Մասնակից:Մովսես1993/Ավազարկղ
ԱՄՆ-ում գործող հայկական գիտահետազոտական կենտրոններ, գիտության զարգացման և հայապահպանության գործում կարևոր նշանակություն ունեցող կենտրոններ։ Միացյալ Նահանգների հայագիտական կենտրոններն ունեն բազմաթիվ յուրահատկություններ, որոնք պայմանավորված են պատմական-աշխարհագրական, հասարակական-քաղաքական և կրթական-մշակութային բազմաթիվ գործոններով։
Հայագիտական կենտրոնների խմբեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ներկայումս ԱՄՆ հայկական համայնքի առջև ծառացել են բազմաթիվ մարտահրավերներ, որոնք պահանջում են հրատապ լուծումներ։ Առավել բնորոշ խնդիրներից կարելի է առանձնացնել ազգային ինքնագիտակցության պահպանման, համայքային ամբողջականության վերականգնման և որպես քաղաքական հզոր դերակատարի վերածման հիմնախնդիրները։ Այս հարցերի լուծումներով են պայմանավորված ԱՄՆ-ում ապրող հայության պահպանումը, ձուլման վտանգի չեզոքացումը, հայության առջև ծառացած մարտահրավերների լուծմանը միտված միջոցառումների իրականացումը։ ԱՄՆ-ի հայկական համայնքն ունի չափազանց կարևոր նշանակություն, ինչը պայմանավորված է և՛ համայնքի մեծությամբ, և՛ ունեցած քաղաքական ազդեցությամբ։ ԱՄՆ հայագիտական կենտրոնները կարևոր առաքելություն ունեն վերոնշյալ խնդիրների վերհանման, ինչպես նաև լուծման ուղիների մշակման գործում։ Այս ամենով են պայմանավորված ԱՄՆ-ում գործող հայ գիտնականների մասնագիտական կազմակերպությունները և մի շարք համալսարաններում և քոլեջներում հիմնված հայագիտական դասընթացներն ու ամբիոնները, որտեղ հայ և օտար հայագետները կազմակերպում են հայոց լեզվի, պատմության, գրականության, մշակույթի, արվեստի և հայկական այլ ուսումնասիրությունների դասընթացներ։ Հայագիտական բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ և հետազոտական կենտրոնների կողմից իրականացված հետազոտությունները երկլեզու են (անգլերեն, հայերեն)։
Հայագիտական ինստիտուտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս խմբին են դասվում ԱՄՆ-ում գործող այն հայագիտական հաստատությունները, որոնք հիմնականում զբաղվում են գիտահետազոտական աշխատանքով։ Սրանց գործունեությունը միտված է հայագիտական առարկաների դասավանդմանը նպաստելուն, սակայն զուտ կրթական գործունեությամբ այս կենտրոնները չեն զբաղվում։ Այս խմբում կարելի է ներառել Դիրբորնի Միչիգանի համալսարանի հայագիտական կենտրոնը, որը, գործելով համալսարանի կազմում, հիմնականում բավարարվում է գիտահետազոտական աշխատանքով։
Զորյան ինստիտուտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1982 թվականին Քեմբրիջում հիմնադրվեց Զորյան ինստիտուտը (Ժամանակակից հայագիտական ուսումնասիրությունների և փաստագրման Զորյան հիմնարկություն)։ Զորյան ինստիտուտի շրջանակներում իրականացվող գիտական նախագծերը կարելի է բաժանել 3 խմբի․
- Ցեղասպանության փաստագրում
- Սփյուռքյան ուսումնասիրություններ
- Հայերի և Հայաստանի վերաբերյալ գիտաժողովների, սեմինարների և դասախոսությունների իրականացում
Զորյան ինստիտուտի մասնաճյուղեր են գործում Տորոնտոյում, Լոս Անջելեսում և Փարիզում։ Իսկ ինչ վերաբերում է ինտիտուտի ունեցած հարաբերություններին Հայաստանի Հանրապետության գիտահետազոտական կենտրոնների և սփյուռքյան գիտակրթական կառույցների հետ, ապա պետք է նշել, որ դրանք բավականաչափ ակտիվ բնույթ են կրում[1]։
Կոմիտաս ինստիտուտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայաստանի և հայության, մասնավորապես, հայոց պատմության վերաբերյալ հրատարակություններ է իրականացնում Կոմիտաս ինստիտուտը, որը հիմնվել է Փրինսթոնում՝ 1992 թվականին։ Ինստիտուտը կազմակերպում է ցուցահանդեսներ, դասախոսություններ, գիտաժողովներ, իսկ 1998-ից սկսած՝ հրատարակում է «Armenian Forum» հանդեսը[2]:
