Ժան-Կլոդ Դյուվալիե

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ժան-Կլոդ Դյուվալիե
ֆր.՝ Jean-Claude Duvalier և հայիթ․ կրեոլ․՝ Jan Klod Divalye
Դիմանկար
Ծնվել էհուլիսի 3, 1951(1951-07-03)[1][2][3][…]
ԾննդավայրՊորտ-օ-Պրենս, Հայիթի[4]
Մահացել էհոկտեմբերի 4, 2014(2014-10-04)[2][3][5][…] (63 տարեկան)
Մահվան վայրՊորտ-օ-Պրենս, Հայիթի[4]
Քաղաքացիություն Հայիթի
Կրոնկաթոլիկություն
ԿրթությունUniversity of Haiti? և Institution Saint-Louis de Gonzague?
Մասնագիտությունքաղաքական գործիչ
ԱմուսինMichèle Bennett?
Ծնողներհայր՝ François Duvalier?, մայր՝ Simone Duvalier?
Զբաղեցրած պաշտոններPresident of Haiti?
ԿուսակցությունNational Unity Party?
 Jean-Claude Duvalier Վիքիպահեստում

Ժան-Կլոդ Դյուվալիե (հուլիսի 3, 1951(1951-07-03)[1][2][3][…], Պորտ-օ-Պրենս, Հայիթի[4] - հոկտեմբերի 4, 2014(2014-10-04)[2][3][5][…], Պորտ-օ-Պրենս, Հայիթի[4]), Հաիթիի պետական գործիչ, Հայիթիի ցմահ նախագահ, հոր ՝ Ֆրանսուա Դյուվալիեի մահից հետո, 1971 թվականին, մինչև գեներալ Անրի Նամֆիի կողմից 1986 թվականին տապալումը։ 19 տարեկանում դարձել է աշխարհի ամենաերիտասարդ նախագահը։ Տապալվելուց հետո փախել է արտասահման, բնակություն հաստատել Ֆրանսիայում։ 2011 թվականին վերադարձել է հայրենիք։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Պապա Դոկա» իրավահաջորդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժան-Կլոդ Դյուվալյեն ծնվել է 1951 թվականի հուլիսի 3-ին Պորտ-օ-Պրենսում Հայիթիի առողջապահության նախկին նախարար Ֆրանսուա Դյուվալիեի ընտանիքում, որն այնուհետեւ դարձել է երկրի նախագահ և ստացել «Պապա Դոկ» մականունը։ 1970 թվականի վերջից Ֆրանսուա Դյուվալյեն սկսել է լրջորեն մտածել իրավահաջորդի մասին[6]։ 1971 թվականի հունվարի 31-ին երկրում տեղի ունեցավ հանրաքվե, որը թույլ էր տալիս Ժան-Կլոդին իշխանությունը ժառանգել հորից։ Հարցին «Քաղաքացի դոկտոր Ֆրանսուա Դյուվալիեն ընտրեց քաղաքացի Ժան-Կլոդ Դյուվալիեին որպես իր իրավահաջորդը Հանրապետության ցմահ նախագահի պաշտոնում։ Արդյոք այս ընտրությունը համապատասխանում է ձեր ձգտումներին և ցանկություններին։ Դուք հաստատում եք նրան։» Քվեարկողների 100%-ը պատասխանել է «այո»[7]։ Ապրիլի 14-ին Ժան-Կլոդը Ազգային պալատի կենտրոնական պատշգամբից զինվորական շքերթ էր ընդունել հոր ծննդյան օրվա առթիվ[6]։ Մեկ շաբաթ անց «Պապա Դոկը» մահացավ, որից հետո Ժան-Կլոդ Դյուվալյեն ստանձնեց Հայիթիի ցմահ նախագահի պաշտոնը 19 տարեկանում ՝ դառնալով աշխարհի ամենաերիտասարդ նախագահը[8]։ Դյուվալյե կրտսերը ստացել է մականունը «Բեբի Դոկ»։

Նախագահություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախագահ դառնալուց հետո նա մեղմացրել է ճնշումը ԶԼՄ-ների վրա եւ թույլ տվել հրապարակային քննադատություն իր հասցեին[9]։ 1972-ի վերջին պաշտոնանկ արվեց և արտագաղթեց ահաբեկչական ապարատի երկարամյա ղեկավար Լյուքներ Կամբրոնը, որը հայտնի էր իր դաժանությամբ։ Այնուամենայնիվ, ընդհանուր առմամբ, Դյուվալիեի կրտսերը շարունակեց Դյուվալիերիզմի նախկին ընթացքը։ Իր հոր նման, Դյուվալյե կրտսերը հենվում էր "Տոնտոն մակուտների" գվարդիայի վրա, որոնք վերահսկում էին երկիրը բռնության և ահաբեկման միջոցով։

1985 թվականի հուլիսի 22-ին երկրում տեղի է ունեցել Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու հանրաքվե, այդ թվում ՝ Ժան-Կլոդ Դյուվալիեի հաստատումը որպես Հայիթիի ցմահ նախագահ, Նրան իրավահաջորդ ընտրելու եւ վարչապետ նշանակելու իրավունքի շնորհումը, ինչպես նաև քաղաքական կուսակցությունների կազմակերպման թույլտվությունը ՝ պայմանով, որ նրանք հավատարմության երդում կտան նախագահին[10]։ Սահմանադրական փոփոխությունների ընդունմանը կողմ է քվեարկել երկրի քաղաքացիների 99,98 տոկոսը[11]։ Նույն թվականի նոյեմբերի 28-ին Գոնաիվում հակակառավարական ելույթի ժամանակ զինվորները կրակ են բացել ամբոխի վրա, ինչի հետևանքով զոհվել է երեք ուսանող[11][12]։ Այս իրադարձությունը ցույցերի ալիք է բարձրացրել ամբողջ երկրում։ 1986 թվականի հունվարի 8-ին ուսանողական բոյկոտը իշխանություններին ստիպում է փակել դպրոցներն ու համալսարանները, իսկ հունվարի 18-ին ցրվեց Պորտ-օ-Պրենսի առաջին խոշոր բողոքը։ Դուվալյեն պաշարման և ռազմական դրություն մտցրեց[13]։ Հունվարի 28-ին Գոնաիվում նախագահի դեմ ամենամեծ ցույցերից մեկի ժամանակ անվտանգության ուժերը կրկին կրակ են բացել ամբոխի վրա, ինչի հետևանքով զոհվել է 3 և վիրավորվել 30 մարդ[12]։ Փետրվարի 7-ին ԱՄՆ իշխանությունների ճնշման ներքո Ժան-Կլոդ Դյուվալիեն և նրա ընտանիքի անդամները լքել են երկիրը[14]։

Իրավապաշտպան կազմակերպությունները հայտարարել են, որ հոր և որդու կառավարման տարիներին Հայիթիում սպանվել են 40-60 հազար քաղաքական հակառակորդներ։ Ինքը ՝ Դյուվալյեն, հերքել է սեփական հակառակորդներին բանտարկելը կամ սպանելը, գողանալը, ինչպես նաև իրեն բռնապետ չի ճանաչել ՝ ասելով. «Եթե ես բռնապետ լինեի, ամեն ինչ կանեի իշխանության ղեկին մնալու համար»[15]։

Արտագաղթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1986 թվականին Հայիթիի երկու քաղաքացիներ ՝ Ժերար Ժան-Ժյուստը և Էտցեր Լալանեն իրենց և Հաիթիի ժողովրդի անունից հայց են ներկայացրել ԱՄՆ դատարան Դյուվալիեի ընտանիքի դեմ ՝ տապալված նախագահին մեղադրելով պետական միջոցների ապօրինի յուրացման, ինչպես նաև Ժերար Ժան-Ժյուստի դավանանքի ազատությունը սահմանափակելու և Դյուվալիեի ռեժիմի տարիներին Էցեր Լալանեի նկատմամբ ֆիզիկական և հոգեբանական խոշտանգումներ կիրառելու մեջ։ 1988 թվականի հունվարի 8-ին Ֆլորիդայի շրջանային դատարանը բավարարել է Դյուվալյե ամուսինների դեմ հայցերը ՝ որոշելով որպես բարոյական վնասի փոխհատուցում վճարել 1 միլիոն դոլար։ Ժերար Ժան Ժյուստին և 750 հազար դոլար Էտցեր Լալանեին և Հայիթիի ժողովրդին վերադարձնել ապօրինի յուրացված 500 մլն դոլարը[16].

