Հակաֆոսֆոլիպիդային համախտանիշ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հակաֆոսֆոլիպիդային համախտանիշ
Thrombotic microangiopathy - very high mag.jpg
Պատկերված է Երիկամների բիպսիայի մանրադիտակային պատկեր, արտահայտված թրոմբոտիկ միկրոանգիոպաթիայով, ինչը հաճախ հանդիպում է Հյուզի համախտանիշի ժամանակ։
Տեսականբուժելի/հազվագյուտ հիվանդություն և հիվանդության կարգ
Բժշկական մասնագիտությունԱրյունաբանություն, Ռևմատոլոգիա
ՀՄԴ-9289.81
ՀՄԴ-10D68.6
ՀոմանիշներՀյուզի համախտանիշ[1]

Հակաֆոսֆոլիպիդային համախտանիշը (ՀՖՀ) հակաֆոսֆոլիպիդային հակամարմիններով հարուցված աուտոիմուն գերմակարդելիության վիճակ է։ ՀՖՀ-ը հարուցում է արյան թրոմբների (թրոմբոզ) առաջացումը ինչպես զարկերակներում, այնպես էլ երակներում և բերում է հղիության մի շարք բարդությունների՝ կրելախախտերի, մեռելածնության, վաղաժամ ծննդաբերության և ծանր պրեէկլամպսիաների։

Ախտորոշման համար հարկավոր է մեկ կլինիկական դրվագ (օրինակ՝ թրոմբոզ կամ հղիության հետ կապված որևէ խնդիր) և երկու արյան հետազոտության դրական պատկեր միմյանցից նվազագույնը երեք ամիս «հեռավորության» վրա։ Անհրաժեշտ հետազոտություններ են գայլախտային հակամակարդիչը կամ հակա-β2-գլիկոպրոտեին-1-ը (վերջինս քանի որ հանդիսանում է հակակարդիոլիպինային հակամարմնի ենթադաս, ապա հակակարդիոլիպինային հակամարմնի ստուգումը նույնպես արդարացված է, որպես ավելի ոչ սպեցիֆիկ թեստ)[2]։

ՀՖՀ-ը լինում է առաջնային և երկրորդային։ Առաջնային ՀՖՀ-ը սկսվում է որևէ այլ հիվանդության բացակայության ֆոնին վրա։ Երկրորդային ՀՖՀ-ը առաջանում է որևէ այլ աուտոիմուն հիվանդության, օր.՝ համակարգային կարմիր գայլախտի ֆոնին։ Որոշ դեպքերում ՀՖՀ-ը կարող է սկսվել սուր բազմաօրգանային անբավարաությոամբ, ինչն առաջանում է սուր գեներալիզացված թրոմբոզի հետևանքով և մեծ վտանգ է ներկայացնում մարդու կյանքի համար։ Այս վիճակը կոչվում է աղետային հակաֆոսֆոլիպիդային համախտանիշ (ԱՀՖՀ) կամ Աշերսոնի համախտանիշ։

ՀՖՀ-ն հաճախ կարիք է լինում բուժել հակամակարդիչներով, ինչպիսին է հեպարինը, հետագա թրոմբոզները կանխելու նպատակով։ Վարֆարինը կիրառելի չէ հղիության ընթացքում, քանի որ այն անցնում է պլացենտար պատնեշով և տերատոգեն (հրեշածին) հատկություն ունի։

Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակաֆոսֆոլիպիդային համակմարմինների (հՖԼ) առկայութնունը առանց որևէ կլինիկական նշանի և թրոմբների առկայության չի համարվում ՀՖՀ։ ՀՖՀ-ի ժամանակ կարող առաջացնել թրոմբներ ցանկացած օրգան համակրգի և՛ երակներում, և՛ զարկերակներում, ինչպես նաև հղիության բարդություններ։ ՀՖՀ-ով պացիենտների մոտ ամենահաճախ երակային թրոմբոզները առաջանում են ստորին վերջույթների խորանիստ երակներում, իսկ զարկերակային ամենահաճախ թրոմբոզների արդյունք են կաթվածները։ ՀՖՀ-ով հղի կնոջ մոտ առկա է կրկնվող կրելախաղտերի, ներարգանդային աճի հապաղման և վաղաժամ ծննդաբերությունների բարձր ռիսկ[3]։ Այս բարդությունների առավել հաճախ պատճառը պլացենտար ինֆարկտն է։ Որոշ դեպքերում ՀՖՀ-ն հանդիսանում է նորածնի մտավոր և/կամ ֆիզիկական զարգացման հապաղման գլխավոր պատճառը՝ տրոֆոբլաստի տարբերակման հՖԼ-հարուցված ընկճման պատճառով։ Համակարգային կարմիր գայլախտի և հղիության զուգակցման դեպքում ուշ եռամսյակներում կրելախաղտերի առավել հաճախ պատճառը ՀՖՀ-ն է[4]։

Այլ հաճախ հանդիպող նշաններ են թրոմբոցիտների ցածր քանակը, սրտի փականային հիվանդությունը և ցանցանման լիվեդո, չնայած այս նշանները դեր չունեն հիվանդության դասակարգման հարցում։ Կան տվյալմներ, որ գոյություն ունի որոշակի կապ ՀՖՀ-ի և գլխացավերի, միգրենի և օսցիլօպսիայի միջև[5]։ Որոշ հետազոտություններ ցույց են տվել հոգեկան խանգարումներով անձանց արյան մեջ հՖԼ-ի առկայություն[6]։ Շատ քիչ դեպքերում առաջնային ՀՖՀ-ով պացիենտների մոտ կարող է զարգանալ համակարգային կարմիր գայլախտ։

Ռիսկի գործոններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀՖՀ առաջացման ռիսկի գործոնները ներառում են[7][8].

  • Առաջնային ՀՖՀ
    • HLA-DR7 գենի առկայություն
  • Երկրորդային ՀՖՀ
    • Համակարգային կարմիր գայլախտ կամ այլ աուտոիմուն հիվանդություններ
    • Գենետիկ մարկերներ։ HLA-B8, HLA-DR2, HLA-DR3
    • Ռասսա։ սևամորթներ, ասիացիներ, բնիկ ամերիկացիներ, հիսպանիկներ

Պաթոգենեզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակաֆոսֆոլիպիդային համախտանիշը աուտոիմուն հիվանդություն է, որի ընթացքում հակաֆոսֆոլիպիդային հակամարմինները (հՖԼ) (հակակարդիոլիպինային հակամարմինը և գայլախտային հակամակարդիչը) գործում են ցիտոպլազմատիկ թաղանթի մակերեսին անիոնային ֆոսֆոլիպիդները կապող սպիտակուցների դեմ։ Ինչպես և այլ բազմաթիվ աուտոիմուն հիվանդություններ, ՀՖՀ-ն նույնպես ավելի հաճախ հանդիպում է կանանց քան տղամարդկանց մոտ։ Կլինիկորեն նշանակալի հՖԼ-ները (նրանք որոնք առաջանում են աուտոիմուն պրոցեսների հետևանքով) բերում են թրոմբոզների և անոթային հիվանդություններ առաջացման։ Համախտանիշը բաժանվում է առաջնային (առանց հիմքում ընկած որևէ հիվանդության) և երկրորդային (որևէ այլ աուտոիմուն պրոցեսի հետևանք) տեսակների։

Հակա-ApoH և հակակարդիոլիպինային ենթադասի հակամարմինները կապում են Apoh-ը (β2-գլիկոպրոտեին I, β2GPI), ինչի պատճառով ընկճվում է C սպիտակուցը։ Վերջինս ունի կարգավորող ակտիվություն ընդհանուր մակարդելության համակարգի վար (նվազեցնում է ակտիվացած V գործոնի քանակը և ունի հակամակարդիչ ազդեցություն)[9]։

Գայլախտային հակամակարդիչը, որը իրականում հակամակարդիչ չէ, կապվում է պրոթրոմբինի հետ, վերածելով այն ակտիվ ձև թրոմբինի։

