Մասնակից:Վիկա Մելիքբեկյան/Ավազարկղ1
Կրակարան (անգլ.՝ Brazier), տարա է, որն օգտագործվում է ածուխ կամ այլ պինդ վառելիք այրելու համար՝ ճաշ պատրաստելու, տաքացնելու կամ մշակութային ծեսերի համար։ Այն հաճախ ունենում է ոտքերով մետաղյա տուփի կամ ամանի ձև: Նրա բարձրությունը նպաստում է օդի շրջանառությանը՝ կրակին թթվածնով սնուցելով: Մանղալները օգտագործվել են հին ժամանակներից; Նիմրուդ մանղալը թվագրվում է մ.թ.ա. առնվազն 824 թվականին[1]:
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մանղալ բառը հիշատակված է Աստվածաշնչում։ Եբրայերեն «մանղալ» բառը եգիպտական ծագում ունի, ինչը ենթադրում է, որ այն ներմուծվել է Եգիպտոսից։ Աստվածաշնչում դրա միակ հիշատակումը հետևյալ տողն է.
- Երեմիա 36:22–23 - Հովակիմ թագավորի ձմեռային պալատը տաքանում էր կրակարանով (եբրայերեն՝ אָח):
Հռոմեական կայսր Հովիանեսը թունավորվել է 364 թվականին իր վրանի կրակարանի գոլորշիներից՝ վերջ տալով Կոստանդիանոսի տոհմին:
Օգտագործում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տաքացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չնայած բաց կրակի վրա փայտածուխի այրման ռիսկերին, կրակարանները լայնորեն կիրառվել են կենցաղային ջեռուցման համար, հատկապես և որոշ չափով ավելի ապահով կերպով օգտագործվում են իսպանալեզու աշխարհում (մասնավորապես, առանց ապակեպատ, միայն փակ շինություններում): Ֆերնանդո դե Ալվա Կորտես Իքստլիլքսոչիտլը նշել է, որ Տեզոզոմոկը՝ Ազկապոտցալկոյի Տեպանեց քաղաքի առաջնորդը, քնում էր երկու կրակարանների միջև, քանի որ այնքան ծեր էր, որ բնական ջերմություն չուներ: 19-րդ դարի բրիտանացի ճանապարհորդները, ինչպիսիք են դիվանագետ և գիտնական Վուդբայն Փերիշը և գրող Ռիչարդ Ֆորդը, որը «Իսպանիայում ճանապարհորդների համար» գրքի հեղինակն է, նշում են, որ կրակարանները համարվում էին ավելի առողջ, քան բուխարիներն ու ծխնելույզները[2][3]:
Կրակարանը կարող էր բացօթյա դրվել մեծ սենյակում. հաճախ այն ներառվում էր կահույքի մեջ: Շատ մշակույթներ մշակել են ցածր սեղանի իրենց տարբերակները՝ տակը ջերմության աղբյուրով և վերմակներով՝ ջերմությունը գրավելու համար. Ճապոնիայում՝ կոտացուն, Իրանում՝ կորսին, Աֆղանստանում[4] ՝ սանդալին և հյուսիսային Եվրոպայում՝ ոտքի վառարանը: Իսպանիայում կրակարանը շարունակում էր մնալ ջեռուցման հիմնական միջոցներից մեկը մինչև 20-րդ դարի սկիզբը. Ջերալդ Բրենանը իր «Գրանադայից հարավ» հուշագրության մեջ նկարագրեց 1920-ականներին կրակարանի հանգչող ածուխները շորով ծածկված սեղանի տակ դնելու լայն տարածված սովորությունը՝ ձմեռային երեկոներին ընտանիքի անդամների ոտքերը տաք պահելու համար[5]։
Բույր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խոնավ վարդը և խաղողի մնացորդները կծու, անուշահոտ ծուխ են արտադրում , բայց եթե նախապես ամբողջովին չորացրած (համեմված կամ վառված), ինչպես փայտի դեպքում, այս դեպքում էլ օդում քաղցկեղածին մասնիկներ են առաջանում:
Բուրավետ նյութերը (նարդոսի սերմեր, նարնջի կեղև) երբեմն ավելացնում էին խարույկի վրա[3]։
Անուշաբույր նյութեր (խունկ) այրելու «կրակարանը» հայտնի է որպես բուրվառ:
Այլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Որոշ եկեղեցիներում կրակարանը օգտագործվում է փոքր կրակի համար , որն այնուհետև օգտագործվում է Զատկի ճրագալույցի ժամանակ Զատիկի մոմը վառելու համար:
Արդյունաբերական հանրահավաքներում տարածված էին կրակարանները, որոնք հիմնականում փոխարինվեցին բողոքի երթերով, և թերթերը գործադուլներ էին իրականացնում ավելի շատ մտավորականների համար՝ որպես նրանց անկման հետագա պատճառ[6]:
Ճապոներեն թարգմանությունը հիբաչի է՝ հիմնականում ճաշ պատրաստելու և մշակութային ծեսերի համար, ինչպիսին է ճապոնական թեյի արարողությունը:
1957 թվականից ի վեր «Կաթնամթերքի թագուհին» օգտագործում է «կրակարան» բառը իրենց ցուցանակների վրա՝ նշելու այն վայրերը, որտեղ մատուցվում են տաք սնունդ, ինչպիսիք են հոթ-դոգերը, համբուրգերները, և այլն:
Լուսանկարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
Պարզ տուփի ոճով կրակարան, գրիլի համար նախատեսված լայն հատվածով, որը նախատեսված է որպես մետաղյա տարա (օրինակ՝ թեյնիկ/սկուտեղ) տաքացուցիչ/ջեռոց։ -
Պոմպեյ, Իտալիա. Սեղան և փոքրիկ կրակարան՝ սնունդը տաք պահելու համար։ Բրուքլինի թանգարանի արխիվ, <<Լավ տարի>>արխիվային հավաքածու -
Զատկի մոմը վառելու համար օգտագործվում էր կրակարան: -
Սա փոքր կրակարան է, որն օգտագործվում է տորտիլաներ պատրաստելու համար:
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Russell, John M. (November 2003). «The MPs Do It Again: Two More Antiquities from the Top 30 Are Back in the Iraq Museum» (PDF). Archaeological Institute of America. Վերցված է 2014-08-10-ին.
- ↑ Parish, Sir Woodbine (1839). Buenos Ayres and the Provinces of the Rio de La Plata; Their Present State, Trade and Debt. John Murray.
- ↑ 3,0 3,1 Ford, Richard (1845). A Handbook for Travellers in Spain. John Murray.
- ↑ Jessica Barry (23 January 2009). «Afghanistan: Sandali stoves, a blessing and a curse». ICRC. Վերցված է 3 May 2016-ին.
- ↑ Brenan, Gerald (1957). South from Granada. Hamish Hamilton. ISBN 9780241890028.
- ↑ Bennett, Catherine (2001-11-28). «Every strike needs a brazier». The Guardian. Վերցված է 2014-08-10-ին.