Յայա Շերֆեդինով

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Յայա Շերֆեդինով
Ծնվել է1894
Թեոդոսիա, Տավրիկյան նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Երկիր Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
Մահացել էհունվարի 29, 1975(1975-01-29)
Տաշքենդ, Ուզբեկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Մասնագիտությունկոմպոզիտոր, երաժիշտ և բանաստեղծ
ԱշխատավայրՂրիմի թաթարական երաժշտա-դրամատիկական ակադեմիական թատրոն
ԿրթությունՄոսկվայի կոնսերվատորիա (1931)
Պարգևներ

Յայա Շերֆեդինով (Ղրիմի թաթարերեն՝ Yaya Şerfedinov,1894, Թեոդոսիա, Տավրիկյան նահանգ, Ռուսական կայսրություն - հունվարի 29, 1975(1975-01-29), Տաշքենդ, Ուզբեկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), Ղրիմի թաթար սովետական երգահան, երաժիշտ, բանաստեղծ։ Ղրիմի ԻԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1940), Ուզբեկական ԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1971)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1894 թվականին Թեոդոսիայում և մանկուց հետաքրքրվել է ժողովրդական երգերով, վաղ տարիքից սովորել է ջութակ նվագել։ Սիմֆերոպոլի թաթարական ուսուցչական դպրոցն ավարտելուց հետո դասավանդել է Կերչի շրջանի Սարայմին գյուղում և հայրենի քաղաքում, իսկ 1921 թվականին նրան բախտ է վիճակվել հանդիպել հայտնի երաժիշտ Ա. Սպենդիարյանին, ով, լսելով Ղրիմի թաթարական մեղեդիների ջութակի մոտիվները երիտասարդ տաղանդավոր երաժշտի կատարմամբ, խորհուրդ է տվել շարունակել երաժշտական կրթությունը։ 1927 թվականին ընդունվել է Մոսկվայի կոնսերվատորիայի գիտա-կոմպոզիտորական ֆակուլտետ, իսկ 1931 թվականին հաջողությամբ ավարտել է այն[1]։

Յայան անմիջապես վերադարձել է տուն և աշխատել է որպես Ղրիմի ռադիոկոմիտեի երաժշտական խմբագիր։ 1937-1938 թվականներին եղել է Սիմֆերոպոլի Ղրիմի թաթարական պետական դրամատիկական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարի տեղակալ[1]։ Այս ժամանակահատվածում Շերֆեդինովը երաժշտություն է գրել Յուսուֆ Բոլատի «Իշլեգեն տիշլեր» («Նա, ով աշխատում է, ուտում է»), Ալիմ Այդամակ ներկայացումների և երաժշտական «Արզի կըզ» («Արզայի աղջիկը») կոմեդիայի (Իլյաս Բախշիշի հետ միասին) համար։ Նա գրել է «Յուզյուկ օյուն յիրլարի» («Երգ՝ մատանու հետ պարելու համար») երգչախմբային սյուիտը, ինչպես նաև «Ղրիմի սյուիտը»՝ սիմֆոնիկ նվագախմբի համար։ Շերֆեդինովը գրել է տարբեր ժանրերի ստեղծագործություններ, այդ թվում՝ «Յանգիեր» կանտատներ, սիմֆոնիկ նվագախմբի համար նախատեսված սյուիտներ, մի քանի երաժշտական կատակերգություններ. նրանց մեջ ամենամեծ ժողովրդականությունն ստացել է «Ուր ես, իմ սեր» - ը։

Բայց Յայա Շերֆեդինի ստեղծագործական գործունեության մեջ հիմնական տեղն զբաղեցրել է ժողովրդական երգերի հավաքագրումը։ Նրա առաջին փոքրիկ ժողովածուն լույս է տեսել Ղրիմում 1925 թվականին, այնուհետև լույս է տեսել ևս մեկ ժողովածու, որն արդեն ներառել է ավելի քան 100 երգ, իսկ 1935 թվականին լույս է տեսել երրորդ ժողովածուն։ Հեղինակը կարողացել է առավել լիարժեք ներկայացնել Ղրիմի թաթարական երգերը մի ժողովածուում, որը լույս է տեսել շատ ավելի ուշ՝ 1978 թվականին Տաշքենդում՝ «Յանարայ Հայթարմա» («Հնչում է հայթարմա») անունով։ Դրա մեջ են ներառվել ավելի քան 350 ժողովրդական երգեր, պարային մեղեդիներ և երաժշտական լեգենդներ։ Այնուամենայնիվ, Յայա Շերֆեդինովն արդեն չի կարողացել տեսնել այս հավաքածուն («Իր կարապի երգը»), քանի որ նա կյանքից հեռացել է 1975 թվականի հունվարի 29-ին Տաշքենդում և թաղվել է Մինոր գերեզմանատանը[1]։

Անձնական կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1939 թվականից ընտանիքի հետ ապրել է Սիմֆերոպոլում՝ Ժուկովսկու 20 հասցեում գտնվող մասնագետների տանը[1]։

Կինը՝ Սաֆիե Կրիմտաևա (1910, Սիմֆերոպոլ — 1974, Տաշքենդ), պարուհի, մայրական կողմից սերում էր Շիրինսկու մուրզաների տոհմից, 1937-1938 թվականներին աշխատել Է Ղրիմի թաթարական օպերայի և բալետի թատրոնում։

Որդին՝ Զալֆերատ Շերֆեդինով (ծնվել է 1930 թվականին, Մոսկվա)[1]

Կոչումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ղրիմի ԻԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1940),
  • Ուզբեկական ԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1971)։

Մատենագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Շերֆեդինով, Յայա. Թաթարական երգեր. դաշնամուրի ուղեկցությամբ երգելու համար (մենակատար, դուետ, երգչախումբ). - Տաշքենդ՝ ՈւԽՍՀ Գոսլիտիզդատ, 1957 թ. — էջ 48։
  • Շերֆեդինով, Յայա. Երկու թաթարական երգեր. դաշնամուրի համար/ բանաստեղծություններ Ռ. Մուրադ, թարգմանությունը թաթարերենից՝ Մ. Ուշակովա. ՈւԽՍՀ Գոսլիտիզդատ, 1960 թ. — էջ 8։
  • Շերֆեդինով, Յայա. Ժամանակակից թաթարական երգեր. Դաշնամուրի ուղեկցությամբ ձայնի համար / Բառերը՝ Է. Շեմիզադե, թարգմանությունը՝ Մ. Ուշակով. - Տաշքենդ՝ ՈւԽՍՀ Գոսլիտիզդատ, 1961 թ. — էջ 7։
  • Շերֆեդինով, Յայա. Սիրելի Տաշքենդ. երգեցողության հավաքածու (մենակատար, երգչախումբ) դաշնամուրի համակցությամբ. - Տաշքենդ՝ ՈւԽՍՀ Գոսլիտիզդատ, 1963 թ. — էջ 7։
  • Շերֆեդինով, