Հունոտի կիրճ

Հունոտի կիրճ, բնապատմական արգելոց, որը գտնվում է Արցախի Հանրապետության Շուշիի շրջանում^[1]։ Այստեղ են գտնվում պատմական, բնական և ճարտարապետական մի շարք գեղատեսիլ վայրեր։ 2020 թ, Արցախյան երկրորդ պատերազմից հետո Հունոտի կիրճի զգալի մասը դարձել է պետական սահման, հարավային մասը անցել է Ադրբեջանին։

Ջդրդուզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կատարոտ կամ Ջդրդուզ կոչվող դաշտավայրը գտնվում է Շուշի քաղաքի եզրին^[2]։ Դաշտն ունի մոտ 5 հեկտար տարածք։

Շուշիի պարիսպներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պաշտպանական ամրոցների շինարարությունը սկսվել է 18-րդ դարում^[1]։ Դրանք Շուշիին օգնում էին պաշտպանվել Մխիթարաշեն և Քարինտակ գյուղերի կողմից հարձակվող զավթիչներից։ Ինչպես նաև օգնում էին պաշտպանել Հունոտի ջրաղացները, որոնք Շուշիի համար կարևորագույն նշանակություն ունեին։

Ջդրդուզ

Զոնտիկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մամռոտ Քար ջրվեժն ավելի հայտնի է (ռուս.՝ зонтики) Զոնտիկներ կամ Հովանոց անունով։ Սկիզբ առնելով կիրճի ներսից այն թափվում է մամռապատ քարի վրա և հովանոցաձև ջրվեժ ձևավորում։ Մամռոտ Քար ջրվեժը գտնվում է Կարկառ գետի ափին՝ բնական լողավազանի մոտ։

Հունոտ գյուղ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հունոտ գյուղը հիմնադրվել է 18-րդ դարում։ 1895 թվականին 130 բնակիչ ունեցող գյուղը մեծ դեր էր խաղացել Շուշիի համար։ Բերդաքաղաքին ալյուր մատակարարող ջրաղացների մեծամասնությունը գտնվում էին հենց Կարկառ գետի վրա՝ Հունոտի տարածքում^[1]։ Գյուղը լքվել է 1930 թվականին։

Հունոտի ջրաղացներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հունոտի կիրճում և դրա շրջակայքում մոտ 12 ջրաղացների ավերակներ են պահպանվել^[3]։ 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին այս ջրաղացները Շուշի քաղաքին ալյուր մատակարարելու գործում մեծ դեր են խաղացել։

Քարանձավ Ավանա Կարան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բերդաքաղաք Շուշիի կիրճը հայտնի է նաև քարանձավներով, որի վրա այն կառուցվել է։ Դրանցից ամենամեծը և հայտնին Ավանա Կարան քարանձավն է։ Ավանա Կարանը գտնվում է Շուշիի հարավ-արևմուտքում, որը կոչվում է Ավանի Քերծ։ Քարանձավն ունի մոտ 75 մ խորություն և մինչև 15 մ հասնող լայնություն, իսկ բարձրությունը 7-10մ է^[1]։ Քարանձավի ուղղահայաց մուտքի մոտ կարող եք տեսնել մարդաշեն հատվածներ, քարե պատեր և այլ կառույցներ։ Դրանք տարիներ շարունակ կառուցվել են տարբեր նպատակների ծառայելու համար, քանի որ քարանձավը մարդկանց կողմից օգտագործվել է Ք.ա. 2-րդ հազարամյակից սկսած մինչև 18-րդ դարը։

Քարանձավ Ալեքսանա Ղուզե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալեքսանա Ղուզե քարանձավը գտնվում է Քարինտակ գյուղի հարավ-արևմուտքում՝ Կարպեն Քերծ սարի ստորոտում՝ Զառ գետի ձախ ափին։ Այս քարանձավն ունի մոտ 50 մ խորություն և շուրջ 7 առանձնացած սրահներ։ Հելլենիստական դարաշրջանում բնակեցված լինելով՝ Ք.ա. 1-ին դարից մինչև մ.թ. 1-ին դարը քարանձավը հանդիսացել է հեթանոսական պաշտամունքի վայր։ Այսօր քարանձավը հանդիսանում է Արցախում բնակվող սպիտակաթև չղջիկների միակ հանգրվանը, որոնցից պետք է խուսափել, քանի որ մարդկանց ներկայությունը կարող է մեծ վնաս հասցնել դրանց բազմացմանն ու զարգացմանը^[1]։

Պըլը Պուղի հուշաքար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայտնի սրամիտ Պըլըն ծնվել է 1731 թվականին, և չնայած մահացել է 1810 թվականին՝ նա դեռ ապրում է ժողովրդական բանահյուսության մեջ և ճանաչված է արցախյան բոլոր ընտանիքներում^[4]։ Պըլը Պուղին զվարճացնում էր Մելիքին և նրա հյուրերին հանգստի և տոնակատարությունների ժամանակ։ Այդ ժամանակ նա համարձակորեն քննադատում էր նաև Մելիքի սխալ որոշումները, հաճախ դրանով իսկ օգնելով վերջինիս լուծել դժվար խնդիրներ։ Բանահյուսությանը համաձայն՝ Պըլը Պուղիի աճյունը գտնվում է Շոշ և Մխիթարաշեն գյուղերի արանքում տեղակայված քարանձավում, և այդտեղ էլ, 1976 թվականին կառուցվեց Վարանդայի Մելիք Շահնազարի պալատական ծաղրածուի՝ Պըլը Պուղու հուշաքարը։