Տամու լեռնազանգված

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Թամու (լեռնազանգված)ից)
Տամու լեռնազանգված
ՏեսակՎահանային հրաբուխ և ստորջրյա հրաբուխ
Բարձրությունը ծովի մակարդակից−1980 ± 1 մետր
Նյութբազալտ
Անվանված էՏեխասի A&M համալսարան

Տամու լեռնազանգված, հանգած ստորջրյա հրաբուխ Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիսարևմտյան մասում՝ Ճապոնիայից 1600 կմ դեպի արևելք, երկրի ամենամեծ վահանային հրաբուխն է[1] և Արեգակնային համակարգի ամենամեծ հրաբուխներից մեկը[2]։

Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տամու լեռնազանգվածի չափերը մոտ 450 X 650 կիլոմետր է, բարձրությունը` մոտ 4,5 կմ, իսկ գագաթը ծովի մակարդակից 2 կմ ցածր։ Ի տարբերություն ստորջրյա հրաբուխների մեծ մասի, Տամու լեռնազանգվածը ունի լերկ լանջեր։ Նույնիսկ գագաթի վերելքի անկյունը 1°-ից ավելի չէ[3]։ Ավելի քան 260,000 կմ² մակերեսով Տամու լեռնազանգվածը 50 անգամ ավելին է Երկրի ամենամեծ ակտիվ հրաբխի՝ Հավայի կղզու Մաունա Լոայի մակերեսից և համեմատելի է Բրիտանական կղզիների մակերեսի հետ։ Երկրաբան, պրոֆեսոր Ուիլյամ Սագերի խոսքով՝ Տամուի լեռնազանգվածը պատկանում է նույն «լիգային», ինչ Արեգակնային համակարգի ամենաբարձր հրաբուխը՝ Մարսի Օլիմպոսը։ Տամուն կազմված է բազալտե ապարներից և հանդիսանում է ստորջրյա սարահարթի ռելիեֆի ամենահին մասը, որը հայտնի է որպես Շատսկու բարձրավանդակ։ Ենթադրվում է, որ այն հանգել է կազմավորումից անմիջապես հետո, մոտավորապես 145 միլիոն տարի առաջ։

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տամու լեռնազանգվածն իր անվանումը ստացել է Texas A&M համալսարանի (ամերիկյան մասնավոր, գիտահետազոտական համալսարան) հապավումից, որտեղ պրոֆեսոր Ուիլյամ Սագերը[4] դասավանդել է նախքան Հյուսթոնի համալսարան տեղափոխվելը[5]։ Պրոֆեսոր Սագերը սկսեց ուսումնասիրել Տամուի կառուցվածքը երկու տասնամյակ առաջ, բայց երկար ժամանակ անհասկանալի էր՝ լեռնազանգվածը մեկ մեծ հրաբուխ է, թե՞ ներառում է մի քանի հրաբխային երևակումներ։ Երկրագնդի վրա կան տասնյակ նմանատիպ կառույցքային լեռնազանգվածներ[6]։

Ուսումնասիրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եվ եթե Մարսի Օլիմպոս լեռը հենվում է համեմատաբար մակերեսային հենարանի վրա, ապա Տամու լեռնազանգվածի հիմքը ընդերքում, գտնվում է 30 կմ խորության վրա։ Լեռնազանգվածի ուսումնասիրությունները, որոնք թույլ տվեցին հաստատել նրա հրաբխային բնույթը։ Հետազոտությունները ներառում էին օվկիանոսի հատակի հորատում JOIDES Resolution նավից [en] օվկիանոսի ինտեգրված հորատման ծրագրի շրջանակներում [en] և սեյսմիկ հետազոտություն (ալիքների անդրադարձման մեթոդով) Marcus Langseth[en] նավից։ Սեյսմիկ հետազոտությունների տվյալները հնարավորություն տվեցին հերքել այն վարկածը, որ Տամու լեռնազանգվածը առաջացել է մի քանի հրաբուխների միաժամանակ ժայթքած լավաների սառեցումից և հաստատեց, որ բոլոր ժայթքված լավաները հոսել են մեկ ակունքից[7]։ 2013 թվականից ենթադրվում էր, որ Տամու լեռնազանգվածը վահանաձև հրաբուխ է, բայց 2019 թվականի ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ այն լիթոսֆերային սալերի տեղաշարժի արդյունք է՝ մագմատիկ ճնշման տակ[8]։

Երկրաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տամուի լեռնազանգվածը ստեղծվել է մոտ 145 միլիոն տարի առաջ, Յուրայի և վաղ Կավճե դարաշրջանների ընթացքում՝ համեմատաբար կարճ ժամանակահատվածում (մի քանի միլիոն տարի), ապա հանգել։ Լեռնազանգվածը ստեղծվել է մեկ, երկրաբանորեն կարճ ժայթքման շրջանում, որը նախկինում գիտնականները կարծում էին, որ անհնար է Երկրի վրա[9][10]։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ եկրակեղևի ու միջնապատյանի սահմանը՝ Մոհորովիչիչի մակարդակը (կարճ է Moho- ն) Թամուի տակ անցնում է 30 կմ խորության վրա[11]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ An immense shield volcano within the Shatsky Rise oceanic plateau, northwest Pacific Ocean. Nature Geoscience 6, 976—981 (2013)
  2. ↑ Brian Clark Howard. (2013 թ․ սեպտեմբերի 5). «New Giant Volcano Below Sea Is Largest in the World». National Geographic. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 6-ին.
  3. ↑ Анастасия Баринова. (6 сентября 2013). «Крупнейший на Земле вулкан прятался под водой». National Geographic — Россия. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 8-ին.
  4. ↑ «Геофизики открыли в Тихом океане самый большой вулкан на Земле». ՌԻԱ Նովոստի. 5 сентября 2013. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 8-ին.
  5. ↑ «В Тихом океане обнаружен самый большой в мире вулкан». BBC News Русская служба (ռուսերեն). 2013 թ․ սեպտեմբերի 8. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 3-ին.
  6. ↑ https://www.bbc.com/russian/science/2013/09/130908_biggest_volcano
  7. ↑ Alexandra Witze. Underwater volcano is Earth's biggest // Nature. — 5 September 2013. — doi:10.1038/nature.2013.13680
  8. ↑ William W. Sager et al. Oceanic plateau formation by seafloor spreading implied by Tamu Massif magnetic anomalies // Nature Geoscience. — 8 July 2019. — doi:10.1038/s41561-019-0390-y
    Jeannie Kever (2019 թ․ հուլիսի 8). «Research yields new clues to the origin of Tamu Massif». Phys.org. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 11-ին.
  9. ↑ Trevor Nace (2015 թ․ նոյեմբերի 28). «World's Largest Volcano Tamu Massif – Mapped For Clues To Earth's Interior». Forbes. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 3-ին.
  10. ↑ William W. Sager (2013). «An immense shield volcano within the Shatsky Rise oceanic plateau, northwest Pacific Ocean». Nature Geoscience. 6 (11): 976–981. Bibcode:2013NatGe...6..976S. doi:10.1038/ngeo1934.
  11. ↑ Stephen Chen (2016 թ․ մարտի 24). «Tamu Massif even more massive: world's largest volcano almost same size as Japan, widest in solar system». South China Morning Post. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 2-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Տամու_լեռնազանգված&oldid=9752579» էջից