Jump to content

Կախարդանք

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կախարդական դեղաթուրմի պատրաստումը

Կախարդանք (հմայություն[1], վհուկություն[2], գուշակություն[3], թովչություն[4], դյութություն[5][6]), մոգության արհեստ, որի ժամանակ կախարդը կապ է հաստատում գերբնական ուժերի հետ(դևերի, նախնիների հոգիների, բնության և այլն)[7]։

Ստուգաբանություն և հոմանիշներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մ․ Ֆասմերը կարծում էր, որ ընդհանուր ստուգաբանության մեջ կախարդություն («колдовство») բառը գոյություն չունի, սակայն ենթադրում էր, որ այն, հնարավոր է, սկզբնապես նշանակել է աղոթել («заговаривать»)[8]։

Ըստ Գ․ Ա․ Կրիլովի՝ ընդհանուր ստուգաբանության մեջ գոյություն չունի, այն սկզբնապես նշանակել է կախարդ («колдун»), հմայախոսություն, աղոթող[9]։

Ն․ Մ․ Շանսկի և Տ․ Ա․ Բաբռովի կարծիքով՝ հմայել («колдовать») բառը ածանցավոր բառ է, որի արմատը հին-ռուս.՝ кълдъ բառն է («колд»)՝ կախարդ, հմայախոս[10]։

Արևելյան սլավոնների մոտ կախարդների և կախարդության տեսքը ձևավորվել է Ոլխվերի և Ոլխվությունների մասին պատկերացումների ազդեցությամբ։ Մոգերը իրականացնում էին երկրպագության և ծիսական զոհաբերության արարողությունները, կարող էին բորբոքել բնական երևույթները և կանխատեսել ապագան։ «Волховать» բառը հին սլավոնական влснжти (կցկտուր և անպարզ խոսել) բառի ցեղակիցն է[11]։

Հնացած կախարդություններ («чары»՝ հմայություն, մոգություն) բառը ծագում է հին-ռուս.՝ чаръ (դյութություն, թովչություն)[12] և հին սլավոներեն՝ *čarъ (ինչը իր հերթին ծագում է հնդեվրոպական «kuer»՝ անել, բառից) բառերից[11]։

Վհուկություն («Ведовство») բառը առաջացել է գիտենալ («ведать») բայից, որը հանդիսանում է ընդհանուր սլավոնական ծագման բնօրինակ ռուսերեն բառ (Հին ռուսերեն՝ вѣдѣти, հին սլավոներեն՝ вѣдѣти՝ «իմանալ, գիտենալ»)[13]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Մոգություն § Մոգության պատմություն

Կախարդության մասին պատմություններ հանդիպում են հին հունահռոմեական տեքստերում, ինչպես նաև Հին Կտակարանում։ Օրինակ՝ թագավոր Սավուղը խորհրդակուցում է կախարդուհի Անդոռայի հետ։ Միևնույն ժամանակ, հին հռոմեացիները և հույները դավանանքում հստակորեն առանձնացնում էին թույլատրելի և բարեպաշտ մոգությունը, որը նույնիսկ կոչվում էր «մոգություն» և բուն կախարդություն, ինչը հալածվում էր։ Այսպիսով, հռոմեական դեզեմվիրները դատապարտեցին կախարդներին՝ մարդկության տանջանքների համար։ Նման օրենքներ կային նաև Հին Հունաստանում[14]։

Քրիստոնեական ուսմունքի համաձայն՝ կախարդությունը կատարվում է «չար ոգու» հետ համաձայնեցվածությամբ՝ օգտագործելով «քաղցած ոգու» անձնական հատկությունները՝ վիրավորվածություն, նախանձ, վրեժխնդրություն։ Հին միջնադարում կախարդությունը կապում էին դիվահարության և Աստծո ժխտման հետ։ Արևմտյան Եվրոպայում 13-18-րդ դարերում կախարդությունը համարվում էր չար գերբնական ուժերի հետ հաղորդակցության միջոց, կախարդությունը վտանգավոր մասնագիտություն էր։

Մարդիկ, ովքեր կասկածվում էին կախարդության մեջ, մեղադրվում էին սատանայի հետ կապ ունենալու և եկեղեցական ծեսերի անարգանքով զբաղվելու մեջ, որը կոչվում էր «սև մոգություն»[15]։ Կախարդությունը համարվում էր բոլոր չարիքների առիթը, ինչի պատճառով սկսվեց որս՝ կախարդների դեմ։

