Աուֆ դեր Վիդեն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
«Naschmarkt-ի ազատ տուն»,
նկար, հեղինակ՝ Կառլ Պիպիխ, 1916թ.
Թատրոնի տեղում գտնվող ժամանակակից շենք

Աուֆ դեր Վիդեն (անգլ.՝ Freihaus auf der Wieden, հայերեն «Ֆրայհաուս» նշանակում է պարտեզ և պալատ), 1787-1801 թվականների ընթացքում՝ շուրջ 14 տարի տևած վիեննական թատրոն, որում 1791 թվականի սեպտեմբերի 30-ին տեղի է ունեցել Վոլֆգանգ Ամադեուս Մոցարտի վերջին օպերայի՝ «Կախարդական ֆլեյտա» պրեմիերան, որը հետագայում այդ բեմում ցուցադրվել է 223 անգամ[1][2]։ Համալիրը հայտնի է նաև որպես «Վիդենյան թատրոն» կամ «Schikanedertheater»[2][3]: «Ֆրայհաուս» պարտեզը և պալատը (Freihaus auf der Wieden) 1698 թվականին պատկանել է ֆելդմարշալ կոմս Շտարեմբերգին։ Համալիրը գտնվել է Վիեննայի արվարձան Վիդենում[2]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազատ թատրոնը «Ֆրայհաուս»-ում բացվել է 1787 թվականի հոկտեմբերի 14-ին։ Հիմնադիրն ու առաջին տնօրենը եղել է Քրիսթիան Ռոսբախը։ Դա 1781 թվականին կառուցված Լեոպոլդ թատրոնից հետո, Վիեննայի քաղաքամերձ երկրորդ թատրոնն էր։ Թատրոնը գտնվում էր այժմյան Օպերային նրբանցքի 23 և 32 տների մեջտեղում։ Ազատ թատրոն-համալիրի սեփականատերը կոմս Շտարեմբերգն էր։ 1788-ից 1789 թվականներին թատրոնը ղեկավարել է Յոհան Ֆրիդելը։ 1789 թվականին տնօրեն է դարձել գերմանացի օպերային երգիչ (բարիտոն), իմպրեսարիո, դրամատուրգ և լիբրետիստ Էմանուել Շիկանեդերը (գերմ. Emanuel Schikaneder): 1790 թ. -ից 1793 թվականներին թատրոնի ղեկավար է դարձել Յոզեֆ ֆոն Բաուերնֆելդը։ 1799 թ.-ից 1801 թվականներին՝ Բարթոլոմեուս Ցիտերբարդը և Էմանուել Շիկանեդերը։ Համալիրի կապելմեյստերներից մեկը եղել է Յոհանես Հումելը՝ ավստրիացի կոմպոզիտոր և վիրտուոզ դաշնակահար Յոհան Նեպոմուկի Հումելի հայրը։ 1798 թվականին Լյուդվիգ վան Բեթհովենը նվագել է իր դաշնամուրային կոնցերտներից մեկը[4]։

Հիմնական հոդված՝ Կախարդական սրինգ
Թատրոնի առաջին և երկրորդ հարկերի նախագիծը, 1789 թ.[5]

Ինչ վերաբերվում է ազատ թատրոնում «Կախարդական ֆլեյտայի» առաջին բեմականացմանը, ապա օպերայի տեքստի հեղինակն է դարձել թատրոնի ղեկավար Էմանուել Շիկանեդերը։ Մոցարտի ավագ քույրը՝ Ժոզեֆան, պրեմիերային խաղացել է գիշերվա թագուհու դերը։ Մոցարտն ինքը ղեկավարել է պրեմիերան, իսկ Շիկանեդերը մարմնավորել է Papageno-ի դերը։ «Կախարդական ֆլեյտա»-ն ազատ տուն-թատրոնում աներևակայելի հաջողություններ է ունեցել և առ այսօր էլ մնացել է ամենահայտնի ու ճանաչված օպերաներից մեկը[4]։

Ֆելդմարշալ կոմս Շտարեմբերգի կողմից տան վարձակալության պայմանագիրը չերկարաձգելու պատճառով պրեմիերայից գրեթե 10 տարի անց՝ 1801 թվականի հունիսի 12-ին, «Կախարդական ֆլեյտա»-ն Wieden թատրոնում ցուցադրվել է վերջին անգամ։ Ավելի ուշ ազատ թատրոնի շենքը վարձակալության է հանձնվել բնակելի նպատակներով[2]։ Համլիրի նախնական տեսքը չի պահպանվել։ Ներկայում ազատ թատրոնի տան տարածքում Վիեննայի տեխնիկական համալսարանի շենքն է[3][4]։

Շինություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Wieden թատրոնի նախագիծը մշակվել է լանդշաֆտային ճարտարապետ Անդրեաս Ցախի կողմից։ Երկհարկանի շինությունն ուներ 30 մետր բարձրություն և 15 մետր լայնություն։ Տանիքը ծածկված էր աղյուսներով և ավելի բարձր էր քան տան հատվածը։ ներսից այն ավելի շատ պահեստի էր նման, քան թե թատրոնի։ Տունն ուներ 4 մուտքային դարպասներ։ Թիվ 1 համարի ներքո գտնվող գլխավոր դարպասը ներքին քաղաքի հակառակ կողմում էր գտնվում։ Թիվ 2 դարպասը գտնվում էր Արջային նրբանցքում, թիվ 3-ը՝ Շլայֆմյուլ նրբանցքում, իսկ թիվ 4-ը տանում էր դեպի գլխավոր փողոց, որտեղ ժամանակին տեղակայված էր Naschmarkt-ը։ Տան ներքին հատվածը ներառում էր բեմահարթակը, նվագախմբի դահլիճը և հանդիսատեսի մասը՝ պարտերը[6]։

Հանդիսատեսի համար առաջին հարկում ազնվական սրահն էր, երկրորդ հարկում՝ սովորական սրահը և 20 օթյակները։ Ավստրիացի բանաստեղծ և դրամատուրգ Իգնաց Ֆրանց Կաստելլին այս թատրոնի մասին գրել է, - «Իհարկե շենքի պարզ կառուցվածքը չէր կարող համեմատվել նոր ռենեսանս ոճով կառուցված պալատների հետ։ Բայց այն սրբատաշ քարից էր և սալիկապատված տանիքով։ Ներքին հարդարումը փայտից էր, ինչն անսովոր էր այդ ժամանակվա համար»[7]։ Հայտնի է, որ առաջին հարկի ազնվական սրահի նստատեղերը հենակներով էին, որոնք պատված էին կարմիր կտորով[6]։

Ընդհանուր հաշվով թատրոնը տեղեր էր առաջարկում ավելի քան 1000 հանդիսատեսի համար[2][6]։

Տնօրեններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Քրիսթիան Ռոսբախ (1787 - 1788 թթ.)[2]
  • Յոհան Ֆրիդել (24 մարտի 1788 թ. - 1789 թ.)[2]
  • Էմանուել Շիկանեդեր և Յոզեֆ ֆոն Բաուերնֆելդ (19 հուլիսի 1790 թ. — 10 հունվարի 1793 թ.)[2]
  • Էմանուել Շիկանեդեր (10 հունվարի 1793 թ. - 1799 թ.)[2]
  • Էմանուել Շիկանեդեր և Բարթոլոմեուս Ցիտերբարդ (1799 - 1801 թթ.)[2]

Կապելմեյստերներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Յոհան Բապտիստ Հենեբերգ[2]
  • Յոհանես Հումել[2]
  • Իգնաց ֆոն Սայֆրիդ (1797 - 1801 թթ.)[2]

Խաղացանկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մուտքի տոմս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկզբում թատրոնի մուտքի վճարը եղել է 7 կրոնի կամ 5 ֆիլերի սահմաններում։ Սակայն պարբերաբար մուտքի տոմսի գները փոխվել են հիմնականում Էմանուել Շիկանեդերի նախաձեռնությամբ, ով հաճախ էր փողի սղության առաջ կանգնում։ Wieden-ում թատրոնի բացման ժամանակ մուտքի տոմսն արժեր

  • 8 անձի համար մեծ սրահը՝ 5 հունգարական ֆիլեր,
  • 4 անձի համար փոքր սրահը՝ 2 հունգարական ֆիլեր կամ 30 ավստրո-հունգարական կրոն,
  • Առաջին հարկի ազնվական սրահում մեկ անձի համար`34 ավստրո-հունգարական կրոն,
  • Պալատական օթյակը առանձին դեպքերում 50 ավստրո-հունգարական կրոն[2]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 219 лет назад.(ռուս.)
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 Theater auf der Wieden.(անգլ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Дворец Фрайхауз (Palais Freihaus).(ռուս.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 David J. Buch, "The House Composers of the Theater auf der Wieden in the. Time of Mozart (1789-91)"(գերմ.)
  5. ↑ Ստորին Ավստրիայի Սանկտ Պյոլտեն քաղաքի պետական արխիվ:
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Krzeszowiak, Tadeusz (2009) Freihaustheater in Wien: 1787-1801: Wirkungsstätte von W. A. Mozart und E. Schikaneder. Vienna: Böhlau Verlag. ISBN 3-205-77748-4.(գերմ.)
  7. ↑ Buch, David (2005) "Three posthumous reports concerning Mozart in his late Viennese years," Eighteenth-Century Music 2/1, 125–129.(անգլ.)
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աուֆ դեր Վիդեն» հոդվածին։
GND: 7590876-1 · NKC: kn20110927003 · VIAF: 176951569 · WorldCat VIAF: 176951569
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աուֆ_դեր_Վիդեն&oldid=9738536» էջից