Բազմազգ ընկերության պատմություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Բազմազգ ընկերության պատմություն[1] (անգլ.՝ world history, global history, transnational history), պատմության ուսումնասիրության ուղղություն, որն առաջացել է 1980-ականների վերջին և 1990-ականների սկզբին (սառը պատերազմից հետո)։ Այս ոլորտի կիզակետը բոլոր ազգային մշակույթների համար ընդհանուր օրինաչափությունների, ինչպես նաև հարաբերությունների և հակամարտությունների ուսումնասիրությունն է, որոնք չեն կարող բացատրվել որպես առանձին պետությունների գործողությունների կամ ազգային շահերի, շուկաների զարգացում։

Պատմաբանները, ովքեր ուսումնասիրում են բազմազգ ընկերության գործընթացները, կարծում են, որ ազգերը կամ կայսրությունները կամ ընդհանրապես պատմության հիմնական շարժիչ ուժերը չեն, կամ գտնվում են միայն պատմական ժամանակի որոշակի ժամանակահատվածում։ Բայց այս պատմաբանները տարբեր կերպ են հասկանում ընդհանուր պատմական գործընթացը[2]։Երկու ծայրահեղ դիրք կա.

  • պատմական զարգացումը որպես բնականի նմանօրինակը՝ էվոլյուցիայի իր բնորոշ ոչ ողբերգական պատահականությամբ (ըստ Դարվինի)։
  • պատմական զարգացումը որպես ռեսուրսների համար մարդկության առանձին ներկայացուցիչների պայքարի հակամարտություն, որը կարելի է գնահատել էթիկական

Համաձայն բազմազգ ընկերության մոտեցման՝ պատմության շարժիչ ուժերը, ինչպիսիք են խմբային կամ գենդերային սոցիալական ինքնությունները կամ կորպորացիաները, չեն համընկնում ազգերի և կայսրությունների գաղափարական և աշխարհագրական սահմանների հետ։ Բազմազգ ընկերության պատմությունը թույլ է տալիս այլ կերպ նայել անհատի և հասարակության փոխհարաբերություններին, սահմանների դերին մարդկային զարգացման հնարավորություններում, ինչպես նաև պատերազմի ֆենոմենին[3]։

Գիտակարգի առաջացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բազմազգ ընկերության պատմության հայտնվելը, որպես հետազոտության առանձին ակադեմիական ոլորտ, կարելի է վերագրել 1980-ականներին[4], երբ հայտարարվեց բազմազգ ընկերության պատմության ասոցիացիայի ստեղծման մասին(World History Association), իսկ որոշ բուհերում ներդրվել են մասնագիտացման ծրագրեր։ Հետագա տասնամյակների ընթացքում բազմազգ ընկերության պատմության մեջ աճեց գիտական հրապարակումների, մասնագիտական և ակադեմիական կազմակերպությունների և համալսարանական ծրագրերի թիվը։ Ամերիկյան համալսարանների ուսումնական ծրագրերում բազմազգ ընկերության պատմության դասընթացը հաճախ փոխում է Արևմտյան քաղաքակրթության պատմության դասընթացը. կան նոր դասագրքեր՝ հիմնված բազմազգ ընկերության մոտեցման վրա։

Կազմակերպություններ և ռեսուրսներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • H-World ռեսուրս[5], բազմազգ ընկերության մոտեցում կիրառող հետազոտողների մասնագիտական հաղորդակցության ցանց։
  • Քաղաքակրթությունների համեմատական ուսումնասիրության միջազգային ընկերություն (ISCSC)[6], բազմազգ ընկերության պատմությանը մոտենում է քաղաքակրթությունների համեմատական պատմության տեսանկյունից։ Հիմնադրվել է 1961 թվականին Ավստրիայի Զալցբուրգ քաղաքում տեղի ունեցած կոնֆերանսի ժամանակ, որին մասնակցել են Օտմար Անդերլեն, Պիտիրիմ Սորոկինը և Առնոլդ Թոյնբին։ Հասարակությունը հրատարակում է Համեմատական Քաղաքակրթության Վերանայումը և ամենամյա ժողով է անցկացնում աշխարհի քաղաքներում։
  • Բազմազգ ընկերության պատմության ասոցիացիա (World History Association; WHA), հիմնադրվել է 1980-ականներին։ WHA-ը մնում է հիմնականում ամերիկյան ֆենոմեն[7]։
    • Journal of World History ամսագիր,1990 թվականից եռամսյակը մեկ հրատարակվում է Բազմազգ ընկերության պատմության ասոցիացիայի կողմից[8]։

