Մասնակից:Կոնդյան Սուսիկ/Ավազարկղ

Սպիրտ (լատին․՝ spiritus, ոգի) օրգանական միացություն, որը պարունակում է մեկ կամ մի քանի, ածխածնի հագեցված (գտնվում է sp³ հիբրիդացման վիճակում) ատոմին անմիջականորեն կապված հիդրոքսիլ (-OH) ֆունկցիոնալ խումբ (հիդօքսիլ, OH)։ Սպիրտը կարելի է դիտարկել որպես ջրի (H−O−H) ածանցյալ, որում ջրածնի մեկ ատոմը տեղակալված է R−O−H օրգանական ֆունկցիոնալ խմբով: ԿՏՔՄՄ անվանակարգում այն միացությունների համար, որում հիդրօքսիլ խումբը կապված է ածխախնի հագեցած ատոմի հետ (sp² հիբրիդով), խորհուրդ է տրվում «էնոլներ» անվանումը (հիդրօքսիլը կապված է վինիլային C=C կապով) և «ֆենոլներ» (հիդրօքսիլը կապված է բենզոլային կամ այլ արոմատիկ ցիկլով):

Սպիրտները իրենցից ներկայացնում են լայն և բազմատեսակ դասի միացություններ՝ նրանք շատ տարածված են բնության մեջ և հաճախ կենդանի օրգանիզմներում կատարում են կարևոր գործառույթներ: Սպիրտները հանդիսանում են կարևոր միացություններ օրգանական սինթեզի տեսանկյունից, ոչ միայն հետաքրքրություն ներկայացնելով ինչպես նպատակային հումք, այլ նաև որպես միջանկյալ նյութ, որն ունի մի շարք եզակի քիմիական միացություններ: Բացի այդ սպիրտները հանդիսանում են կարևոր արդյունաբերական հումք, և բազմաթիվ կիրառություններ ունեն ինչպես արդյունաբերությունում, այնպես էլ առօրյայում:

Ստուգաբանություն

Ալկոհոլ բառը ծագել է արաբ․՝ الكحل‎‎ (al-kuḥl)՝ «փոշիանման սուրմա» բառից: Հասկացությունը սկիզբ է առնում ալքիմիական մեթոդներով քիմիական նյութերի մինչև «փոշիացում» վերականգնումը, որը հանդիսանում է, ինչպես ենթադրվում է, նյութի մաքուր էսենցիան: Նույն ձևով էթիլ սպիրտը հանդիսանում է գինու էսենցիան, ինչից էլ առաջացել է նրա անվանումը: : Բառը ռուսաց լեզու փոխառվել է գերմ.՝ Alkohol, հոլ.՝ alkohol կամ պորտ., իսպ.՝ ալկոհոլ. Սակայն ռուսերենում պահպանվեց արխաիզմ ձևը, ըստ երևույթին, ամոնիմ «ալկոհոլ» բառը նշանակում է «մանր փոշի»: Սպիրտ բառը ռուսերենում առաջացել է Պյոտր I-ի ժամանակաշրջանում անգլերեն Սպիրտ բառից, որը իր հերթին, առաջացել է լատիներեն spīritus - «շունչ, ոգի, հոգի» բառերից:

Սպիրտների դասակարգում

Սպիրտները դասակարգվում են հետևյալ եղանակով՝

1.հիդրօքսիլ խմբի թվով՝

• միատոմ սպիրտ (մեթանոլ),
• երկատոմ սպիրտ (էթիլենգլիկոլ),
• եռատոմ սպիրտ (գլիցերին),
• քառատոմ սպիրտ (պենտաէրիտրիտ),
• բազմատոմ սպիրտ (հնգատոմ սպիրտ՝ քսիլիտ)

2.կախված ածխաջրածնային ռադիկալի հագեցվածությունից՝

• սահմանային (հագեցած) սպիրտներ (բութանոլ),
• Ոոչ սահմանային (չհագեցած) սպիրտներ (ալիլ սպիրտ, պրոպարգիլ սպիրտ),
• արոմատիկ սպիրտ (բենզիլ սպիրտ)

3.կախված ածխաջրածնային ռադիկալում ցիկլի առկայությունից կամ բացակայությունից՝

• ացիկլիկ (ալիֆատիկ) սպիրտներ (էթանոլ),
• ալիցիկլիկ սպիրտներ (ցիկլոհեքսանոլ),

4.կախված ածխաջրածնային ատոմում տեղակալիչների թվից՝

• առաջնային սպիրտներ (էթանոլ),
• երկրորդային սպիրտներ(պրոպանոլ-2),
• երրորդային սպիրտներ (2-մեթիլպրոպանոլ-2):

