Հակամարտություն Կոդորի կիրճում (2001)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հակամարտություն Կոդորի կիրճում (2001)
մաս Վրաց-աբխազական հակամարտություն և երկրորդ չեչենական պատերազմ

Թվական 4-18 2001
Վայր Կոդորի կիրճ
Պատճառ Վրաստան-ի ցանկությունը՝ վերահսկողություն հաստատել Աբխազիա տարածքի վրա։
Արդյունք Աբխազիայի հաղթանակ
Հակառակորդներ
* Աբխազիա: Վրաստան Վրացական միլիցիա[1]՝
Հրամանատարներ
Աբխազիա Վալերի Արշբա
Աբխազիա Մուհամեդ Կիլբա[2]
Աբխազիա Սերգեյ Դբար[3] 		Վրաստան Էմզար Կվիցիանի
Կաղապար:Դրոշավորում/CRI Ռուսլան Գելաև
Վրաստան Koba Kobaladze[4]
Կողմերի ուժեր
{{{ուժեր1}}} 450–500 մարդ
Ռազմական կորուստներ
22 մարդ[5] 50 մարդ[6]
Ընդհանուր կորուստներ
առնվազն 40 մարդ է զոհվել[7]

Հակամարտություն Կոդորի կիրճում (2001) (վրաց.՝ კოდორის კრიზისი) —Կոդորի կիրճում Վրաստանի նախագահի ներկայացուցիչ Էմզար Կվիցիանիի հրամանատարությամբ չեչենական ջոկատի աջակցությամբ վրացական «Մոնադիրե» զինված կազմավորման հարձակումը[8], դաշտային հրամանատար Ռուսլան Գելաևը՝ չճանաչված Աբխազիայի զինված ուժերի վրա։

Բախումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին բախումները տեղի են ունեցել դեռևս 2001 թվականի հուլիսին, երբ «Մոնադիե» ջոկատը ուժի մեջ փորձեց հետախուզություն իրականացնել։ Հուլիսի 17-18-ը զինյալները դուրս են եկել իրենց վերահսկողության տակ գտնվող Կոդորի կիրճի վերին հատվածից և 70 կմ խորությամբ շարժվել Աբխազիայի տարածք, որից հետո ստիպված են եղել նահանջել՝ կորուստներ կրելով։

Սեպտեմբերի 25-ին գրոհայիններն ու վրացական կազմավորումները՝ ընդհանուր մոտ 450-500 հոգանոց, փորձել են գրավել Աբխազիայի Գուլրիփշի շրջանը։ Հոկտեմբերի 4-ին զինյալները հարձակվել են Գեորգիևսկոյե գյուղի վրա[7]։ Հոկտեմբերի 8-ին ուղղաթիռը, որը տեղափոխում էր ՄԱԿ-ի միջազգային կազմակերպության դիտորդներ, կործանվեց Կոտորի վրա, ինչի հետևանքով ինը մարդ զոհվեց[9][10]։ ՌԴ ԱԳ նախարարին ակնհայտ է դառնում, որ կամ Վրաստանի ղեկավարությունը չի վերահսկում իրավիճակը իր տարածքում, կամ շահարկում է ահաբեկիչներին իր նպատակների համար»[11]։

Աբխազիայի նախագահ Վլադիսլավ Արձինբան հոկտեմբերի 9-ին հայտարարել է պահեստազորի ընդհանուր մոբիլիզացիա[12]։ Նույն օրը աբխազական կողմը հայտարարեց, որ աբխազական դիրքերը գրոհել են երկու անհայտ ռմբակոծիչներ[11]։ Հոկտեմբերի 10-ին աբխազները վերահսկողության տակ են վերցրել մի տարածք, որտեղ 2 օր առաջ խոցվել էր ՄԱԿ-ի առաքելության ուղղաթիռը։ Դա հնարավորություն է տվել տարհանել վթարի հետևանքով մահացած առաքելության անձնակազմի, օդաչուի և թարգմանչի մնացորդները[13]։

Հոկտեմբերի կեսերին զինյալների ջոկատները պարտություն կրեցին և ստիպված եղան նահանջել իրենց նախկին դիրքերը։ Հոկտեմբերի 18-ին Աբխազիայի պաշտպանության նախարարությունը հայտարարեց, որ իրենց ուժերը լիովին վերահսկել են Կոդորի կիրճը[14]: Աբխազական բանակի պատասխան գործողությունների արդյունքում կարող է վիրավորվել զինյալների հրամանատար Ռուսլան Գելաևը։

