Հավասի

Հավասի
Հիմնական տվյալներ
Ծնվել է	դեկտեմբերի 25, 1895; Այազմա, Ծալկայի մունիցիպալիտետ, Քվեմո Քարթլիի մարզ, Վրաստան
Երկիր	ԽՍՀՄ
Մահացել է	փետրվարի 22, 1978 (82 տարեկան); Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	գուսան
Անդամակցություն	ԽՍՀՄ Գրողների միություն
Պարգևներ

Հավասի (իսկական անունը՝ Արմենակ Պարսամի Մարկոսյան, դեկտեմբերի 25, 1895(1895-12-25), Այազմա, Ծալկայի մունիցիպալիտետ, Քվեմո Քարթլիի մարզ, Վրաստան - փետրվարի 22, 1978(1978-02-22), Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), հայ գուսան, ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1967), ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1967 թվականից։ Մոտ 3600 աշուղական բանաստեղծության, մոտ 2000 քառյակների և շուրջ 150 եղանակավոր երգերի ու երգախառն հեքիաթների հեղինակ է։

Գուսանական անունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1914 թվականին գուսան Թիֆուլին՝ Եղո Մանուկյանը, Արմենակին տալիս է Հավասի մականունը, որ նշանակում է ցանկություն, որն էլ դառնում է նրա գուսանական անունը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գուսան Հավասին՝ Արմենակ Պարսամի Մարկոսյանը, ծնվել է 1896 թվականին Վրացական ՍՍՀ Ծալկայի շրջանի Այազմա գյուղում, հողազուրկ գյուղացու ընտանիքում։ Երեք տարեկան հասակում ծաղիկ հիվանդությունից զրկվում է տեսողությունից, հակառակ ծնողների գործադրած բոլոր ջանքերին։ Երեխան ընդմիշտ մնում ե տեսողությունից զրկված. Անգութ աշփարհ, ինձ դարդ տվիր անփարանտ,

Կարծես ես քո որդին չէի հարազատ,
Այլոց համար բարի մայր ես գթառատ,
Անգութ աշխարհ, իմ ջիգյարը դաղեցիր,
Դաղեցիր ու վերքերիս աղ շաղեցիր։

Արմենակի ծանր վիճակը շատ էր անհանգստացնում ծնողներին, նրանք ելք են որոնում, որպեսզի երեխան ապագայում մի զբաղմունք ունենա։ Հայրը գյուղում հայտնի երգասաց էր և հեքիաթներ պատմող։ Նա Արմենակի մոտ նկատում է ձայնային լավ տվյալներ ու երգելու ունակություններ և որոշում է որդուն ուղարկել աշուղի մոտ սովորելու։ Այստեղ Պարսամին օգնության է հասնում հարևան գյուղի բնակիչ աշուղ Դովրանը։ Վերջինս Արմենակին սովորեցնում է սազ նվագել և որոշ գիտելիքներ է հաղորդում գուսանական արվեստից։ Երգել սկսել է մանուկ հասակից։ Նրա առաջին ուսուցիչն է եղել գուսան Դովրանին։ Արդեն տասներկու տարեկան հասակում Արմենակը, ընկերակցելով տեղի աշուղների հետ, շրջագայում է գավառի գյուղերում։ Հայրը անձամբ ճանաչում էր Ախալքալաքի գավառի Սուլդա գյուղի նշանավոր աշուղ Թիֆիլուն և որդուն ուղարկում է նրա մոտ սովորելու։ Արմենակը Սուլդայում մնում է երկու տարի, վարպետը նրան հռչակում է աշուղ և տալիս է աշուղական անուն՝ Հավասի։ Հավասի թուրքերեն հավաս բառից է, որը հայերեն թարգմանվում է մի քանի թևով՝ ցանկություն, տրամադրություն, սեր, բայց ոչ եռանդ։ Հավասին իր անսհման գոհունակությունն է հայտնում սիրելի վարպետին և նրա կնոջը՝ Հիսիին։ 1929 թվականին, Հավասին արդեն ընտանիք կազմած և երկու երեխայի հայր, մշտական բնակություն է հաստատում Ախալքալաքում։ Այեստեղ երիտասարդ գուսանի համար մի նոր ասպարեզ է բացվում։ ժողովրդական և գուսանական երգերի սիրահար ջավախեցիները նորեկ գուսանի նկատմամբ մի առանձին հոգատարություն են ցուցաբերում։ Բախտի բերումով գուսանը ընկերակցում է տեղի նշանավոր երաժիշտներ ջութակահար Աշո Գրիգորյանի և դուդուկահար Հարութ Դավթյանի հետ։ Վերջիններս խոշոր դեր են խաղացել Հավասու երաժշտական ունակությունների զարգացման վրա։ Ախալքալաքը հանդիսացավ հավասու երկրորդ հայրենիքը։ 1944 թվականից ապրել է Երևանում։ Կույրերի միավորման վարչությունում Բրայլյան համակարգով գրել-կարդալ է սովորել։ Մասնակցել է մի շարք գուսանական մրցույթների և մրցանակներ շահել։ Մահացել է 1978 թվականին Երևանում։ Մոտավոր հաշվումներով Հավասին գրել է 2000 երգ և 1500 քառյակ, 130-ի չափ էլ հորինել է մեղեդիներ։ Նրան են պատկանում նաև «Դավաճան Արփիկը», «Հյուսիսափին արև», «Աշխեն և Սուրիկ» հեքիաթները^[1]։

Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2010 թ. սեպտեմբերի 25-ին Ախալքալաքում կանգնեցվել է գուսան Հավասու հուշարձանը^[2]։

2017 թվականին Այազմիի կենտրոնում Ավասիի հարազատ գյուղում արտիստի անունը կրող պուրակ է բացվել և նրա կիսանդրին է տեղադրվել^[3]։

Երկերի մատենագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուրմունք, Երևան, Հայպետհրատ, 1950, 75 էջ։
Երգեր, Երևան, Հայպետհրատ, 1958, 168 էջ։
Իմ քնարը (նոտագրված), Երևան, Հայպետհրատ, 1961, 156 էջ։
Քառյակներ, Երևան, «Հայաստան», 1966, 112 էջ։
Հասմիկ, Երևան, 1975, 180 էջ։
Երգեր առանց նվագակցության, Երևան, «Սովետական գրող», 1983, 364 էջ։

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Գրական տեղեկատու։ Երևան: «Սովետական գրող»։ 1986։ էջ 284-285
↑ http://hetq.am/am/culture/havasi/(չաշխատող հղում)
↑ «В Грузии в селе Аязму установлен бюст гусана Аваси» (ռուսերեն)։ NEWS.am։ Վերցված է 2022-11-24

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հավասու կենսագրականը, բանաստեղծություններ, ձայնագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 263)։

[1] Գրական տեղեկատու։ Երևան: «Սովետական գրող»։ 1986։ էջ 284-285

[2] ttp://hetq.am/am/culture/havasi/(չաշխատող հղում)

[3] «В Грузии в селе Аязму установлен бюст гусана Аваси» (ռուսերեն)։ NEWS.am։ Վերցված է 2022-11-24

[1]

[2]

[3]