Քսենիա Էրդելի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Քսենիա Էրդելի
Ծնվել էփետրվարի 20 (մարտի 4), 1878[1]
Կիրովկա, Q19810475?, Մալովիսկայի շրջան, Ուկրաինա
Երկիր Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
Մահացել էմայիսի 27, 1971(1971-05-27)[1][2] (93 տարեկան)
Մոսկվա, ԽՍՀՄ
ԳերեզմանՆովոդեվիչյան գերեզմանոց
Մասնագիտությունկոմպոզիտոր և երաժշտության ուսուցիչ
Գործիքներտավիղ
ԱշխատավայրՌուսաստանի թատերական արվեստի համալսարան
ԿրթությունՍմոլնիի ինստիտուտ
Պարգևներ
Աշխատանքային Կարմիր դրոշի շքանշան «Պատվո նշան» շքանշան
ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ և ՌԽՖՍՀ վաստակավոր արտիստ
 Ksenia Erdely Վիքիպահեստում

Քսենիա Ալեքսանդրովնա Էրդելի (ռուս.՝ Ксе́ния Алекса́ндровна Эрде́ли, փետրվարի 20 (մարտի 4), 1878[1], Կիրովկա, Q19810475?, Մալովիսկայի շրջան, Ուկրաինա - մայիսի 27, 1971(1971-05-27)[1][2], Մոսկվա, ԽՍՀՄ), ռուս և խորհրդային տավղահար, կոմպոզիտոր, մանկավարժ, ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ (1966)։

Համարվում է տավղահարության կատարողական վարպետության խորհրդային դպրոցի հիմնադիրը։

Տավղահար Օլգա Էրդելիի հորաքույրն է։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քսենիա Էրդելին ծնվել է 1878 թվականի փետրվարի 8 (20)-ին, Ելիզավետգրադի մերձակայքում գտնվող Միրոլյուբովկա կալվածքում (այժմ՝ Կրոպիվնիցկի, Ուկրաինա), (այլ աղբյուրների համաձայն՝ 1878 թվականի փետրվարի 24-ին (մարտի 8-ին)[3] Ելիսավետգրադում[4]):

Սովորել է Սանկտ Պետերբուրգի Սմոլնիի ինստիտուտում (ավարտել է 1895 թվականին), 1891 թվականից սովորել է տավղի վրա նվագել Եկատերինա Վալտեր-Կյունեի մոտ։ 1895-1899 թվականներին եղել է Իտալական օպերայի նվագախմբի տավղահարուհի։ 1899-1907 և 1918-1938 թվականներին եղել է Մեծ թատրոնի նվագախմբի մենակատար։

Նա նվագել է Ռուսական Կայսերական երաժշտական ընկերության (1899-1907), Մոսկվայի Ֆիլարմոնիկ ընկերության (1901-1907), Պերսիմֆանսի (1925-1932) նվագախմբերում և ԽՍՀՄ Պետական սիմֆոնիկ նվագախմբում (1936-1938)։ 1908 թվականին մասնակցել է Ալեքսանդր Զիլոտի իղեկավարությամբ կազմակերպված համերգներին, Ռուսաստանում առաջինն է կատարել Մորիս Ռավելի «Նախերգանքի և Ալեգրոյի» տավղի պարտիան։ 1900-1906 թվականներին դասավանդել է Մոսկվայի ֆիլարմոնիկ ընկերության Երաժշտական դրամատիկական ուսումնարանում (այժմ՝ Ռուսաստանի թատերական արվեստի համալսարան)։ 1904-1907 թվականներին դասավանդել է Մոսկվայի Սուրբ Եկատերինայի շքանշանի դպրոցում, 1908-1913 թվականներին՝ Սմոլնիի ինստիտուտում, 1913-1917 թվականներին՝ Սանկտ Պետերբուրգի կոնսերվատորիայում։ 1905-1907 թվականներին և 1918 թվականից մինչև իր մահը ղեկավարել է Մոսկվայի կոնսերվատորիայի (1939 թվականից՝ պրոֆեսոր), 1944-1954 թվականներին՝ Գնեսինների անվան երաժշտական մանկավարժական ինստիտուտի տավղի դասարանը։

