Գիզենգան, որին շուտով փոխարինեց Սիրիլ Ադուլային, այնուհետեւ 1964 թվականի հուլիսին այդ պաշտոնը զբաղեցրեց անջատողական առաջնորդ Մոիզ Չոմբենը: Չոմբեն կարգ ու կանոն հաստատելու համար հրավիրեց բելգիացի վարձկան զինվորների, ինչի համար էլ «իմպերիալիստի» համբավ ձեռք բերեց: ԽՍՀՄ-ի աջակցությամբ երկրի արևելքում սկսվեց Սիմբայի ապստամբությունը, որը Լումումբային հռչակեց հերոսը: Աբստամբների դեմ պայքարելու համար Բելգիայի իշխանությունները Միացյալ Նահանգների հետ միասին իրականացրին «Կարմիր վիշապ» ռազմական գործողությունը: Ճգնաժամն ավարտվեց Մաբուտուի կողմից ռազմական հեղաշրջումով:
Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բելգիական կառավարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կոնգոյում գաղութային տիրապետությունը ստեղծվել է XIX դարի վերջում: Բելգիայի թագավոր Լեոպոլդ II, որը հիասթափված էր Բելգիայի միջազգային ազդեցության եւ հեղինակության պակասից, փորձեց համոզել Բելգիայի կառավարությանը աջակցել Կոնգոյի գետի այն փոքրիկ ավազանում գաղութային ընդլայնմանը: Բելգիայի իշխանության անտարբերությունը այս գաղափարի առնչությամբ ստիպեցին միապետն ի վերջո ստեղծել գաղութը իր ուժերով: Մի շարք արևմտյան երկրների աջակցությամբ, որոքն Բելգիան դիտարկում էին որպես օգտակար «բուֆեր» գաղութային գերտերությունների միջև և 1885 թվականին Լոեպոլդի սեղեղծած գաղությանին տերությունը միջազգային ճանաչում ստացավ «Կոնգոյի ազատ պետություն» անվանվանբ [2]։ Այնուամենայնիվ, դարի սկզբին բնիկ պաշտոնյաներիերի կամայականությունը հանգեցրեց Բելգիայի նկատմամբ դիվանագիտական ճնշմանը, որի արդյունքում 1908 թվականին ստեղծվեց Բելգիական Կոնգոն[3]։
Բելգիացիները Կոնգո իշխում էին իրենց կառավարության, առաքելության և մասնավոր տնտեսական շահերից դրդված [4]։ Բելգիայի կոմերցիոն շահերի արտոնությունը նշանակում էր, որ Կոնգոյում մեծ կապիտալներ սկսեցին շրջանառվել և որոշ շրջաններ մասնագիտացան առանձին ռեսուրսների արդյունահանման վրա: Շատ դեպքերում պետության և մասնավոր բիզնեսի շահերը այնքան սերտորեն էին կապված, որ պետությունը օգնում էր ընկերություններին ճնշել գործադուլները և վերացնել այլ խոչընդոտներ: Երկիրը բաժանված էր վարչական միավորների, ի տարբերություն անգլիացիների և ֆրանսիացիների, որոնք պահպանել էին գաղութային երկրների կառավարման համակարգը (պետական պաշտոններում հիմնականում զբաղեցնում էին տեղի բնիկները), բելգիացիները իրենց ձեռքն էին վերցրել գաղութի լիակատար վերահսկողությունը: Նրանք ստեղծեցին ռասայական խտրականության համակարգ: Բազմաթիվ սպիտակ ներգաղթյալներ, ովքեր Կոնգո էին տեղափոխվել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո, հասարակության տարբեր շերտերից էին սակայն միշտ համարվում էր սևամորթնեից բարձր[4]։ 1940—1950-ական թվականներին Կոնգոն բնորոշվում էր աննախադեպ տեմբերով աճող ուրբանիզացիայով և գաղութային վարչակարգը նախաձեռնեց տարբեր զարգացման ծրագրեր[5]։ Այս միջոցառումների արդյունքում ստեղծվեց նոր միջին դաս`եվրոպականացված աֆրիկացիների «évolués» [5]։ 1950 թվականին Կոնգոյում աշխատուժը երկու անգամ ավելի բարձր էր, քան մյուս աֆրիկյան գաղութներում [6]։ Կոնգոյի հարուստ բնական ռեսուրսները, այդ թվում` Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ԱՄՆ-ի միջուկային ծրագրի ընթացքում օգտագործված ուրանի հանքավայրերը, զգալի հետաքրքրություն առաջացրեցին տարածաշրջանի վրա գերտերությունների `Սովետական Միության եւ ԱՄՆ-ի սառը պատերազմի ընթացքում [7]։
- ↑ Twentieth Century Atlas — Death Tolls http://users.erols.com/mwhite28/warstat4.htm#Crisis
- ↑ Pakenham, 1992, էջեր 253–5
- ↑ Pakenham, 1992, էջեր 588–9
- ↑ 4,0 4,1 Turner, 2007
- ↑ 5,0 5,1 Freund, 1998, էջեր 198–9
- ↑ Freund, 1998, էջ 198
- ↑ Borstelmann, 1993, էջեր 92–3