Մասնակից:Mariam Sargsyan 17/Ավազարկղ17

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Հասակով պայմանավորված խտրականություն (նաև հայտնի հայթիզմ (անգլ.՝ heightism) անվամբ), կանխակալություն կամ խտրականություն անհատների նկատմամբ՝ պայմանավորված հասակով։

Տեսականորեն, այն խտրական վերաբերմունքն է անձանց նկատմամբ, որոնց հասակը բնակչության մեջ ընդունված նորմային չի համապատասխանում։ Բազմաթիվ հետազոտությունները ցույց են տվել, որ այն կարող է հանդիսանալ բուլինգի պատճառ, որը հիմնականում արտահայտվում է անգիտակցական միկրոագրեսիայի տեսքով[1][2]։

Հետազոտությունը ցույց է տվել, որ մարդիկ հաճախ օգտագործում են հասակը՝ որպես սոցիալական կարգավիճակը կամ համապատասխանությունը չափելու գործոն։ Թե՛ իմացական, թե՛ անգիտակից էվրիստիկ ասոցացիան հասակի և նշված հատկանիշների միջև առավել վառ արտահայտված է տղամարդկանց մոտ[3][4][5]։

Բառագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Հայթիզմ» տերմինը մշակվել է սոցիոլոգ Սաուլ Ֆելդմանի կողմից և առաջին անգամ թերթում հրատարակվել «Կարճահասակության ներկայացումը ամենօրյա կյանքում՝ հայթիզմը ամերիկյան հասարակությունում․ դեպի հասակի սոցիոլոգիա» վերնագրով։ 1971 թվականին Ֆելդմանը այն ներկայացրել է Ամերիկյան սոցիոլոգիական ասոցիացիայի հանդիպման ժամանակ[6][7]։

1971 թվականին «հայթիզմ» տերմինը ներառվել է «Նոր անգլերենի երկրորդ Բարնհարթ» բառարանում և մասսայականացվել Time ամսագրի կողմից՝ Ֆելդմանի աշխատանքի մասին ներկայացված հոդվածով[8][9]։

Հայթիզմ տերմինը կարող է նաև դիտարկվել որպես արտահայտությունների տարածված օգտագործման օրինակ, մասնավորապես՝ կանխակալությանը և խտրականությանը վերաբերող արտահայտությունների՝ «սեքսիզմ» բառի օրինակով[9]։ Հասակով պայմանավորված խտրականությունը կարող է նաև արտահայտվել սլենգային տերմիններով՝ օրինակ «մանլեթ»՝ կարճահասակների և «լանկլեթ»՝ բարձրահասակների համար[10]։

Հասակ և հասարակական խտրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատավարձի և սոցիալական փորձի խտրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2004 թվականին «Կիրառական հոգեբանության ամսագիր» (անգլ.՝ Journal of Applied Psychology) թերթում հրապարակված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ հասակը ուղղակիորեն փոխկապակցված է տղամարդկանց հաջողության հետ։ Այն նշել է, որ տղամարդկանց հասակի աճը համապատասխանում է եկամտի ավելացմանը՝ սոցիալ-հոգեբանական այլ փոփոխականների (ինչպիսիք են՝ տարիքը և քաշը) վերահսկումից հետո[1]:

Նույն տարում «Քաղաքական տնտեսություն» (անգլ.՝ Journal of Political Economy) ամսագրում հրապարակված հետազոտությունը առաջարկել է «հասակի հավելավճար» տերմինը և պարզել, որ հասակի յուրաքանչյուր թզի ավելացումը ուղեկցվում է աշխատավարձի 1,8 տոկոս աճով։ Նրանք նաև պարզել են, որ չափահաս տղամարդկանց աշխատավարձը կարող է կապված լինել 16 տարեկանում նրանց ունեցած հասակի հետ: Հետազոտողները նաև բացահայտել են, որ 16 տարեկանում հասակի միջինում մեկ դյույմով աճը մեծացնում է չափահաս տղամարդկանց աշխատավարձը 2,6 տոկոսով: Սա հավասար է 1996 թվականի տարեկան եկամուտների մոտ 850 դոլարով ավելացմանը (այժմ՝ $1590):