Մահացել է 1971 թվականի մայիսի 27–ին։ Թաղված է Նովոդևիչյան գերեզմանատանը[5][6]։

Ստեղծագործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քսենիա Էրդելին տավղի և նվագախմբի համար իրեն նվիրված համերգի առաջին կատարողն էր, նման կարգի համերգներ է տվել Ն. Գ. Պարֆյոնովի (1932), Ռ. Մ. Գլիերի (1938), Վ. Ն. Ցիբինի (1940), Ա. Ի. Կոս-Անատոլսկու (1954) նվագախմբերի հետ, ինչպես նաև Ռուսաստանում առաջինն է կատարել Մ. Ռավելի «Նախերգանքը և Ալեգրոն» (1909), տավղի և Շ. Վիդորի նվագախմբի «Բազմաձայն օրհներգը վարիացիաներով» (1913)[7]։

Անսամբլում ելույթներ է ունեցել երգիչներ Վ. Ն. Պետրովա-Զվանցեվայի, Ե. Ի. Զբրուևայի, Ն. Վ. Սալինի, Կ. Գ. Ձերժինսկու, Ն. Ա. Օբուխովայի, Վ. Վ. Բարսովայի, Ե. Կ. Կատուլսկու, Ն. Դ. Շպիլլերի, Ի. Ս. Կոզլովսկու, Մ. Օ. Ռեյզենի և ուրիշների, ինչպես նաև գործիքավորողների և գործիքային համույթների հետ միասին։ Էրդելիի կատարումները առանձնանում էին բարձր վիրտուոզությամբ և գեղեցիկ հնչեղությամբ։ Ռուսաստանում և ԽՍՀՄ-ում նա տավիղ նվագող առաջին մենակատարն էր, տավղի համար գրել և հարմարեցրել է մի շարք ստեղծագործություններ, նրան են նվիրված կոմպոզիտորներ Սերգեյ Վասիլենկոյի, Ռեյնգոլդ Գլիերի և այլոց ստեղծագործությունները։ Էրդելիի աշակերտներից են եղել նրա զարմուհի Օլգա Էրդելին, Վերա Դուլովան և շատ ուրիշներ։ 1967 թվականին լույս տեսավ նրա հուշագրությունների գիրքը՝ «Տավիղը իմ կյանքում»։

Ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Երեք նախերգանք / Три прелюдии (1948)
  • Էլեգիա Մ. Ի. Գլինկայի հիշատակին / Элегия памяти М. И. Глинки (1950)
  • Տասը թեթև պիես, ռուսական երգերի ոճով / Десять легких пьес в стиле русских песен (1951, 1959)
  • «Ուկրաինա», ֆանտազիա տավղի համար / «Украина», фантазия для арфы (1952)
  • Վարիացիաներ ռուսական ժողովրդական երգերի թեմաներով / Вариации на русскую народную песню (1955)
  • Քսան էտյուդներ / Двадцать этюдов (առաջին տետր – 1961, երկրորդ տետր – 1963)

Հրատարակություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Заметки об арфе // Советская музыка. 1959. № 5
  • Моя жизнь в музыке // Советская музыка. 1962. № 4
  • Арфа в моей жизни. М., 1967.

Կոչումներ և պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Հանրապետության վաստակավոր արտիստուհի (1928)[8]։
  • ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ (1966)։
  • Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան (28.12.1946, Մոսկվայի կոնսերվատորիայի 80-ամյակի կապակցությամբ)։
  • Երկու «Պատվո Նշան» շքանշան (02.06.1937, 09.07.1954):
  • Մեդալներ։

Մատենագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Полтарева В. Творческий путь Ксении Эрдели: Из истории советской школы игры на арфе. — Львов, 1959.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 http://www.fembio.org/biographie.php/frau/frauendatenbank?fem_id=31895
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Երաժշտություն (ֆր.)
  3. ↑ Эрдели Ксения Александровна
  4. ↑ «ЭРДЕЛИ в энциклопедии музыки». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 13-ին.
  5. ↑ «Эрдели Ксения Александрова, 1878-1971». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  6. ↑ ЭРДЕЛИ КСЕНИЯ АЛЕКСАНДРОВНА (1878-1971)
  7. ↑ «МГК им. Чайковского - персоналии - Эрдели Ксения Александровна». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 13-ին.
  8. ↑ «Эрдели, Ксения Александровна». Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 13-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քսենիա Էրդելի» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Քսենիա_Էրդելի&oldid=9364261» էջից