Դյուվալիեի հաշիվները սառեցնելու փորձերն ավարտվել են 1994 թվականին Կաննում նրան պատկանող վիլլայի բռնագրավմամբ[17]։ 2002 թվականին Շվեյցարիայի իշխանությունները սառեցրել էին Դյուվալիեի ընտանիքի բոլոր հաշիվները[18]։

2007-ին տապալված նախագահը դիմեց Հայիթիին ՝ խնդրելով ներել իրեն «կառավարման ընթացքում թույլ տված սխալների համար»[19]։ Շվեյցարիայի արդարադատության դաշնային վարչությունը 2009 թվականի փետրվարին որոշում է ընդունել Շվեյցարիայի հաշիվներում արգելափակված Դյուվալիեի հիմնադրամները Հաիթիին 4,6 մլն դոլար փոխանցելու մասին[20]։ Սակայն հաջորդ տարվա հունվարին շվեյցարական դատարանը որոշեց Լիխտենշտեյնի բանկում արգելափակված նախկին նախագահի փողերը փոխանցել նրա որդուն, սակայն մեկ ամիս անց Դաշնային խորհուրդը կրկին սառեցրեց Դյուվալիեի ակտիվները[21]։

Վերադարձ հայրենիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2011 թվականի հունվարի 16-ին Դյուվալյեն Air France ավիաընկերության Ես եկել եմ օգնելու Հայիթիի ժողովրդին եւ իմ համերաշխությունը հայտնելու նրանչվերթով իր ընկերուհու ՝ Վերոնիկա Ռուի ուղեկցությամբ Ֆրանսիայից վերադարձավ Հաիթի 25-ամյա աքսորից հետո[9][22]։ Իջնելով ինքնաթիռից Պորտ-օ-Պրենսի օդանավակայանում, որտեղ նրան դիմավորել են ավելի քան 200 մարդ, այդ թվում ՝ նրա նախկին կառավարության մի քանի նախարարներ, Ժան-Կլոդ Դյուվալյեն լրագրողներին ասել է. «Ես եկել եմ օգնելու Հայիթիի ժողովրդին և իմ համերաշխությունը հայտնելու նրան»[19][23]։ Ռուի խոսքով ՝ նախկին բռնապետի հայրենիք վերադառնալու մասին մտածել է ստիպել 2010 թվականի հունվարի 12-ի ավերիչ երկրաշարժը[24]։ Հունվարի 18-ին Դյուվալյեն ձերբակալվել էր Պորտ-օ-Պրենսի հյուրանոցում Հաիթիի ոստիկանության կողմից և տեղափոխվել դատարան հարցաքննության համար[25], որից հետո նա մահացել էր Պորտ-օ-Պրենսի իր տանը 2014 թվականի հոկտեմբերի 4-ին սրտի կաթվածի հետևանքով[26]։

Անձնական կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դուվալյեն հայրենիք վերադառնալուց հետո

1980 թվականին Ժան-Կլոդ Դյուվալիեն ամուսնացավ Միշել Բենեթի հետ, իսկ 1983 թվականին ծնվեց նրանց որդին ՝ Ֆրանսուա Նիկոլան[11]։ 1990 թվականին Դյուվալիեի ամուսիններն ամուսնալուծվել են։