Այլ կերպ ասած, բարձրահասակ դեռահասի 16 տարեկանում ունեցած հասակն ու համապատասխան հասարակական փորձը ամենայն հավանականությամբ հետագայում ավելի բարձր աշխատավարձի են բերելու՝ համեմատած ավելի կարճահասակ դեռահասի հետ[2]։ Վերջին բացահայտումները ենթադրում են, որ հասակով պայմանավորված խտրականությունը առավել հաճախ արտահայտվում է ռասայական փոքրամասնությունների հանդեպ։

2007 թվականին «Մասնագիտական վարքագծի ամսագիր» (անգլ.՝ Journal of Vocational Behavior) թերթում հրապարակված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ աֆրոամերիկացիների շրջանում քաշով և հասակով պայմանավորված խտրականությունը շատ տարածված է։ Այս խտրականությունը առավելապես տարածված է կին աշխատողների շրջանում[11]։

2017 թվականին փաստաբան և հեղինակ Տանյա Օսենսկին հրատարակել է «Հասակով պայմանավորված խտրականություն և հասարակական փոփոխության ռազմավարություններ» (անգլ.՝ Shortchanged: Height Discrimination and Strategies for Social Change) գիրքը, որն ուսումնասիրում է մշակութային, բժշկական և մասնագիտական այն անտեսված խնդիրները, որոնց բախվում են ցածրահասակ մարդիկ: Օսենսկին մարտահրավեր է նետել հայթիզմին՝ բացահայտելով կարճահասակության որոշ օգտակար կողմեր և առաջարկելով ակտիվության և փոփոխության ուղիներ[12]:

Բիզնեսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ աշխատանքներ պահանջում են մինիմալ հասակ։ Օրինակ՝ ԱՄՆ ռազմական օդաչուները կանգնած ժամանակ պետք է ունեն 160-200 սմ հասակ, իսկ նստած ժամանակ՝ 86-102 սմ[13]։ Այլ աշխատանքներ պահանջում են առավելագույն հասակ կամ սահմանում որոշակի հասակային միջակայքեր։ Այդպիսի աշխատանքի օրինակ է բորտուղեկցորդուհու աշխատանքը[14]։

Այս բացառությունները հաշվի առնելով՝ դեպքերի մեծամասնությունում թվում է, թե մարդու հասակը չի ազդում այն բանի վրա, թե որքան լավ է նա կարողանում կատարել իր աշխատանքը: Այնուամենայնիվ, ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ցածրահասակ մարդիկ ավելի քիչ են վարձատրվում, քան բարձրահասակները՝ ռասայական և գենդերային տարբերությունների չափով[15]: Հարցումները պարզել են, որ գործադիր տնօրենների ընդամենը մոտ 3 տոկոսի հասակն է 1,70 մետրից ցածր եղել: Գործադիր տնօրենների 90 տոկոսը ունեցել է միջինից բարձր հասակ[16]:

Գրավչության ընկալում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախնական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ բարձրահասակ տղամարդիկ ավելի մեծ հավանականություն ունեն ամուսնանալու և շատ երեխաներ ունենալու՝ բացառությամբ այն հասարակությունների, որտեղ պատերազմի պատճառով սեռերի խիստ արտահայտված անհավասարակշռություն կա[17]։ Այնուամենյանիվ, վերջերս արված հետազոտությունը այս տեսությունը հարցականի տակ է դրել՝ չգտնելով որևէ հարաբերակցություն հասակի և սերունդների թվի միջև (չնայած հետազոտությունը անց է կացվել 200 նմուշով և միայն հանցագործ երիտասարդների շրջանում)[18]։ Ավելին, ոտքերի երկարության և ոտք-մարմին հարաբերակցության վերաբերյալ հետազոտությունները հակասում են այն մտքին, որ բարձրահասակ զուգընկերների նկատմամբ հստակ նախապատվություն կա[19][20]:

Ի հակադրություն դրան, Դեն Արիելիի հետազոտությունը պարզել է, որ ամերիկուհիները նախապատվություն են տալիս ավելի բարձրահասակ տղամարդկանց հետ հանդիպելուն, և որ ցածրահասակ տղամարդիկ գրավիչ համարվելու համար պետք է զգալիորեն ավելի շատ գումար վաստակեն, քան բարձրահասակ տղամարդիկ[21]:

2012 թվականի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ և՛ տղամարդիկ, և՛ կանայք պատրաստ են ընդունել հասակի տարբերությունները՝ կիրառելով փոխզիջման մոտեցումը: Տղամարդիկ կարող են «փոխհատուցել» 1,3 մարմնի զանգվածի ինդեքսի (BMI) միավորը 1 տոկոսով ավելի բարձր աշխատավարձ ստանալով, քան իրենց կինը: Իսկ կանայք 2 BMI միավորը կարող են փոխհատուցել բարձրագույն կրթության լրացուցիչ տարով[22]: Ավելին, 2015 թվականի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ թե՛ տղամարդիկ, թե՛ կանայք տնտեսական օգուտներ են ստանում բարձրահասակ կողակից ունենալու դեպքում[22]:

Այնուամենայնիվ, հետարդյունաբերական հասարակության մշակութային մակարդակում առկա է սոցիոլոգիական հարաբերություն հասակի և գրավչության ընկալման միջև: Օրինակ՝ 2019 թվականին Հունգարիայում Ipsos կազմակերպության կողմից անցկացված հարցման մեջ, որին մասնակցել են ավելի քան 500 հարցվածներ, տղամարդկանց համար կատարյալ հասակը մասնակիցների 53 տոկոսի կարծիքով եղել է 1,78-1,85 մետրը։ Մինչդեռ հարցվածների 60 տոկոսը նշել է, որ կանանց համար իդեալական հասակը 1,65-1,75 մետր է, ինչը ցույց է տալիս երկու սեռերի միջինից մինչև չափավոր բարձր հասակի գերակշռող նախապատվությունը[23]:

Գրոնինգենի և Վալենսիայի համալսարանների կողմից իրականացված ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ ինչքան բարձրահասակ է տղամարդը, այնքան ավելի քիչ է անհանգստանում գրավիչ, ֆիզիկապես գերիշխող և սոցիալապես հզոր մրցակիցների մասին[24]: Այս մշակութային հատկանիշը, որն առնչվում է հասակին՝ որպես գրավչության ցուցիչ, արդիականացված աշխարհում կիրառելի լինելով հանդերձ՝ մարդկային տրանսցենդենտալ հատկանիշ չէ[25]:

Մեդիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1987 թվականին BBC-ի կողմից հեռարձակված «Փոքր խնդիր» կատակերգական սերիալում ներկայացված է մի տոտալիտար հասարակություն, որտեղ 5 ոտնաչափ (1,5 մ) ցածրահասակ մարդիկ պարբերաբար խտրականության են ենթարկվում: Ծրագիրը զգալի քննադատություն և բողոքներ է ստացել․ գրողները մեղադրվել են կանխակալություններն ամրապնդելու և վիրավորական տերմիններ օգտագործելու մեջ. Նրանք պատասխանել են, որ իրենց մտադրությունը եղել է այն միտքը ցույց տալը, որ բոլոր նախապաշարմունքները հիմարություն են․ նշել են նաև, որ հասակը ընտրվել է պատահականորեն[26]:

2008 թվականին հեռարձակված S&M Short and Male վավերագրական ֆիլմում ներկայացվել են այն խոչընդոտներն ու մոլեռանդությունը, որոնց կյանքում ամեն օր բախվում են ցածրահասակ տղամարդիկ սիրո և աշխատանքի մեջ[27][28][29]:

Իրավունք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այժմ ԱՄՆ-ի Միչիգան նահանգում հասակով պայմանավորված խտրականությունը արգելված է[30]։ Մասաչուսեթսի ներկայացուցիչ Բայրոն Ռաշինգի կողմից ներկայացված օրենսդրությունը ավելացնելու է Մասաչուսեթսն այդ ցանկում[31]: Սանտա Քրուզի և Սան Ֆրանցիսկոյի քաղաքապետարանները այժմ արգելում են հասակով պայմանավորված խտրականությունը[32][33]։

Վաշինգտոն ԿՇ-ն արգելում է արտաքին տեսքով պայմանավորված խտրականությունը[34]։ Կանադայի Օնտարիո նահանգում հասակով պայմանավորված խտրականությունը արգելված է մարդու իրավունքների օրենսգրքով[35]։ Իսկ Ավստրալիայի Վիկտորիա նահանգում արգելված է ֆիզիկական հատկանիշներով պայմանավորված խտրականությունը՝ համաձայն 1995 թվականի «Հավասար հնարավորությունների մասին» օրենքի[36]:

Աշխատավայրում հասակի խտրականության դեմ տարվող հաջող իրավական պայքարի օրինակ է 2002 թվականի գործը, որը վերաբերել է բարձր որակավորում ունեցող դիմորդներին, որոնք մերժվել են բանկում աշխատանքի համար, քանի որ նրանց համարել են չափազանց կարճ[37]: Մեկ այլ օրինակ է 2005 թվականի շվեդական գործը, որը Volvo ավտոմոբիլային ընկերության կողմից աշխատանքի ընդունվելու համար առաջադրված հասակի անարդարացի պահանջի մասին է եղել։ Նմանատիպ օրինակ է նաև 1999 թվականի դեպքը, որը վերաբերել է Kohler ընկերության ոչ պաշտոնական սկզբունքին՝ չդիտարկել աշխատանքի համար դիմած այն կանանց թեկնածությունները, որոնք առնվազն 1,63 մ հասակ չունեն: Աշխատանքի համար հասակի պահանջները, որոնք բարեխիղճ մասնագիտական պահանջներ չեն, գնալով ավելի քիչ տարածված են դառնում: 2022 թվականին Իսպանիայի Գերագույն դատարանը որոշել է, որ Ազգային ոստիկանական կորպուսին միանալու համար հասակի պահանջները կազմելիս պետք է հաշվի առնվի յուրաքանչյուր սեռի միջին հասակը իսպանիայի բնակչության մեջ։ Այդպիսով մերժվել է կանանց հասակի մասին նախկին կանոնը:

Հասակ և ինքնասպանություն տղամարդկանց շրջանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Ամերիկյան հոգեբուժության ամսագրում» (անգլ.՝ American Journal of Psychiatry) հրապարակված հետազոտական զեկույցը շվեդ տղամարդկանց հասակի և ինքնասպանության թվերի միջև հակադարձ կապ է գտել: Այսինքն՝ ցածրահասակ տղամարդկանց մոտ ինքնասպանության մակարդակն ավելի բարձր է եղել։

