Կաղապար:Օրվա հոդված/Նոյեմբերի 18, 2015 թ.
Պղնձի քարի դար (էնեոլիթ) Վանա լճի ափամերձ գոտու և Խարբերդի հովտի հուշարձանները վկայում են, որ այդ շրջանները մ.թ.ա. 5500-4000 թվականներին ունեցել են պղնձի-քարեդարյան ինքնատիպ մշակույթ: Նեոլիթ-էնեոլիթյան բնակատեղիները (Վերին Խաթունարխ, Ծաղկունք, Մասիս բլուր, Ադաբլուր, Թեղուտ) տեղաբաշխված են հարթավայրում: Առատաշեն բլուր-բնակատեղիի (Արարատյան դաշտ) ստորին շերտերը վերաբերում են նոր քարի դարին, իսկ վերին շերտին հատկանշական է պղնձի-քարի դարին բնորոշ խեցեղենը: Նույն շրջանում ինքնատիպ հնագիտական համալիր է ձևավորվել Կուրի միջին հոսանքներում, որ հայտնի է «Շուլավերի մշակույթ» անունով: Դարաշրջանի տարբեր ժամանակահատվածներին բնորոշ գտածոներ են հայտնաբերվել Արարատյան դաշտի Թեղուտ, Վայոց ձորի Արենի և Սյունիքի Ներքին Գոդեձոր հնավայրերում (վերջինս թվագրվում է մ.թ.ա. 5-րդ հազարամյակի վերջին քառորդով): Նույն հազարամյակի վերջերից ընդլայնվել է մետաղե իրերի տեսականին:
Հին Հայաստանի մշակույթի էնեոլիթյան փուլը տակավին անբավարար է ուսումնասիրված: Մինչև վերջին տարիներս մեր գիտության մեջ այն նույնիսկ սահմանազատված չէր մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակի վաղ բրոնզեդարյան մշակույթից, որը ևս անվանում էին էնեոլիթյան: Ավելին→