ՀՖՀ-ի ժամանակ կան նաև շրջանառող հակամարմիններ, որոնք կապում են S սպիտակուցը, որը C սպիտակուցի կոֆակտորն է։ Այսպիսով հակա-S-սպիտակուցային հակամարմինները նվազեցնում են C սպիտակուցի քանակը[10]։

Անեքսին A5-ը շրջապատելով բացասական լիցքավորված ֆոսֆոլիպիդների մոլեկուլները, ընկճում են նրանցով հարուցվող մակարդելիությունը։ Այսպիսով հակա-անեքսին A5 հակամարմինները բարձրացնում են ֆոֆոլիպիդներով պայմանավորված մակարդելիությունը[11]։

Գայլախտային հակամակարդիչ հակամարմինները ավելի մոտ են ասոցիացվում թրմբոզների հետ քան հակա-β2GPI հակամարմինների առկայությունը։ Միաժամանակ երկու տեսակի հակամարմինների առկայությունը ավելի շատ է ասոցիացնում թրմբոզների հետ, քան դրանցից յուրաքանչյուրի առանձին գոյությունը։

Կրելախախտերի, ներարգանդային աճի հապաղման, վաղաժամ ծննդաբերության բարձր ռիսկերը հՖԼ-ով անձանց մոտ, ըստ in vitro հետազոտությունների, պայմանավորված են տրոֆոբլաստի ապրելիության, սինցիտիալիզացիյի և ինվազիայի ընկճմամբ, տրոֆոբլաստի կողմից հորմոնների և ազդանշանային մոլեկուլների սինթեզի ընկճմամբ, ինչպես նաև գերմակարդելիությամբ և կոմպլեմենտի համակարգի ակտիվացմամբ[3]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀՖՀ-ի լաբորատոր ախտորոշման համար կիրառվում է ինչպես մակարդելիության հեղուկ փուլի գնահատումը (գայլախտային հակամակարդիչի հայտնաբերման նպատակով), այնպես էլ պինդ փուլի ELISA գնահատումը (հակակարդիոլիպինային հակամարմիններ)։

Ժառանգական թրոմբոֆիլիաները տարբերակիչ ախտորոշման մի մասն են կազմում, և կարող են գոյություն ունեալ ՀՖՀ-ով հիվանդների մի մասի մոտ։ Ժառանգական թրոմբոֆիլիաների առկայությունը հիմք է հանդիսանում հակամակարդիչ թերապիայի սկսման համար։ Ժառանգական թրոմբոֆիլիաների հայտնաբերման համար կարևոր է մակարդելիության համակարգի մի շարք բաղադրիչների հետազոտումը, այդ թվում՝ մակարդելիության V, VIII գործոնները, հակաթրոմբին, պլազմինոգեն, հյուսվածքային պլազմինոգենի ակտիվատոր, պրոտեին C և S, ինչպես նաև մի շարք սպեցիֆիկ գեներ։

Ներկայումս կա տեսակետ, որ հակակարդիոլիպինային հակամարմինների հայտնաբերումը բավական զգայուն հետազոտություն է ՀՖՀ-ի համար, և այլ հետազոտությունների անհրաժեշտությունը հարցականի տակ է դրվում։

Ախտորոշման չափանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաձայն վերջին ախտորոշիչ չափանիշների, ՀՖՀ ախտորոշման համար անհրաժեշտ է մեկ փաստաթղթավորված կլինիկական տիպիկ դրսևորում (թրոմբոզ կամ մանկաբարձական բարդություն) և լաբորատոր տվյալներ կրկնվող հակաֆոսֆոլիպիդային հակամարմինների մասին[12]։ Ախտորոշման չափանիշներն են.

