Թարգմանության տեսություն

Թարգմանության տեսություն (անգլ.՝ Translation Studies), երբեմն՝ տրադուկտոլոգիա, հումանիտար գիտության ճյուղ՝ լեզվաբանության, հաղորդակցման տեսության, պատմահամեմատական գրականության, նշանագիտության և սոցիոլոգիայի սահմանագծին, ուսումնասիրում է գրավոր և բանավոր թարգմանության ընթացքն ու արդյունքները, ինչպես նաև տարբեր երևույթների (օրինակ՝ լոկալիզացիա) լայն շրջանակ։ Բացի այդ, թարգմանչության տեսության հետաքրքրության ոլորտում են նաև գաղափարախոսությունն ու թարգմանական գործունեության սոցիալական ասպեկտները։

Պատմություն

Վաղ շրջան

Թարգմանչության տեսությունը առաջացել է որպես նորմատիվ, հեռանկարային գաղափարախոսություն, որը կանոնակարգում է պրակտիկ հանձնարարականներ թարգմանիչների համար։ Եվրոպական ավանդույթում հաշվման պայմանական կետը Ցիցերոնի De Optimo Genere Oratorum («Հռետորների լավագույն ազգի մասին») տրակտատն է, որտեղ քննարկվում է հռետորի պրակտիկ պատրաստման համար հունարեն լեզվից թարգմանություն կատարելու օգուտը։

Համակարգում

1950-1960 թվականները նշանավորվում են թարգմանության ի հայտ գալու և լեզվաբանական ուղղվածությամբ հետազոտությունների բուռն աճով։ 1958 թվականին Ժան-Պոլ Վինեն (ֆր.՝ Jean-Paul Vinay) և Ժան Դարբելյնեն (ֆր.՝ Jean Darbelnet) թարգմանության համար գրեցին ֆրանսերեն և անգլերեն լեզուների համեմատական ոճաբանությունը։

1958 թվականին՝ 2-րդ Կոնգրեսի ժամանակ Մոսկվայում ուժեղ բանավեճ ծագեց թարգմանության հանդեպ լեզվաբանական և գրականագիտական մոտեցման կողմնակիցների միջև. ի վերջո, որոշվեց, որ թարգմանությունը պետք է ուսումնասիրվի հատուկ գաղափարախոսության շրջանակներում՝ իր մոտեցման ձևերով և մեթոդներով, որոնք ո՛չ կոնկրետ գրականագիտական են, ո՛չ էլ լեզվաբանական։ 1960-ական թվականներին բացվեցին թարգմանությամբ զբաղվող առաջին հետազոտական խմբերը ԱՄՆ-ի որոշ համալսարաններում,(Այովայի համալսարան, Փրինսթոնի համալսարան)։

Վերջին տարիներին թարգմանչական տեսությունը ավելի ու ավելի է ինտեգրվում տեղեկատվական տեխնոլոգիաների մեջ. Մանհեմյան համալսարանում այս մասնագիտությունը ուսումնասիրվում է էլեկտրատեխնիկայի ֆակուլտետում։ Պուշկինի անվան Բրեստի պետական համալսարանում՝ օտար լեզուների ֆակուլտետում, բացի այնպիսի տեխնիկական ուղղվածության գաղափարախոսության, ինչպիսին համակարգչային թարգմանությունն է, տրվում է նաև դասական կուրս՝ «Թարգմանչական տեսության ներածություն»։

Թարգմանչական տեսությունը կարող է լինել նորմատիվ (որն օգտագործում է թարգմանչական որոշ կանոններ) կամ դեսկրիպտիվ (նկարագրողական)։

Գրականություն

• Bachmann-Medick, Doris (2009). Translational Turn, in: Doris Bachmann-Medick, Cultural Turns. Neuorientierungen in den Kulturwissenschaften. 3rd. ed. Reinbek: Rowohlt, 238—283.
• Bachmann-Medick, Doris ed. (2009). The Translational Turn. (=Special Issue of 'Translation Studies' vol. 2, issue 1)
• Baker, Mona ed. (2001). Routledge Encyclopedia of Translation Studies. New York & London: Routledge.
• Baker, Mona (1992). In Other Words: Coursebook on Translation. New York & London: Routledge.
• Bassnett, Susan (1980; revised 1991; 2002). Translation Studies.
• Benjamin, Walter (1923). The Task of the Translator, introduction to Benjamin’s translation of Fleurs du Mal.
• Joanna Best|Best, Joanna; Sylvia Kalin, (2002) «Übersetzen und Dolmetschen».Tübingen und Basel: A. Francke Verlag (UTB).
• Catford, J.C., (1965). A Linguistic Theory of Translation. London.
• Gentzler, Edwin (2001). Contemporary Translation Theories. 2nd Ed. London & New York: Routledge
• Holmes, James S. (1972/1988). The Name and Nature of Translation Studies. In: James S. Holmes, Translated! Papers on Literary Translation and Translation Studies, Amsterdam: Rodopi, pp. 67–80.
• Levý, Jiří (1967). Translation as a Decision Process. In To Honor Roman Jakobson. The Hague: Mouton, II, pp. 1171–1182.
• Levý, Jiří (1969). Die literarische Übersetzung: Theorie einer Kunstgattung. Frankfurt am Main-Bonn.
• Mounin, George (1963). Les problèmes théoriques de la traduction. Paris.
• Newmark, Peter (1988). A Textbook of Translation, New York & London: Prentice Hall.
• Torop, Peeter (2010). La traduzione totale. Tipi di processo traduttivo nella cultura, Milano: Hoepli.
• Reiss, Katharina (1989). Text Types, Translation Types and Translation Assessment. In: Chesterman, Andrew (ed.) (1989). Readings in Translation Theory. Helsinki: Oy Finn Lectura Ab.
• Toury, Gideon (1995). Descriptive Translation Studies and beyond. Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins.
• Snell_Hornby, Mary et al. (1999/2006). «Handbuch Translation». Tübingen: Stauffenburg-Verlag.
• Steiner, George (1975). After Babel. Oxford University Press
• Venuti, Lawrence (1995). The Translator’s Invisibility: A History of Translation. London & New York: Routledge (Read full version here)
• Vermeer, Hans J./Reiß, Katharina: Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie. Niemeyer, Tübingen 1984, ISBN 3-484-30147-3.
• Translation Studies. An International Peer-reviewed Journal. Vol. 1,1 2008 and Vol. 1,2 2008. London: Routledge.

Արտաքին հղումներ

• Հոդված հինդի լեզվով՝ թարգմանչական տեսության մասին
• International Association for Translation and Intercultural Studies
• American Translation and Interpreting Studies Association
• Society for Translation Studies(չաշխատող հղում)
• Սաչին Կետկարի հովածը ժամանակակից թարգմանության մասին

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թարգմանության տեսություն» հոդվածին։