Հայկական ազգային ինստիտուտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վաշինգտոնում գործում է նաև Հայկական ազգային ինստիտուտը (Armenian National Institute, ANI), որը զբաղվում է Հայոց ցեղասպանության ուսումնասիրման հարցերով՝ նպաստելով այս թեմայի արծարծմանը տարբեր հարթակներում[3]։
Հայագիտական ամբիոններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայագիտական ամբիոններում դասավանդվում են հայագիտական տարբեր առարկաներ, որոնք հնարավորություն են ընձեռում երիտասարդությանը ծանոթացնել իրենց հայրենի երկրի պատմությանը, և նրանց կապել մայր հայրենիքի հետ։ Պետք է հավելել, որ ամբիոնների գործությունը չի սահմանափակվում միայն հայագիտական դասընթացների իրականացմամբ․ այն իր մեջ կարող է ընդգրկել նաև գիտահետազոտական և հրատարակչական գործունեության այլ տեսակներ։
Կոլումբիայի համալսարանի հայագիտության ամբիոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կոլումբիայի համալսարանի հայագիտության ամբիոնը հիմնվել է 1965 թվականին Նյու Յորքի Կոլումբիայի համալսարանում: Ամբիոնի վարիչն է Մարկ Նշանյանը։ Դասավանդվող առարկաներն են՝ հայոց լեզու, գրականության պատմություն, հայ ժողովրդի պատմություն և արվեստի պատմություն: Ամբիոնը հրատարակում է հայագիտական բազմաակողմանի ուսումնասիրություններ և կատարում անհրաժեշտ թարգմանություններ[4]։
Կալիֆորնիայի համալսարանի Նարեկացու անվան հայագիտության ամբիոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լոս Անջելեսի Կալիֆորնիայի համալսարանի Նարեկացու անվան հայագիտության ամբիոնը հիմնվել է 1969 թվականին, համալսարանի Մերձավոր Արևելքի լեզուների և մշակույթների ֆակուլտետում` Ավետիս Սանճյանի ղեկավարությամբ։ Դասավանդվում են հայ գրականություն, գրաբար, լեզվի և մշակույթի պատմություն, պատմագրություն։ Բացի գիտաժողովների և բազմաբնույթ դասախոությունների կազմակերպումից՝ ամբիոնն իրականացնում է նաև հազվագյուտ հայկական ձեռագրերի և հատուկ թեմաներով պատրաստված նյութերի ցուցադրություններ[5]։
Հայագիտական ընկերակցություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայագիտական ընկերակցությունները հիմնականում զբաղված են տարբեր գիտակրթական միջոցառումների կազմակերպման և իրականացման աշխատանքներով, որոնք հայագիտական հետազոտություններով հետաքրքրված անձանց հնարավորություն են ընձեռում կիսվել իրենց գաղափարներով՝ ի վերջո նպաստելով հայագիտության զարգացմանը։ ԱՄՆ-ում հայագիտության զարգացման մեջ կարևոր ներդրում ունեն հայագիտական ուսումնասիրությունների և հետազոտությունների ազգային և հայկական ուսումնասիրությունների ընկերակցությունները։
Հայագիտական ուսումնասիրությունների և հետազոտությունների ազգային ընկերակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայագիտական ուսումնասիրությունների և հետազոտությունների ազգային ընկերակցությունը (National Association for Armenian Studies and Research, NAASR) հիմնադրվել է 1955 թվականին՝ 60 հայ մտավորականների և Հարվարդի համալսարանի պրոֆեսորների նախաձեռնությամբ։ Ընկերակցության կենտրոնը գտնվում է Քեմբրիջում։ NAASR-ը կազմակերպում է հայագիտական դասախոսություններ, օժանդակում հայագիտական ուսումնասիրությունների հրատարակմանը։ Ընկերակցության դրամահավաքների շնորհիվ հայկական ուսումնասիրությունների ամբիոններ են բացվել ԱՄՆ տարբեր համալսարաններում։ NAASR-ը հիմնել է «Հայկական ժառանգության հրատարակություն» («Armenian Heritage Press») տպարանը: Ընկերակցությունը հրատարակում է «Հայկական ուսումնասիրությունների հանդես» («Journal of Armenian Studies») հայագիտական հանդեսը (1975 թվականից) և «NAASR Newsletter» քառամսյան: Ընկերակցության կողմից նաև ձեռք է բերվում հայ ժողովրդի պատմությանն ու մշակույթին նվիրված գրականություն և տարածվում ողջ ԱՄՆ-ում[6]։