Կախարդության հանդեպ հալածանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջնադարյան քրիստոնյա երկրներում կախարդները հալածվում էին և նույնիսկ մահապատժի ենթարկվում։ Ներկայումս կախարդական ծեսերի համար պատիժը մնում է որոշ երկրներում։ Սաուդյան Արաբիայում նման գործողությունների համար սահմանված է մահապատիժ, օրինակ, 2011 թվականի դեկտեմբերին Ամինա Բին Աբդուլհալիմիմ Նասարը գլխատվել է՝ թագավորությունում կախարդությամբ զբաղվելու և չար ոգիների հետ հաղորդակցվելու համար[16]։ 2008 թվականին Տաջիկստանում գործում էր վարչական պատասխանատվություն՝ կախարդության համար, իսկ 2015 թվականից մոգական ծեսերի համար սկսվել է կիրառվել քրեական պատիժ (մինչև 7 տարի ազատազրկում)[17]։

Կախարդություն և կրոն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Մոգություն § Մոգություն և կրոն

Մագիֆրենիկ համախտանիշ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Մագիֆրենիկ համախտանիշ

Հաճախակի այցելությունները կախարդներին, հոգեբաններին կամ աստղագուշակներին և ձգտելը կյանքը կառուցել նրանց հրահանգներով կարող են հոգեկան ադապտացիայի խանգարումներ առաջացնել, որոնցից է Մագիֆրենիկ համախտանիշը (մագիֆրենիա)։ Դրա ընթացքում մտածողության մեջ սկսում են գերիշխել գիտական պատկերացումներին հակասող կախարդական բովանդակության գաղափարներ և պատկերացումներ։ Մագիֆրենիայով հիվանդները ծանր հետանքներ են ունենում իրենց ֆիզիկական առողջության վրա, քանի որ հեքիմների (հոգեբանների, կախարդների և նման «մասնագետների») «օգնությունը» շատ հաճախ հանգեցնում է ողբերգական հետևանքների՝ իրական բժշկական օգնության ուշացման պատճառով[18]:147[19]։