  • Կլինիկական.
    • Զարկերակային, երակային կամ մանր անոթային թրոմբոզի փաստաթղթավորված մեկ էպիզոդ (բացառությամբ մակերեսային երակների թրոմբոզի), որը ախտորոշվել է օբյեկտիվ ախտորոշիչ չափանիշներով և չի հաստատվել անոթի պատի բորբոքման նշանների որևէ կասկած։
    • Մեկ կամ մի քանի կառուցվածքորեն նորմալ զարգացած պտղի մահ (փաստաթղթավորված ուլտրաձայնային հետազոտությամբ կամ պտղի անմիջական զննմամբ) հղիության 10-րդ շաբաթից սկսած ժամկետներում կամ երեք և ավելի չբացատրված սպոնտան վիժումներ մինչև հղիության 10 շաբաթականը, մայրական նորմալ անատոմիական և հորմոնալ վիճակի ինչպես նաև մայրական և հայրական քրոմոսոմային խնդիրների բացակայության պարագայում կամ առնվազն մեկ վաղաժամ ծննդաբերություն անատոմիորեն նորմալ զարգացած պտղի պարագայում, մինչև 34 շաբաթական հիղության ժամկետներում՝ էկլամպսիայի կամ ծանր պրեէկլամպսիայի պատճառով, որը ախտորոշվել է ստանդարտ ախտորոշիչ չափանիշներով կամ հայտնաբերված պլացենտար անբավարաություն։
  • Լաբորատոր.
    • Հակակարդիոլիպինային IgG և/կամ IgM, որոշված ստանդարտացված մեթոդներով, 2 և ավելի չափում առնվազն 12 շաբաթ միջակայքով[13]
    • Հակա-β2GPI IgG և/կամ IgM, որոշված ստանդարտացված մեթոդներով, 2 և ավելի չափում առնվազն 12 շաբաթ միջակայքով
    • Գայլախտային հակամակարդիչ, հայտնաբերված համաձայն Թրոմբոզների և հեմոստազի միջազգային միության չափորոշիչների, 2 և ավելի չափում առնվազն 12 շաբաթ միջակայքով

Կան ՀՖՀ 3 հստակ տեսակներ. առաջնային, երկրորդային և աղետալի։

2006 թ. եկած համաձայնությամբ ՀՖՀ ախտորոշումները գիտական նպատակով դասակարգվում են[12].

  • I։ Առկա են ավելին քան մեկ լաբորատոր չափորոշիչներ ցանկացած համադրությամբ,
  • IIa։ Առկա է միայն գայլախտային հակամակարդիչ հակամարմինը
  • IIb։ Առկա է հակակարդիոլիպինային IgG և/կամ IgM հակամարմին միջին կամ բարձր արժեքներով
  • IIc։ Առկա է հակա-β2GPI IgG և/կամ IgM հակամարմինը, 99-րդ պերցենտիլից բարձր արժեքով։

Աղետալի ՀՖՀ ախտորոշման չափանիշներն են[14].

  • a) Անոթների թրոմբոզ երեք և ավելի օրգաններում կամ հյուսվածքներում և
  • b) Թրոմբոզների զարգացումը միաժամանակ կամ առավելագույնը մեկ շաբաթվա ընթացքում և
  • c) Մանր անոթների թրոմբոզի ապացույց առնվազն մեկ օրգանում կամ հյուսվածքում և
  • d) հՖԼ առկայության լաբորատոր հաստատում։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաճախ հիվանդությունը բուժվում է ասպիրինով, որպեսզի ընկճվի թրոմբոցիտների ակտիվությունը կամ վարֆարինով՝ որպես հակամակարդիչ։ Կանխարգելիչ բուժման հիմնական նպատակը հիվանդի ՄՆՀ-ն (Միջազգային նորմալիզացված հարաբերակցություն) լինի 2.0-3.0 արժեքների սահմանում[15]։

Հակամակարդիչները կանխում են կրելախաղտերը[16]։ Հղիների մոտ որպես բուժում կիրառվում են ցածր մոլեկուլային հեպարին և ցածր դոզաներով ասպիրին[17]։ Վարֆարինը իր տերատոգեն հատկության շնորհիվ հակացուցված է։ Ծանր դեպքերում կարող է առաջարկվել պլազմոֆերեզ[18]։

Կանխատեսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀՖՀ-ով հիվանդների կանխատեսումը կախված է կրկնակի թրոմբոզների հավանականությունից։ Ախտորոշելուց հետո առաջին 5 տարների ընթացքում կրկնակի թրոմբոզների հավանականությունը կազմում է 16.6%, իսկ հաջորդ 5 տարիների ընթացքում՝ 14.4%[19]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀՖՀ-ը ամբողջությամբ նկարագրվել է 1980-ականներին, Նիգել Հարիսի (E. Nigel Harris) և Ազիզ Ղարավիի (Aziz Gharavi) կողմից։ Նրանք տպագրել են իրենց առաջին հոդվածը 1982-ին[20][21]։ Հիվանդությունը սկսել է անվանվել Հյուզի համախտանիշ, անգլիացի ռևմատոլոգ Գրահամ Հյուզի (Graham R.V. Hughes) պատվին, ով հավաքեց այս թիմը։

Հետազոտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

APS ACTION-ը՝ the AntiPhospholipid Syndrome Alliance for Clinical Trials and InternatiOnal Networking, աշխարհում առաջին միջազգային հետազոտական խումբն է, որը ստեղծվել է կայուն հՖԼ ունեցող անհատների մոտ բազմակենտրոն լայնածավալ կլինիկական հետազոտություններ կազմակերպելու նպատակով[22]։ Խումբը կազմված է բազմաբնագավառ բժիշկներից և հետազոտողներից ամբողջ աշխարհից, ում գիտական հետաքրքրությունների շրջանակը ներառում է ՀՖՀ-ը։ APS ACTION-ի հիմնական խնդիրն է կանխարգելել և բուժել հՖԼ-ասոցիացված կլինիկական իրավիճակները, գործի դնելով բազմակենտրոն և բազմաբողանդակ կլինիկական հետազոտության տվյալները։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Hughes Graham, Khamashta Munther A. (2013-07-01)։ Hughes Syndrome: Highways and Byways (անգլերեն)։ Springer Science & Business Media։ ISBN 9781447151616։ Արխիվացված է օրիգինալից 2017-03-31-ին 
  2. ↑ «Aps | Action»։ Apsaction.org։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-07-25-ին։ Վերցված է 2013-11-06 
  3. ↑ 3,0 3,1 Tong M., Viall C. A., Chamley L. W. (2014)։ «Antiphospholipid antibodies and the placenta: a systematic review of their in vitro effects and modulation by treatment»։ Human Reproduction Update 21 (1): 97–118։ PMID 25228006։ doi:10.1093/humupd/dmu049 
  4. ↑ Lupus and Pregnancy Archived 2013-02-18 at the Wayback Machine. by Michelle Petri. The Johns Hopkins Lupus Center. Retrieved May 2011
  5. ↑ «Bilateral loss of vestibular function: clinical findings in 53 patients»։ J. Neurol. 245 (6–7): 314–21։ 1998։ PMID 9669481։ doi:10.1007/s004150050225 
  6. ↑ «Antiphospholipid antibodies in blood and cerebrospinal fluid of patients with psychosis»։ Journal of Neuroimmunology 190 (1): 151–6։ 2007։ PMID 17868908։ doi:10.1016/j.jneuroim.2007.08.002 
  7. ↑ Granados J., Vargas-Alarcón G., Drenkard C., Andrade F., Melín-Aldana H., Alcocer-Varela J., Alarcón-Segovia D. (1997)։ «Relationship of anticardiolipin antibodies and antiphospholipid syndrome to HLA-DR7 in Mexican patients with systemic lupus erythematosus (SLE)»։ Lupus 6 (1): 57–62։ ISSN 0961-2033։ PMID 9116720։ doi:10.1177/096120339700600108 
  8. ↑ De Carolis Sara, Tabacco Sara, Rizzo Francesca, Giannini Andrea, Botta Angela, Salvi Silvia, Garufi Cristina, Benedetti Panici Pierluigi, Lanzone Antonio (2018-10)։ «Antiphospholipid syndrome: An update on risk factors for pregnancy outcome»։ Autoimmunity Reviews (անգլերեն) 17 (10): 956–966։ doi:10.1016/j.autrev.2018.03.018 