Հետաքրքիր փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • 2004 թվականին Transparency International միջազգային կազմակերպության կողմից հրապարակված նորագույն պատմության ամենակոռումպացված քաղաքական գործիչների ցուցակում Ժան-Կլոդ Դյուվալիեն զբաղեցրել է յոթերորդ տեղը[27]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Internet Movie Database — 1990.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Encyclopædia Britannica
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Deutsche Nationalbibliothek Record #11886050X // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  6. ↑ 6,0 6,1 Мусский И.А. 100 великих диктаторов. — Вече, 2002. — С. 536—537. — ISBN 5-7838-0710-9, ББК 63.3(2) C 81
  7. ↑ Ольга Шкуренко (2007 թ․ մարտի 26). «Народ ответствует» (ռուսերեն). Журнал «Власть».
  8. ↑ Shaw, Karl Power Mad!. — Praha: Metafora, 2005. — С. 52. — ISBN 80-7359-002-6
  9. ↑ 9,0 9,1 Артур Степанов (2011 թ․ հունվարի 19). «Не успели соскучиться». Lenta.ru (ռուսերեն). "Лента.Ру".(չաշխատող հղում)
  10. ↑ «AROUND THE WORLD; Haiti Says 99.9% Backed President in Referendum» (անգլերեն). The New York Times. 1985 թ․ հուլիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 «Haiti Bad Times for Baby Doc». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 «REPORT ON THE SITUATION OF HUMAN RIGHTS IN HAITI» (անգլերեն). www.cidh.oas.org. 1988 թ․ սեպտեմբերի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 18-ին.
  13. ↑ «Haiti's Ordeal: The Years Of Strife» (անգլերեն). The New York Times. 1988 թ․ սեպտեմբերի 19.
  14. ↑ «Comparative Criminology – North America – Haiti». sdsu.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 25-ին.
  15. ↑ «Exile in France Takes Toll On Ex-Tyrant 'Baby Doc'» (անգլերեն). Wehaitians.com. 2003 թ․ մարտի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 18-ին.
  16. ↑ Блищенко И.П., Дориа Ж. Прецеденты в международном публичном и частном праве. — МНИМП, 1999. — С. 272—274. — ISBN 5-88720-020-0, ББК 67.91 Б 69
  17. ↑ «Заговор / Диктатор нон-грата» (ռուսերեն). Журнал «Коммерсантъ». 1997 թ․ մայիսի 27.
  18. ↑ «Швейцария так и не разморозила счета бывшего диктатора Гаити» (ռուսերեն). «ИЗВЕСТИЯ»». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 «Возвращение диктатора» (ռուսերեն). Ъ-Online. 2011 թ․ հունվարի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 18-ին.
  20. ↑ «Швейцария не отдаст Гаити деньги экс-диктатора Дювалье - поздно спохватились» (ռուսերեն). NEWSru.com. 2010 թ․ փետրվարի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 18-ին.
  21. ↑ «Швейцария хочет облегчить выдачу средств с банковских счетов коррумпированных политиков пострадавшим странам» (ռուսերեն). NEWSru.com. 2010 թ․ մայիսի 6.
  22. ↑ «Бывший диктатор Гаити вернулся на родину» (ռուսերեն). "Лента.Ру". 2011 թ․ հունվարի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.
  23. ↑ «На Гаити вернулся бывший диктатор по прозвищу "Бэби Док"» (ռուսերեն). "Российская газета". Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 24-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.
  24. ↑ «Экс-диктатор Гаити Дювалье вернулся на родину спустя 25 лет» (ռուսերեն). РИА Новости. 2011 թ․ հունվարի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.
  25. ↑ «Власти Гаити арестовали бывшего диктатора Дювалье, неожиданно вернувшегося на родину» (ռուսերեն). NEWSru.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 19-ին.
  26. ↑ «Jean-Claude Duvalier, former Haitian dictator, dies aged 63». Guardian. 2014 թ․ հոկտեմբերի 4.
  27. ↑ «Опубликован список самых коррумпированных политиков новейшей истории» (ռուսերեն). NEWSru.com. 2004 թ․ մարտի 25.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ժան-Կլոդ_Դյուվալիե&oldid=9510869» էջից