Պաշտոնական Թբիլիսին հերքել է իր մասնակցությունը հակաաբխազական այս ակցիային՝ անպատասխան թողնելով բնական հարցերը, թե ինչպես է Գելաևին իր ջոկատով, տեխնիկայով և զինամթերքով հաջողվել Վրաստանի արևելյան մասում գտնվող Պանկիսի կիրճից հանգիստ շարժվել դեպի արևմուտք՝ Աբխազիա, քանի որ դրա համար անհրաժեշտ էր հաղթահարել մոտ 400 կմ ճանապարհը, այնուհետև հետդարձի ճանապարհ անցնել՝ վիրավորների հետ միասին, և ինչու Վրաստանը չհակազդեց գրոհայիններին, այլ, ընդհակառակը, նրա պաշտոնական ներկայացուցիչը մասնակցեց նրանց հետ համատեղ ռազմական գործողությանը։ Այս առնչությամբ Աբխազիայի Պետական ​​անվտանգության ծառայության ղեկավար Ռաուլ Խաջիմբան ենթադրել է, որ, ամենայն հավանականությամբ, Վրաստանի ծրագրերը ներառում են սպասել, որ չեչեն զինյալները վերահսկողություն հաստատեն Սուխումում, իսկ հետո՝ համաձայն. ահաբեկչության դեմ պատերազմի պատրվակով, նրանց դեմ իրականացնել ենթադրյալ հակաահաբեկչական գործողություն՝ միաժամանակ գրավելով Աբխազիան[15]։ Վրաստանի ղեկավարության և Գելաևի միջև կապն անուղղակիորեն հաստատում է Վրաստանի նախագահ Էդուարդ Շևարդնաձեի դիրքորոշումը, ով նախկինում Գելաևի զինյալներին մեղադրել էր 1992-1993 թվականներին վրացիների «ցեղասպանության» մեջ :Այնուհետև Աբխազիայում անհաջող արշավանքից հետո նա անսպասելիորեն հայտարարություններ արեց Գելաևի՝ գրոհայիններին հնարավոր չմասնակցելու վերաբերյալ[16]։ 2001 թվականի նոյեմբերի 8-ին արված նման հայտարարությունները Ռուսաստանի գլխավոր դատախազությանը ստիպեցին հենց հաջորդ օրը Գելաևի արտահանձնման պահանջ ուղարկել Վրաստան[17]։

Հետագա իրադարձություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոդորի կիրճում 2001 թվականի իրադարձություններից հետո աբխազական կողմը հրաժարվեց հետագա մասնակցությունից վրացական և աբխազական կողմերի համակարգող խորհրդի աշխատանքներին, որը ստեղծվել էր 1997 թվականի նոյեմբերին Ժնևի բանակցային գործընթացի շրջանակներում[18]։

2002 թվականի հունվարի 17-ին վրացական և աբխազական կողմերի հանդիպմանը հակամարտության գոտում կայունացման հարցերի շուրջ համաձայնություն է ձեռք բերվել հետևյալ հարցերի շուրջ

  • 2002 թվականի փետրվարի 1-ից Կոդորի կիրճում կկազմակերպվեն կանոնավոր պարեկություն խաղաղապահ ուժերի և միջազգային դիտորդների կողմից՝ երկու կողմերի անվտանգության երաշխիքների հիման վրա։
  • Միաժամանակ վրացական կողմը կսկսի դուրս բերել իր զորքերը Կոդորի կիրճից։
  • Հեռացման գործընթացի մեկնարկին զուգահեռ ՄԱԿ-ի ռազմական դիտորդները աբխազական կողմի ներկայացուցիչների հետ միասին կստուգեն Տկվարչելի քաղաքի տարածքը և Կոդորի կիրճի ստորին հատվածը՝ ծանր զինտեխնիկայի առկայության համար։ Եթե ​​նրան հայտնաբերեն, աբխազական կողմը նրան կտանի։
  • Աբխազական կողմը պարտավորվում է իր զինված ուժերը չմտցնել Կոդորի կիրճի տարածք՝ սկսած 107-րդ դիրքից[19]։
  • ԱՊՀ-ն, ինչպես նաև ուժ չկիրառել Կոդորի կիրճի խաղաղ բնակչության դեմ, ներառյալ օդային ռմբակոծությունները[20]։

2002 թվականի մարտի 29-ին վրացական և աբխազական կողմերի հանդիպման ժամանակ պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել հետևյալ հարցերի շուրջ.

  • Մինչև 2002 թվականի ապրիլի 10-ը վրացական զորքերը դուրս կգան Կոդորի կիրճից, իսկ աբխազական կողմը Կոդորի կիրճից և Տկվարչելիի շրջանից դուրս կբերի բոլոր ծանր զինատեսակները և հրետանային կայանքները։ Դուրսբերումը կիրականացվի UNOMIG-ի և ԱՊՀ CPKF-ի վերահսկողության և վերահսկողության ներքո։
  • 2002թ. ապրիլի 10-ից ՄԱԿ-ի առաքելությունը և ԱՊՀ CPKF-ն կանոնավոր պարեկություն կսկսեն Կոդորի կիրճի վերին և ստորին հատվածներում և Տկվարչելիի շրջաններում, որոնք համապատասխանաբար գտնվում են վրացական և աբխազական կողմերի վերահսկողության տակ։ Կոդորի կիրճի վերին և ստորին հատվածներում համատեղ պարեկություն կիրականացվի շաբաթական առնվազն մեկ անգամ[21]։

2003 թվականի հունիսին ՄԱԿ-ի առաքելության մի քանի աշխատակիցներ առևանգվեցին Կոդորի կիրճում, որից հետո պարեկությունը դադարեցվեց մինչև 2006 թվականի սկիզբը[22]։