Բազմազգ ընկերության ուղղության պատմաբաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Christopher Bayly, The Birth of the Modern World: Global Connections and Comparisons, 1780—1914 (London, 2004)
  • Philip D. Curtin (1922—2009), The World and the West: The European Challenge and the Overseas Response in the Age of Empire. (2000) 308 pp. ISBN 978-0-521-77135-1. Обзор (англ.)
  • Քրիստոֆեր Դոուսոն (1889—1970) «Կրոն և մշակույթ» / Պեր. անգլերենից, ներած. Արտ., մեկնաբանություն. —Սանկտ Պետերբուրգ։ Ալետեյյա, 2000. — 2000. — 281 էջ։ - (առասպել, կրոն, մշակույթ)։
  • Ուիլյամ Դյուրանտ (1885—1981) և Արիել Դյուրանտ(1898—1981); Story of Civilization (1935—1975)։
  • Ֆրենսիս Ֆուկույամա (1952-) « Պատմության ավարտը և վերջին մարդը» (1992)
  • Peter Haugen, Վիսկոնսինի համալսարանի պրոֆեսոր; գրում է բազմազգ ընկերության պատմության օպտիկա Dummies-ի համար
  • Գեորգ Հեգել (1770—1830), համաշխարհային պատմության փիլիսոփա[9]
  • Patrick Manning, Navigating World History: Historians Create a Global Past (2003)
  • Ուիլյամ ՄակՆիլ(1917—2016),տես հատկապես Արևմուտքի վերելքը։ Մարդկային համայնքի պատմություն»։ Մ., 2004 (բնօրինակ՝ 1963)։
  • Ռոբերտ Մակնիլ և Ուիլյամ ՄակՆիլ։ The Human Web: A Bird’s-Eye View of World History (2003)
  • Jürgen Osterhammel, The Transformation of the World: A Global History of the Nineteenth Century (2014)
  • Քերոլ Քուիգլի(1910—1977), Քաղաքակրթությունների էվոլյուցիան. ներածություն պատմական վերլուծության մեջ (բնօրինակ՝ 1961), Ողբերգություն և հույս. Աշխարհի պատմությունը մեր ժամանակներում (բնօրինակ՝ 1966 թ.),Weapons Systems and Political Stability։ A History (1983)
  • Պիտիրիմ Սորոկին (1889-1968), ռուս, ամերիկացի սոցիոլոգ; Սոցիալական և մշակութային դինամիկա / Պեր. անգլերենից։ Վ.Վ.Սապովա. Սանկտ Պետերբուրգ։ Հրատարակչություն Ռուս. Քրիստոնյա. մարդասիրական, Ին-տա, 2000. 1054 էջ ISBN 5-88812-117-7 (4 հատոր, 1937-41)[10]
  • Օսվալդ Շպենգլեր (1880-1936), «Եվրոպայի անկումը» (1918-22) հ. 1 հ. 2.
  • Peter Stearns, World History in Brief: Major Patterns of Change and Continuity, 7th ed. (2009); Encyclopedia of World History, 6th ed. (200pp)
  • Luc-Normand Tellier, Canadian; Urban World History, PUQ, (2009), 650 pages; online edition
  • Առնոլդ Թոյնբի, Պատմության հետազոտություն(1934-61)
  • Էրիկ Վոեգելին (1901—1985) Order and History (1956-85)[11]
  • Իմմանուել Վալլերշտայն, նեոմարքսիստ սոցիոլոգ, աշխարհահամակարգերի տեսության հիմնադիրներից մեկը։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընդհանուր ուսումնասիրություններ բազմազգ ընկերության պատմության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Bayly, Christopher Alan. The birth of the modern world, 1780—1914: global connections and comparisons (Blackwell, 2004)
  • Bullet, Richard et al, hThe Earth and Its Peoples 6th ed. 2 vol, 2014), учебник
  • Duiker, William J. Duiker and Jackson J. Spielvogel. World History (2 тт. 2006), учебник
  • Gombrich, Ernst. Всемирная история известного историка, искусствоведа и писателя Эрнста Х. Гомбриха / Пер. с нем. яз. Р. Г. Секачев. М։ АСТ.։ Астрель, 2008; Мировая история для юных читателей, АСТ, 2011
  • Grenville, J.A.S. A History of the World: From the 20th to the 21st Century (2005)
  • McKay, John P. and Bennett D. Hill. A History of World Societies (2 тт. 2011), учебник
  • McNeill, William H. A World History (1998), учебник; «Меняющийся образ всемирной истории» (2001)
  • McNeill, William H., Jerry H. Bentley, and David Christian, eds. Berkshire Encyclopedia Of World History (5 vol 2005)
  • Osterhammel, Jürgen. The Transformation of the World: A Global History of the Nineteenth Century (Princeton University Press, 2014), 1167pp
  • Roberts, J. M. and O. A. Westad. The History of the World (2013)
  • Rosenberg, Emily, et al. eds. A World Connecting: 1870—1945 (2012)
  • Stearns, Peter N. ed. Oxford Encyclopedia of the Modern World: 1750 to the Present (8 vol. 2008)
  • Stearns, Peter N. The Industrial Revolution in World History (1998) онлайн доступ(չաշխատող հղում) (на англ.)
  • Szulc, Tad. Then and Now: How the World Has Changed since W.W. II. (1990). 515 p. ISBN 0-688-07558-4
  • Tignor, Robert, et al. Worlds Together, Worlds Apart: A History of the World (4th ed, 2 vol. 2013), учебник
  • Watt, D. C., Frank Spencer, Neville Brown. A History of the World in the Twentieth Century (1967)

