Մանուպորտ
Մանուպորտ, բնական օբյեկտ է, որը միտումնավոր վերցվել է իր սկզբնական միջավայրից և տեղափոխվել առանց հետագա փոփոխության։ Սովորաբար Մանուպորտները ներառում են քարեր, ծովախեցիներ և բրածոներ, ինչը հնագետներին և մարդաբաններին ստիպել է եզրակացնել, որ դրանք պետք է ընտրված լինեն իրենց գեղեցկության համար[1][2][3]։ Օբյեկտի գեղագիտական բնույթի այս ճանաչումը հուշում է, որ որոշ մանուպորտներ ներկայացնում են արվեստի ամենավաղ օրինակները[2][4]։
Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մանուպորտ բառի ամենավաղ վավերացումը անգլերենից է 1966 թվականին[5] Տերմինը առաջացել է լատիներեն manus, որը նշանակում է «ձեռք» և portare, որը նշանակում է «տանել» բառերից։
Հայտնի մանուպորտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մակապանսգաթի գլաքար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մակապանսգաթի գլաքարը հայտնաբերվել է 1920-ական թվականներին Հարավային Աֆրիկայի Մակապան հովտում գտնվող հնագիտական պեղումների ժամանակ[1]։ Թեև հայտնի էր մարդու դեմքի հետ իր ապշեցուցիչ նմանությամբ և ավստրալոպիտեկների հետ իր հավանական կապով, բայց այն ժամանակ գլաքարը քիչ ուշադրության է արժանացել[1]։ Հայտնաբերումից ընդամենը մի քանի տարի առաջ հրապարակվել էր ավստրալոպիտեկի առաջին նկարագրությունը, և որպես այդպիսին, գլաքարը հետագա ուսումնասիրություն չի ստացել[1]։ 20-րդ դարի ընթացքում էվոլյուցիոն կենսաբանության ոլորտը զարգանում էր, որին աջակցում էր հոմինինների տեսակների հայտնաբերումը, և դա հանգեցրեց Մակապանսգաթի սալաքարի նկատմամբ նոր հետաքրքրության[1]։
Ըստ քարանձավի նստվածքային վերլուծության, որտեղ հայտնաբերվել է Մակապանսգաթի գլաքարը, ներառյալ մոտակայքում գտնվող աֆրիկյան ավստրալոպիտեկի կմախքի, մանուպորտը թվագրում է 2,000,000-3,000,000 թվականներով մինչև մեր օրեր[1]։ Հասպիսը` քարի մեջ հայտնաբերված հիմնական հանքանյութը, քարանձավում չի հայտնաբերվել, իսկ հասպիսի մոտակա հանքավայրը, ըստ տեղեկությունների, 32 կմ հեռավորության վրա[1]։ Ռոբերտ Գ. Բեդնարիկը պնդում է, որ մոտ 2,95 միլիոն տարի առաջ սալաքարը պետք է որ վերցված լինի և «տեղափոխված լինի զգալի հեռավորությունից» վաղ հոմինինների կողմից[1]։ Մակապանսգաթի սալաքարը ամենահին հայտնի մանուպորտն է և, հավանաբար , խորհրդանշական մտածողության ամենավաղ օրինակը[3]։
Մակապանսգաթի սալաքարի հստակ «դեմքը»՝ իր զույգ «աչքերով» և «բերանով», որոշ հետազոտողների հանգեցրել է այն եզրակացության, որ դիմապատկերը, գոնե մասամբ, պետք է փորագրված լինի ձեռքով։ Այնուամենայնիվ, ներկայիս հետազոտությունները ցույց են տվել, որ սալաքարի «առանձնահատկությունները» ամբողջովին բնական ուժերի արդյունք են։ Պլիոցենի ժամանակ հասպերիսի հանքավայրը, որտեղից ստացվելու էր Մակապանսգաթի քարը, ենթարկվել է լուրջ երկրաբանական սթրեսի, որն առաջացրել է կոտրվածքներ, որոնք հետագայում լցվել են քվարցով։ Էրոզիայի բնորոշ ուժերը, այնուհետև ավելի ուշ մաշեցրել են քվարցը՝ քարի «դեմքը» հիմնականում ձևավորվել Պլիոցենի դարաշրջանի վերջում[1]։
Էրֆուդի մանուպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էրֆուդի մանուպորտը հայտնաբերել է 1984 թվականին Լուց Ֆիդլերը Մարոկկոյի Էրֆուդ քաղաքի մոտ հնագիտական պեղումների ժամանակ։ Մանուպորտը գտնվել է այլ քարե գործիքների կողքին, որոնք, ըստ հաշվարկների թվագրվել են 200,000-300,000 BP Ստորին պալեոլիթում։ Մոտավորապես 68 մմ երկարություն, 35 մմ լայնություն և 33 մմ հաստություն ունեցող Էրֆուդի մանուպորտը հիշեցնում է «կատարյալ բնական չափի, մարդկային հանգստի վիճակում առնանդամ»[2]։