Սպիրտների անվանակարգում

Սպիրտների անվանակարգման կանոնակարգումը:

1. Ընտրում են ամենաերկար անընդհատ ածխաջրածնային շղթան, որը պարունակում է հիդրօքսիլ խումբ: Այն ձևավորում է անվան հիմքը (ածխածնի ատոմների թվով):

2. Նախնական շղթան համարակալում են այն ուղղությամբ, որպեսզի հիդրօքսիլ խումբը ունենա անվանման ամենափոքր համարը: (Եթե միացությունը պարունակում է հիդրօքսիլ խմբից բարձր ֆունկցիոնալ խումբ, ապա այդ կանոնը վերաբերվում է բարձր ֆունկցիոնալ խմբին): 3. Ավագ ֆունկցիոնալ խումբը նշանակվում է վերջածանցի տեսքով (հիդրօքսիլի համար՝ ոլ), իսկ մնացած տեղակալիչները՝ այբբենական կարգով, նախածանցների տեսքով: Ածխաջրածնային շղթայում նրանց դիրքը նշանակում է թվերի՝ լոկանտների օգնությամբ, որոնք դրվում են վերջածանցներից հետո և նախածանցներից առաջ: Բազմատոմ սպիրտների համար ոլ վերջածանցից առաջ նշվում է հիդրօքսիլ խմբերի քանակը (-դիոլ, -տրիոլ, -տետրաոլ և այլն):

4. Շղթայի համարակալման տարբեր տարբերակների դեպքում ստացվում է միևնույն լոկանտը, ապա շղթան համարակալում են այն ուղղությամբ, որի դեպքում հաջորդ տեղակալիչը ստանում է ամենափոքր լոկանտը:

Այլ անվանակարգումներ

• Ռադիկալա-ֆունկցիոնալային անվանակարգում: Այս համարակալման շրջանակներում անվանակարգումը կազմվում է միացության դասի (սպիրտ) անուններից՝ ավելացնելով ռադիկալի անունը, որը միացած է հիդրօքսիլ խմբին, օրինակ՝ էթիլ սպիրտ C₂H₅OH, հեքսիլ սպիրտ C₆H₁₃OH, ալիլ սպիրտ СH₂=CH-CH₂OH:
• Ռացիոնալ անվանակարգում (կարբոնիլային անվանակարգում) այդ դեպքում սպիրտները համարվում են որպես կարբինոլների ածանցյալներ: Երկմեթիլ կարբինոլ (СH₃)₂СНOH, եռմեթիլկարբինոլ (С₆H₅)₃COH:
• Պարզունակ անվանակարգում: Հանրամատչելի և գիտական գրականության մեջ հաճախ հանդիպում են պատմական կամ տրիվիալ, սպիրտների անուններ, որոնք ձևավոևված ավանդույթի հետևանքով օգտագործվում են սիստեմատիկ անունների փոխարեն:

Տրիվյալ անվանումը սովորաբար ծագում է բնական սկզբնաղբյուրների անվանումներից այս կամ այն սպիրտի ստացումից: Тривиальные названия обычно происходят от названия природного источника получения того или иного спирта. Так, например, метанол называют древесным спиртом, этанол — винным спиртом, гераниол содержится в гераниевом масле, а цетиловый спирт ранее получали из жира кашалотов (լատին․՝ cetus — кит). Некоторые спирты получили тривиальные названия из-за своих физических свойств (глицерин от հին հունարեն՝ glykeros, сладкий). Спирты, производные от природных углеводов, сохраняют корень тривиального названия соответствующих углеводов (маннит, ксилит, сорбит).

}}</ref>. Тривиальные названия обычно происходят от названия природного источника получения того или иного спирта. Так, например, метанол называют древесным спиртом, этанол — винным спиртом, гераниол содержится в гераниевом масле, а цетиловый спирт ранее получали из жира кашалотов (լատին․՝ cetus — кит). Некоторые спирты получили тривиальные названия из-за своих физических свойств (глицерин от հին հունարեն՝ glykeros, сладкий). Спирты, производные от природных углеводов, сохраняют корень тривиального названия соответствующих углеводов (маннит, ксилит, сорбит).

• Радикало-функциональная номенклатура. В рамках данной номенклатуры название образуется от названия класса соединения (спирт) с добавлением названий радикалов, присоединённых к гидроксильной группе, например: этиловый спирт C<s