Կաղապար:Շաբաթվա հոդված/Շաբաթ 02, 2020 թ.
Երազատեսությունը գրականության մեջ (արվեստում), տարածված սյուժե, գրական հնարք, որը հանդիպում է առասպելներում, էպոսներում, կրոնական տեքստերում, պատմական ժամանակագրություններում, բելետրիստիկայում և տարբեր ժողովուրդների պոեզիայում՝սկսած հնագույն ժամանակներից:
Որպես գրական հնարք՝ երազատեսությունը «ծառայում է ամենաբազմազան նպատակների ֆորմալ ձևավորման և ամբողջ ստեղծագործության գեղարվեստական կոմպոզիցիայի ու նրա բաղկացուցիչ մասերի, գործող դեմքերի գաղափարախոսական և հոգեբանական բնութագրերի և, վերջապես, ներկայացնում է հենց հեղինակի հայացքները»։
Գրական հուշարձաններում սյուժեները որոշակիորեն բաժանվում են տեսիլքների երկու խմբի, որոնք գործում են վերացարկման տարբեր մակարդակներում և ըստ էության ունեն տարբեր ծագումներ․
- ներկայացվում են սեղմ ձևով՝ որպես լրացում (հիմնականում մարգարեական, մեկնական երազները՝ սկսած «Գիլգամեշի մասին էպոսից»)
- ավելի ազատ ձևով, որպես պատմողական շրջանակ, ստեղծագործության ամբողջական երիզում (դրանից գրեթե չի տարբերվում տեսիլքի ժանրը)։ «Գրական-գեղարվեստական ստեղծագործության գործող անձերից մեկի երազը կարող է շրջանակ ծառայել և եզերել հիմնական սյուժեն՝ յուրօրինակ ձևով ընդգծելով այն և դրա ֆոնին առանձնացնել երկրորդական մանրամասները» (Շեքսպիրի «Անսանձ կնոջ սանձահարումը»):
Առաջին ձևը մեծամասամբ ներկայացված է էպիկական ավանդույթներով։ Երկրորդ ձևը փուլային առումով ավելի ուշ է եղել, ծագել է հռոմեական գրականությունում։ Միջնադարյան քնարերգությունում երազատեսությունը ամենահաճախ հանդիպող շրջանակային կառուցվածքի տեսակներից է (օրինակ՝ հայտնի «Վեպ վարդի մասին», Ժան Ֆրուասարի «Սիրային գանձ» տրակտատը, Էստաշ Դեշանի «Սիրային լե», Ռաուլ դե Ուդանի «Երազ գեհենի մասին» պոեմները)։ Երբեմն այն հանդիպում է արձակում (Ալեն Շարտյեի «Քառաձայն հայհոյանքներ», 1422)։
3. Երազ-սյուժե․ հեղինակը «նկարագրում է երազատեսությունը, որպես հիմնական սյուժեի զարգացման ձև, և ողջ գրական ստեղծագործությունը հանդիսանում է գործող անձերից մեկի երազի բովանդակությունը» (…)։ Այս պատկերավորման գեղարվեստական այս հնարքը օգնում է ընթերցողներին, լսողներին կամ դիտողներին իրականությունից գնալ դեպի գեղագիտական ինքնահայեցություն․ քնել գործողությունների զարգացման սկզբում, որպեսզի կրկին արթնանալ դրա ավարտից հետո՝ վերադառնալ առօրեական կյանքի վերապրումներին ... Ավելին⇒