Էդիրնեի միջադեպ
Էդիրնեի միջադեպ (թուրքերեն՝ Edirne Vakası), 1703 թվականի ենիչերիների ապստամբությունը, որը սկսվել է Ստամբուլում և ավարտվել Էդիրնեում։ Ապստամբությունը Կարլովիցկի խաղաղության կնքման, Մուստաֆա II-ի նախկին ուսուցիչ Շեյխ-ուլ-իսլամ Ֆայզուլլահ-Էֆենդիի վերելքի և Օսմանյան կայսրությունում կիրառվող գնումների համակարգի արդյունք էր[1]։
Այս պատմական իրադարձությունը շրջադարձային պահ է Օսմանյան կայսրության լուսավորության անկման մեջ և միևնույն ժամանակ արտացոլում է պատմական առանցքային ժամանակը, նախքան կայսրությունը միջազգային քաղաքականության և հարաբերությունների հիմնական գործոնն էր, ինչպես նաև Տակլիդի սեիֆի հետագա անկումը։
Վիեննան նվաճելու ձգտումը բացեց Պանդորայի արկղը Օսմանյան կայսրության համար՝ նշանավորելով Պաքս Օտտոմանայի ավարտը պադիշահայի հպատակների համար։ Կայսրության կայունացումը, որը ձեռք է բերվել Կեպրյուուի դարաշրջանում, անդառնալիորեն կորել է թուրքական մեծ պատերազմի կորստի արդյունքում։ Պատերազմի համար եկամուտներ հավաքելու համար 1695 թվականին ներդրվեց մալիկյանի հետգնման համակարգը, որն ի վերջո քայքայեց ֆինանսական և տնտեսական հեռանկարները։
Ենիչերիների, էսնաֆիայի և Կոստանդնուպոլսի քաղաքային աղքատների ապստամբության պատճառը Սուլթան Ֆայզուլլ-էֆենդու նախկին ուսուցչի աճող իշխանությունն է։ Իրադարձությունների ընթացքում բոլոր երեք սոցիալական խմբերի դժգոհության արտահայտությունը Ուլեմներն էին։ Պաշտոնապես ապստամբների պահանջները չորսն էին՝ հոգ տանել հպատակների մասին, դադարեցնել սուլթանական արքունիքի յուրացումը, աննախանձելի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի մեղավորների դատապարտումը և Սուրբ լիգայի քրիստոնյա դաշնակիցներին չափազանց մեծ զիջումների ավարտը (Օսմանյան Հունգարիայի և, մասնավորապես, Տրանսիլվանիայի հանձնումը)[2]։
Ի սկզբանե Էդիրնեի պալատ ուղարկված ապստամբ խորհրդարանականները ձերբակալվել են Սուլթան Մուստաֆա II-ի կողմից, ով թերագնահատել է իրավիճակը և դժգոհության ուժը։ Պոստֆակտում ենիչերիները գնացին Էդիրնե, և սիփախների հրաժարումից հետո սուլթանի իշխանությունը պաշտպանելուց հետո տեղի ունեցավ մեծ վեզիրի մահապատիժը։ Եվ դա չփրկեց իշխանությունը, և սուլթանը ստիպված եղավ ճնշման տակ հրաժարվել գահից։ Հրաժարումը նշանավորեց մինչև այդ ժամանակ Օսմանյան տիրապետության նկատմամբ հարգանքի ամենացածր կետը և միևնույն ժամանակ ենիչերիների, քադի և ուլեմների հզորության գագաթնակետը։ Պատմականորեն այս միջադեպը սկիզբ դրեց բուլղարական զարթոնքին։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Alderson, 1956, էջ 66
- ↑ История на Османската империя; стр. 149; автор: Ахмед Садулов; ISBN 954-9541-53-3; 2000; Фабер, Велико Търново.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Alderson, Anthony Dolphin The Structure of the Ottoman Dynasty. — 1956. — 173 p.