Կախարդության հավատը Ռուսաստանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2016 թվականի հոկտեմերի 31-ին համառուսական հասարակության կարծիքի հետազոտական կենտրոնը ներկայացրեց հետազոտության արդյունքերը, որոնք կապված էին ռուսների՝ կախարդության նկատմամբ վերաբերմունքի հետ։ Հարցվածների 36 %-ը խոստովանել է, որ որոշ մարդիկ կարող են «աչքով տալ» իրենց, մեկ քառորդը (27 %) հայտարարում է, որ անգամ զգացել է կախարդության դրսևորումներ։ Կախարդանքին հավատացող ռուսների 29 % -ն օգտագործում է չար մոգությունից պաշտպանվելու համար որոշակի մեթոդներ։ Առաջին հերթին պաշտպանություն փնտրում են կրոնի մեջ (43 %-ը ասել է, որ աղոթում են, այցելում եկեղեցի), 14 %-ը կրում է խաչ կամ թալիսմաններ։ Հարցվողների որոշ մասը օգտվում է ժողովրդական միջոցներից. հագնում են ամուլետներ (12 %), հատուկ գնդասեղ (9 %) կամ օգտագործում այլ մեթոդներ[20]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Брокгауз и Ефрон, 1890—1907
  2. ↑ Мжельская: Ведовство, 2006, էջ 50
  3. ↑ Мжельская: Волхование, 2006, էջ 324
  4. ↑ Мжельская: Волшба, 2006, էջ 325
  5. ↑ Мжельская: Волшебство, 2006, էջ 326
  6. ↑ БСЭ, 1973, էջ 409
  7. ↑ Колдовство // Большая Российская энциклопедия : в 30 т. / Отв. ред. С. Л. Кравец. — М, 2009. — Т. 14 : Киреев — Конго. — С. [461] (стб. 2—3). — 751 с. — ISBN 978-5-85270-345-3
  8. ↑ Фасмер, 1986, էջ 287
  9. ↑ Крылов, 2005
  10. ↑ Шанский, Боброва, 2004
  11. ↑ 11,0 11,1 Левкиевская, 2004, էջ 529
  12. ↑ Гуськова, Сотин: Чары, 2003
  13. ↑ Гуськова, Сотин: Ведать, 2003
  14. ↑ Ильин, Иван Александрович [1] // Собрание сочинений. T.1. Русская книга, 2002. s. 465.
  15. ↑ Магия
  16. ↑ Женщину казнили за колдовство в Саудовской Аравии
  17. ↑ В Таджикистане ввели уголовную ответственность за чародейство
  18. ↑ Под ред Т. Б. Дмитриевой, В. Н. Краснова, Н. Г. Незнанова, В. Я. Семке, А. С. Тиганова Психиатрия: нац. рук.. — ГЭОТАР-Медиа. — С. 147. — 1002 с. — ISBN 9785970420300
  19. ↑ Синдром магифренический // Жмуров В. А. Большая энциклопедия по психиатрии. — Национальная психологическая энциклопедия, 2012. Архивировано из первоисточника 4 մարտի 2016.
  20. ↑ «Пресс-выпуск № 3233». Всероссийский центр изучения общественного мнения. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 5-ին.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Boyer, Paul and Stephen Nissenbaum, eds. The Salem Witchcraft Papers: Verbatim Transcripts of the Legal Documents of the Salem Witchcraft Outbreak of 1692, Volumes I and II. New York: Da Capo Press, 1977.
  • Bristol, J. C. (2007). Christians, Blasphemers, and Witches: Afro-Mexican Ritual Practice in the Seventeenth Century. Albuquerque: University of New Mexico Press.
  • Davies, O. (2013). America Bewitched: The Story of Witchcraft After Salem. Oxford: Oxford University Press.
  • Epstein, I. (2008). The Greenwood Encyclopedia of Children's Issues Worldwide. Greenwood Press.
  • Ginzburg, Carlo; Translated by Raymond Rosenthal (2004) [Originally published in Italy as Storia Notturna (1989 Giulio Einaudi)]. Ecstasies: Deciphering the Witches' Sabbath. University of Chicago Press. ISBN 978-0226296937.
  • Goss, D. K. (2008). The Salem witch trials. Westport, CT: Greenwood Press.
  • Hall, David, ed. Witch-hunting in Seventeenth-century New England: A Documentary History, 1638–1692. Boston: Northeastern University Press, 1991.
  • Hill, F. (2000). The Salem witch trials reader. Cambridge, MA: Da Capo Press.
  • Hutton, R. (2006). Witches, Druids and King Arthur. Bloomsbury Academic. 978-1852855550
  • Hyatt, Harry Middleton. Hoodoo, conjuration, witchcraft, rootwork: beliefs accepted by many Negroes and white persons, these being orally recorded among Blacks and whites. s.n., 1970.
  • Kent, Elizabeth. "Masculinity and Male Witches in Old and New England." History Workshop 60 (2005): 69–92.
  • Levack, Brian P. ed. The Oxford Handbook of Witchcraft in Early Modern Europe and Colonial America (2013) excerpt and text search
  • Lima, R. (2005). Stages of Evil: Occultism in Western Theater and Drama. University Press of Kentucky. ISBN 978-0813123622.
  • Mann, B. A. (2000). Iroquoian Women: The Gantowisas. Peter Lang. 9780820441535 pp. 319–20.
  • Murray, D. (2013). Matter, Magic, and Spirit: Representing Indian and African American Belief. University of Pennsylvania Press.
  • Narby, J. (1998). The Cosmic Serpent: DNA and the Origins of Knowledge. TarcherPerigee.
  • Pentikainen, J (1978). «Marina Takalo as an Individual in Oral Repertoire and World View. An Anthropological study of Marina Takalo's Life History». F. F. Communications Turku. 93 (219): 58–76. INIST:12698358.
  • Pentikainen, Juha. "The Supernatural Experience." F. Jstor. 26 February 2007.
  • Rasbold, K. (2019). Crossroads of Conjure: The Roots and Practices of Granny Magic, Hoodoo, Brujería, and Curanderismo. Llewellyn Worldwide.
  • Richards, J. (2019). Backwoods Witchcraft: Conjure & Folk Magic from Appalachia. Weiser Books.
  • A Treatise of Witchcraft by Alexander Roberts
  • The Superstitions of Witchcraft by Howard Williams
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կախարդանք&oldid=10275813» էջից