Սա կարող է մատնանշել մանկության վերլուծության կարևորության մասին՝ մեծահասակների հոգեկան խանգարումների պատճառաբանության մեջ կամ արտացոլել խտրականությունը, որին բախվում են ցածրահասակ տղամարդիկ իրենց չափահաս կյանքում: Ծննդյան, զորակոչի, մահացության, ընտանիքի և մարդահամարի տվյալների ռեկորդային կապի ուսումնասիրություն է իրականացվել 18-49 տարեկան 1,299,177 շվեդ տղամարդկանց շրջանում, և պարզվել է, որ հասակի 5 սմ աճին համապատասխանել է ինքնասպանության ռիսկի 9% նվազում[38]:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Judge, A. T.; Cable, D. M. (2004). «The Effect of Physical Height on Workplace Success and Income: Preliminary Test of a Theoretical Model» (PDF). Journal of Applied Psychology. 89 (3): 428–441. doi:10.1037/0021-9010.89.3.428. PMID 15161403.
  2. ↑ 2,0 2,1 Persico, Nicola; Postlewaite, Andrew; Silverman, Dan (2004). «The Effect of Adolescent Experience on Labor Market Outcomes: The Case of Height» (PDF). Journal of Political Economy. 112 (5): 1019–53. doi:10.1086/422566. S2CID 158048477. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 18 November 2017-ին. Վերցված է 21 October 2013-ին.
  3. ↑ Nancy Blaker, Irene Rompa, Inge Dessing, Anne Vriend, Channah Herschberg, Mark van Vugt, (2013) "The height leadership advantage in men and women: Testing evolutionary psychology predictions about the perceptions of tall leaders", DOI: 10.1177/1368430212437211, accessed 05/12/17
  4. ↑ Joey Cheng, Jessica Tracy, Cameron Anderson, (2014) "The Psychology of Social Status", c. 6, p. 123
  5. ↑ Stulp G., Buunk A. P., Verhulst S. and Pollet T. V, (2015), "Human height is positively related to interpersonal dominance in dyadic interactions", PLoS ONE 10, e0117860 10.1371/journal.pone.0117860, accessed 05/12/17
  6. ↑ Feldman, Saul. "The presentation of shortness in everyday life—height and heightism in American society: Toward a sociology of stature Paper". Presented at the meeting of the American Sociological Association. Chicago, Il. 1971.
  7. ↑ heightism, n." OED Online. June 2003. Oxford University Press. September 2006.
  8. ↑ «Heightism.(Behavior)». Time. Vol. 98, no. 14. 4 October 1971. էջ 82.
  9. ↑ 9,0 9,1 Shapiro, Fred R. (Spring 1985). «Historical Notes on the Vocabulary of the Women's Movement». American Speech. 60 (1): 3–16. doi:10.2307/454643. JSTOR 454643.
  10. ↑ The Tall Book: A Celebration of Life from on High, Arianne Cohen - 2009
  11. ↑ Roehling, Mark V.; Roehling, Patricia V.; Pichler, Shaun (1 October 2007). «The relationship between body weight and perceived weight-related employment discrimination: The role of sex and race». Journal of Vocational Behavior. 71 (2): 300–318. doi:10.1016/j.jvb.2007.04.008.
  12. ↑ results, search (3 October 2017). Shortchanged: Height Discrimination and Strategies for Social Change (անգլերեն). ForeEdge. ISBN 9781512601435.
  13. ↑ «U.S. Air Force ROTC despite statistical and physical evidence to support the proposition that short people consistently have reduced reaction times.: Admissions requirements». afrotc.com. Արխիվացված է օրիգինալից 8 October 2006-ին. Վերցված է 22 October 2017-ին.
  14. ↑ «Weight & Height Restrictions for Flight Attendants». Work - Chron.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022-02-15-ին.
  15. ↑ Donohue, Meg. «Why tall people make more money». CNN. Վերցված է 22 October 2017-ին.
  16. ↑ "Short Guys Finish Last" The world's most enduring form of discrimination. The Economist, 23 December 1995.
  17. ↑ Miami University of Ohio: "Don't Want No Short, Short Man: The Study Of Height, Power, and Mate Selection" Արխիվացված 2015-01-26 Wayback Machine.
  18. ↑ Կաղապար:Usurped.
  19. ↑ "Adaptive Preferences for Leg Length in a Potential Partner".
  20. ↑ "The leg-to-body ratio as a human aesthetic criterion".
  21. ↑ "Ariely found that a 5'4" man would need to make $229,000 more than a 6' man to have equal appeal; a 5'6" man would need $183,000 more; a 5'10" man would need $32,000 more." Lori Gottlieb (2010). Marry Him: The Case for Settling for Mr. Good Enough. Penguin, 9781101185209 p. 239
  22. ↑ 22,0 22,1 Sohn, Kitae (1 July 2015). «The value of male height in the marriage market». Economics and Human Biology. 18: 110–124. doi:10.1016/j.ehb.2015.05.004. PMID 26051039.
  23. ↑ Clark, Daniel (2019). «Height considered ideal for men/women in Hungary 2019». statista.com.
  24. ↑ Short men are the jealous type - March 13, 2008".
  25. ↑ "How universal are human mate choices? Size doesn't matter when Hadza foragers are choosing a mate".
  26. ↑ A Small Problem in BBC Comedy Guide.
  27. ↑ «CANOE - JAM! S&M: Short And Male: Short guys film rises to challenge». Jam.canoe.ca. 16 May 2008. Վերցված է 20 August 2013-ին.
  28. ↑ «Short People Face Discrimination, Teasing and Lower Salaries». ABC News. 18 August 2009. Վերցված է 20 August 2013-ին.
  29. ↑ «In short, stature's no joke, filmmaker argues». Canada.com. 11 May 2008. Վերցված է 20 August 2013-ին.
  30. ↑ Text of the Elliot Larsen Civil Rights Act of 1976.
  31. ↑ Text (PDF) of Massachusetts House bill 3752, 2006.
  32. ↑ Chapter 9.83 Արխիվացված 5 Նոյեմբեր 2006 Wayback Machine of the City of Santa Cruz code – "Prohibition against Discrimination", 1992.
  33. ↑ Text Արխիվացված 14 Նոյեմբեր 2006 Wayback Machine of Compliance Guidelines To Prohibit Weight and Height Discrimination; San Francisco Administrative Code Chapters 12A, 12B and 12C and San Francisco Municipal/Police Code Article 33, 26 July 2001.
  34. ↑ Text Արխիվացված 6 Դեկտեմբեր 2006 Wayback Machine District of Columbia Human Rights Act.
  35. ↑ Policy on height and weight requirements Ontario, Canada Human Rights Code.
  36. ↑ Text Victoria, Australia Equal Opportunity Act of 1995.
  37. ↑ Chinese Height Discrimination Case.
  38. ↑ "Strong Inverse Association Between Height and Suicide in a Large Cohort of Swedish Men: Evidence of Early Life Origins of Suicidal Behavior?" American Journal of Psychiatry, July 2005.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Mariam_Sargsyan_17/Ավազարկղ17&oldid=8827251» էջից