Մասնավոր հետազոտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Akira Iriye and Pierre-Yves Saunier (eds.), The Palgrave Dictionary of Transnational History. London։ Palgrave Macmillan, 2009։
  • C. A. Bayly, Sven Beckert, Matthew Connelly, Isabel Hofmeyr, Wendy Kozol, and Patricia Seed, AHR Conversation ‘On Transnational History’, American Historical Review, 2006:
  • Comparativ. Zeitschrift für Globalgeschichte und vergleichende Gesellschaftsforschung [հայ. Համեմատական Համաշխարհային պատմության և համեմատական սոցիալական ուսումնասիրությունների հանդես, խմբ. Matthias Middell, Hannes Siegrist]
  • Edward Berenson, The Statue of Liberty։ A Transatlantic Story. New Haven: Yale University Press, 2010. [հայ. Ազատության արձան, տրանսատլանտյան պատմություն]
  • Christopher Clark, The Sleepwalkers։ How Europe Went to War in 1914. London: Penguin, 2012. [հայ. Լուսնոտներ, ինչպես Եվրոպան պատերազմ սկսեց 1914 թվականից]
  • Paul Gilroy, The Black Atlantic։ Modernity and Double Consciousness. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1992. [հայ. Սև Ատլանտյան. արդիականություն և երկակի գիտակցություն]
  • Mark Mazower, Dark Continent։ Europe’s Twentieth Century. London: Penguin, 1998. [հայ. Խավարի մայրցամաք. Քսաներրորդ դարի Եվրոպա]
  • Mark Mazower, Salonica, City of Ghosts։ Christians, Muslims and Jews 1430—1950. London: HarperCollins, 2004. [հայ. Սալոնիկ, ուրվականների քաղաք՝ քրիստոնյաներ, մուսուլմաններ և հրեաներ, 1430-1950]
  • Sarah Snyder, Human Rights Activisim and the End of the Cold War. A Transnational History of the Helsinki Network. New York։ Cambridge University Press, 2011. [հայ. Մարդու իրավունքների ակտիվությունը և սառը պատերազմի ավարտը. Հելսինկյան ցանցի բազմազգ ընկերության պատմության փորձը]
  • Գերասիմով Ի., Մոգիլներ Մ., Սեմենով Ա. Կայսրության գյուտը. լեզուներ և պրակտիկա. Մոսկվա։ Նոր հրատարակչություն, 2011. ISBN 978-5-98379-152-7

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ В англоязычной традиции существует различие: 1) history of the world (адекватный перевод 'всемирная история') и 2) world history (переводится как 'транснациональная история'; вариант 'мировая история' ассоциируется на русскоязычной почве скорее со всемирной историей): http://www.hist.msu.ru/Departments/ModernHist/node/661
  2. ↑ ПостНаука — Дина Гусейнова — 5 книг о транснациональной истории
  3. ↑ ПостНаука — FAQ: Транснациональная история
  4. ↑ Peter Gran (28 February 2009). The Rise of the Rich: A New View of Modern World History. Syracuse University Press. p. XVI. ISBN 978-0-8156-3171-2. Retrieved 25 May 2012.
  5. ↑ H-World — сайт
  6. ↑ International Society for the Comparative Study of Civilizations (ISCSC) Արխիվացված 2015-06-14 Wayback Machine — домашняя страница ассоциации
  7. ↑ History Association — Mission(չաշխատող հղում) — сайт Ассоциации
  8. ↑ Journal of World History — официальный сайт
  9. ↑ см. Гегель Г. Лекции по философии истории. СПб.: Наука, 1993, 2000. 480 с.
  10. ↑ B. V. Johnston, Pitirim A. Sorokin an Intellectual Biography (1995)
  11. ↑ Jeffrey C. Herndon, Eric Voegelin and the Problem of Christian Political Order (2007)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ab Imperio — сайт международного научного журнала «Ab Imperio», посвящённого изучению национализма и новой имперской истории на пост-советском пространстве.
  • ПостНаука — FAQ։ Транснациональная история
  • Транснациональная история — видео։ историк Дина Гусейнова о национальных интересах, «Оборонсервисе» и наследии Первой мировой войны
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բազմազգ_ընկերության_պատմություն&oldid=9052853» էջից