Հայկական ուսումնասիրությունների ընկերակցությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայկական ուսումնասիրությունների ընկերակցությունը (Soceiety for Armenian Studies, SAS) հիմնվել է 1974 թվականին՝ պրոֆեսոր Ռիչարդ Հովհաննիսյանի նախաձեռնությամբ։ Ընկերակցության ստեղծմանը նաև իրենց նպաստն են բերել Կալիֆորնիայի, Կոլումբիայի, Հարվարդի համալսարանների մի խումբ գիտնականները, որոնք ակտիվ դերակատարում են ունեցել այդ հարցում։ Ընկերակցության նպատակն է խթանել հայոց պատմության, մշակույթի, գրականության տարածմանը և հայկական ուսումնասիրությունների վերաբերյալ սիմպոզիումների, գիտաժողովների կազմակերպմանը: Ընկերակցությանն անդամակցում են ավելի քան 200 գիտնականներ և ուսանողներ։ Այն հրատարակում է «SAS Newsletter», ինչպես նաև մի շարք այլ գիտական պարբերականներ։
Հայագիտական ծրագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայագիտական ծրագրերը կազմակերպում են հայոց պատմությանը, լեզվին, գրականությանը և մշակույթին նվիրված դասընթացներ, միջոցառումներ, դասախոսություններ, հրատարակում պարբերականներ, ինչպես նաև ուսումնական գործընթացին օժանդակող ձեռնարկներ։
Հարվարդի համալսարանի հայագիտական ծրագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հարվարդի համալսարանի հայագիտական ծրագիրը հիմնվել է 1960 թվականին՝ Քեմբրիջի Հարվարդի համալսարանի արևելյան լեզուների բաժնում: Ծրագիրն ընդգրկում է հայոց լեզվի, հայ գրականության և պատմության դասընթացները: Ծրագրի ղեկավարն է հայագետ Ջեյմս Ռասելը։
Ան Արբորի Միչիգանի համալսարանի հայագիտական ծրագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ան Արբորի Միչիգանի համալսարանի հայագիտական ծրագիրը հիմնվել է 1976 թվականին՝ Միչիգանի համալսարանի սլավոնական լեզուների և գրականության ֆակուլտետում։ Համալսարանում դասավանդվում են հայոց պատմությանը, լեզվին և գրականությանը վերաբերող բազմաթիվ առարկաներ։ Ամեն տարի Երևանում «Հայոց լեզվի ամառային ինստիտուտն» իրականացնում է հայոց լեզվի արագացված ուսուցման ծրագիր: Ծրագրի շրջանականերում հրատարակվում են նաև տեղեկատու պարբերաթերթեր[7]:
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Zoryan Institute». Zoryan Institute (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2017-11-05-ին.
- ↑ «Home». www.gomidas.org. Վերցված է 2017-11-05-ին.
{{cite web}}: Text "Gomidas Institute" ignored (օգնություն) - ↑ «Armenian National Institute». www.armenian-genocide.org. Վերցված է 2017-11-05-ին.
- ↑ Հայ սփյուռք հանրագիտարան. Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն ՊՈԱԿ. 2003. էջ 69.
- ↑ Հայ սփյուռք հանրագիտարան. Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն ՊՈԱԿ. 2003. էջեր 69–70.
- ↑ «National Association for Armenian Studies and Research». NAASR (անգլերեն). Վերցված է 2017-11-05-ին.
- ↑ «Armenian Studies Program (ASP)». ii.umich.edu (անգլերեն). Վերցված է 2017-11-05-ին.
{{cite web}}: Text "U-M LSA Armenian Studies Program (ASP)" ignored (օգնություն)
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «ՀՀ սփյուռքի նախարարություն» (PDF). www.mindiaspora.am. Վերցված է 2017-11-05-ին.