  9. ↑ Willis Rohan, Pierangeli Silvia S. (2011-11)։ «Pathophysiology of the antiphospholipid antibody syndrome»։ Autoimmunity Highlights (անգլերեն) 2 (2): 35–52։ ISSN 2038-0305։ PMC PMC4389016 ։ PMID 26000118։ doi:10.1007/s13317-011-0017-9 
  10. ↑ Triplett DA (November 2002)։ «Antiphospholipid antibodies.»։ Archives of Pathology & Laboratory Medicine 126 (11): 1424–9։ PMID 12421152։ doi:10.1043/0003-9985(2002)126<1424:AA>2.0.CO;2 (inactive 2019-12-12) 
  11. ↑ Rand JH (1998)։ «Antiphospholipid antibody syndrome: new insights on thrombogenic mechanisms.»։ The American Journal of the Medical Sciences 316 (2): 142–51։ PMID 9704667։ doi:10.1097/00000441-199808000-00009 
  12. ↑ 12,0 12,1 «International consensus statement on an update of the classification criteria for definite antiphospholipid syndrome (APS)»։ J. Thromb. Haemost. 4 (2): 295–306։ February 2006։ PMID 16420554։ doi:10.1111/j.1538-7836.2006.01753.x 
  13. ↑ https://www.childrensmn.org/references/lab/serology/cardiolipin-(igg-igm)-antibodies.pdf
  14. ↑ «Catastrophic antiphospholipid syndrome: international consensus statement on classification criteria and treatment guidelines»։ Lupus 12 (7): 530–4։ 2003։ PMID 12892393։ doi:10.1191/0961203303lu394oa 
  15. ↑ «Warfarin therapy: evolving strategies in anticoagulation»։ American Family Physician 59 (3): 635–46։ 1999։ PMID 10029789 
  16. ↑ «Antithrombotic therapy for pregnancy loss»։ Human Reproduction Update 19 (6): 656–673։ 2013։ PMID 23766357։ doi:10.1093/humupd/dmt019 
  17. ↑ «Archived copy»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-23-ին։ Վերցված է 2016-03-17 
  18. ↑ Titeca-Beauport Dimitri, Salle Valery, Kontar Loay, Maizel Julien, Choukroun Gabriel (2016)։ «Plasma Exchange in the Management of Catastrophic Antiphospholipid Syndrome»։ Case Reports in Critical Care 2016։ ISSN 2090-6420։ PMC 5090084 ։ PMID 27833765։ doi:10.1155/2016/5375080 
  19. ↑ Reshetniak T. M., Alekberova Z. S., Kotel'nikova G. P., Aleksandrova E. N., Mach E. S., Radenska-Lopovok S. G., Kalashnikova L. A., Nasonova V. A. (2003)։ «[Survival and prognostic factors of death risk in antiphospholipid syndrome: results of 8-year follow-up]»։ Terapevticheskii Arkhiv 75 (5): 46–51։ ISSN 0040-3660։ PMID 12847898 
  20. ↑ «Antiphospholipid syndrome»։ Lancet 376 (9751): 1498–509։ October 2010։ PMID 20822807։ doi:10.1016/S0140-6736(10)60709-X 
  21. ↑ Hughes GR (October 1983)։ «Thrombosis, abortion, cerebral disease, and the lupus anticoagulant»։ Br. Med. J. (Clin. Res. Ed.) 287 (6399): 1088–9։ PMC 1549319։ PMID 6414579։ doi:10.1136/bmj.287.6399.1088 
  22. ↑ «Antiphospholipid Syndrome Clinical Research Task Force Report»։ Lupus 20 (2): 219–224։ 2011։ PMID 21303838։ doi:10.1177/0961203310395053 

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Triona Holden (2003)։ Positive Options for Antiphospholipid Syndrome (APS): Self-Help and Treatment։ Hunter House (CA)։ ISBN 978-0-89793-409-1 
  • Kay Thackray (2003)։ Sticky Blood Explained։ Braiswick։ ISBN 978-1-898030-77-5  A personal account of dealing with the condition.
  • Graham R V Hughes (2009)։ Understanding Hughes Syndrome: Case Studies for Patients։ Springer։ ISBN 978-1-84800-375-0  50 case studies to help you work out whether you have it.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հակաֆոսֆոլիպիդային_համախտանիշ&oldid=8604214» էջից