Մանուպորտը թանաքաձկան (Ortoceras sp.) բրածո բեկոր է, որը քարացել է դևոնյան կամ կարբոնֆերային ժամանակաշրջնում։ Բրածոն պետք է տեղափոխված լինի զգալի հեռավորությունից մինչև իր վերջնական վայր, քանի որ արևելյան Մարոկկոյի այս հատվածում թանաքաձկան մնացորդներ չեն հայտնաբերվել, և հայտնի է, որ դրանք սովորաբար հանդիպում են այլ վայրերում։ Օբյեկտի մակերևույթի մանրադիտակային վերլուծությունը չի հայտնաբերել մարդու ազդեցության հետք, սակայն ցույց է տվել աննշան մաշվածության նշաններ[2]։
Սփիրիթ այ քարանձավի խճաքարեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2019 թվականին Արևմտյան Տեխասում կատարված պեղումների ժամանակ հնագետները Սփիրիթ այ քարանձավում հայտնաբերել են 799 հնարավոր մանուպորտներ՝ չձևափոխված, հղկված խճաքարեր՝ կազմակերպված այլ «մշակութային նյութի» կողքին, որը ցույց է տալիս մարդու ներկայությունը նախապատմության ընթացքում։ Նստվածքային վերլուծությունը ցույց է տվել, որ այս խճաքարերը տեղափոխվլ են են, հավանաբար, 4200 տարի առաջ։ Հետազոտողները ենթադրել են, որ այս հավաքածուն ներկայացնում է «խճաքարային արվեստի» շարժական ձև, թեև դրանց իմաստը դժվար է վերջնականապես հասկանալ[6]։
Խճաքարերը ցուցադրում են ապշեցուցիչ միատեսակություն։ Հնագետների առաջարկած առաջատար տեսությունն այն է, որ այդ քարերը գաստրոլիտներ են։ Անկախ նրանից, թե դրանք պահվել են տեղում թռչունների սատկելուց հետո, թե ավելի ուշ հավաքվել են մարդկանց կողմից, դեռևս քննարկման ենթակա է, թեև քարերի մշակութային նշանակությունը չպետք է բացառվի։ Հաշվի առնելով նախապատմության մեջ քարերի տեխնոլոգիական նշանակությունը, այս գաստրոլիտները ներկայացնում են բազմաթիվ հնարավոր «մշակութային իմաստներ»։ Առաջարկվող բացատրություններից մեկն այն է, որ այս քարերը, հաշվի առնելով իրենց փոքր չափերը, կարող էին օգտագործվել որպես նետվող զենք։ Մեկ այլ բացատրություն ենթադրում է, որ, ինչպես մյուս ժամանակակից նախապատմական մշակույթներում, Սփիրիթ այ քարանձավի խճաքարերը կարող էին դրվել բերանում, որպես լիթոֆագիկ ծեսի մի մաս[6]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Bednarik, R. G. (1998). «The "Australopithecine" Cobble from Makapansgat, South Africa». The South African Archaeological Bulletin. 53 (167): 4–8. doi:10.2307/3889256. JSTOR 3889256.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Bednarik, R. G. (2002). «An Acheulian palaeoart manuport from Morocco». Rock Art Research. 19: 137–139.
- ↑ 3,0 3,1 Helm, C. W.; Benoit, J. (2019). «Geomythology in South Africa». The Digging Stick. 36: 15–18.
- ↑ Stanley, J. D.; Jorstad, T. F.; Berbasconi, M. P.; Stanford, D.; Jodry, M. (2008). «Predynastic human presence discovered by core drilling at the northern Nile delta coast, Egypt». Geology. 36 (8): 599–602. Bibcode:2008Geo....36..599S. doi:10.1130/G24803A.1.
- ↑ «Oxford English Dictionary». manuport. March 2022.
- ↑ 6,0 6,1 Schroeder, Bryon; Greer, Taylor (2019). «Pebbles in Archaeological Contexts: A Case Study from a West Texas Cave». Lithic Technology. 44 (2): 90–99. doi:10.1080/01977261.2019.1587256.