2004 թվականի օգոստոսի 5-ին աբխազական ուժերի կողմից գերեվարված վրացի մարտիկներից Վալերի Չխեթիանին քայլելիս կաթված է ստացել և տեղափոխվել հիվանդանոց, որտեղ մահացել է երկու օր անց՝ օգոստոսի 7-ին։ Քութաիսիի բնակիչ, 1973 թվականին ծնված Չխեթիանին դատապարտվել է 15 տարվա ազատազրկման[23]։

2006 թվականի հուլիսի 29-ին Էստոնիայի նախկին վարչապետ, ապա Վրաստանի նախագահի խորհրդական Մարտ Լաարը հայտարարեց, որ Կոդորի հակամարտությունը հրահրվել է Ռուսաստանի կողմից։ Նաև զգուշացրել է, որ սպասվում են Վրաստանի ապագա սադրանքներ Ռուսաստանից, սակայն Վրաստանը պատրաստ է հաղթահարել Ռուսաստանի կողմից առաջադրված ցանկացած մարտահրավեր[24]։

2008 թվականի ապրիլի 30-ին Ռուսաստանը Վրաստանին մեղադրեց Աբխազիա ներխուժմանը նախապատրաստվելու համար Կոդորի կիրճում 1500 զինվորական տեղակայելու մեջ։ Ռուսաստանն արձագանքեց տարածաշրջանում զորքերի տեղակայմանը` ուժեղացնելով իր խաղաղապահ զորախումբը, ինչն էլ ավելի մեծացրեց լարվածությունը Ռուսաստանի և Վրաստանի միջև։ Վրաստանը հերքել է, որ մտադիր է վերադարձնել Աբխազիան, որտեղ ավելի քան 1000 ռուս խաղաղապահներ են տեղակայված 1994 թվականի համաձայնագրով[25]։ Այս ուժերը հետագայում մասնակցել են պատերազմին 2008 թվականին։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Կաղապար:Նշել վեբ
  2. ↑ .ru/article/19-10-2001/31572_na_taksi_do_saxarnoj_golovy.html տաքսիով դեպի Շաքարի լեռ
  3. ↑ Կաղապար:Մեջբերում վեբ
  4. ↑ Հեռացնել վկային (շարունակություն) 2 Արխիվացված 2016-12-21 Wayback MachineԿաղապար:Անհասանելի հղում
  5. ↑ վրաց-աբխազական հակամարտություն - 1 - Video@Mail.RuԿաղապար:Անմատչելի հղում
  6. ↑ Կաղապար:Նշել վեբ
  7. ↑ 7,0 7,1 Radio Free Europe/ Radio Liberty Արխիվացված 2008-06-15 Wayback Machine(անգլ.)
  8. ↑ «Human Rights Watch World Report 2002: Europe & Central Asia: Georgia». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 17-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  9. ↑ «UN helicopter shot down in Georgia». BBC News. 2001 թ․ հոկտեմբերի 8. Արխիվացված օրիգինալից 20 April 2010-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 21-ին.
  10. ↑ «В Абхазии сбит вертолет ООН». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 24-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 «Однако». ОРТ. 2001 թ․ հոկտեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 8-ին.
  12. ↑ «Грузия и Абхазия оказались на пороге войны». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 24-ին.
  13. ↑ «Открыт российско-грузинский фронт». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 24-ին.
  14. ↑ Radio Free Europe/ Radio Liberty(անգլ.)
  15. ↑ «Боевиками командуют чиновники Шеварнадзе». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 8-ին.
  16. ↑ Шеварднадзе не считает Гелаева бандитом
  17. ↑ «Новости NEWSru.com :: Москва требует от Тбилиси выдачи Гелаева». Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 25-ին.
  18. ↑ ABKHAZIA TODAY. International Crisis Group. Europe Report N°176 — 15 September 2006 Արխիվացված 2015-09-23 Wayback Machine
  19. ↑ КСПМ СНГ— коллективные силы по поддержанию мира Содружества Незваисимых Государств
  20. ↑ «Протокол встречи грузинской и абхазской сторон по вопросам стабилизации в зоне конфликта. 17 января 2002 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 2-ին.
  21. ↑ «Протокол встречи грузинской и абхазской сторон. 29 марта 2002 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 2-ին.
  22. ↑ «Хроника грузино-абхазского конфликта 1989‑2008 гг. Справка». РИА Новости. 2008 թ․ մայիսի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 21-ին.
  23. ↑ «В реанимации Сухумской клинической больницы скончался гражданин Грузии Валерий Чхетиани, содержавшийся в ИВС МВД Абхазии». 2004 թ․ օգոստոսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին.
  24. ↑ «GEORGIAN KODORI GORGE CRISIS WAS ENGINEERED BY RUSSIA - LAAR». 2006 թ․ հուլիսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 20 June 2010-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 8-ին.
  25. ↑ Harding, Luke (2008 թ․ ապրիլի 30). «Russia accuses Georgia of plans to invade breakaway region». London: The Guardian. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 8-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հակամարտություն_Կոդորի_կիրճում_(2001)&oldid=9789201» էջից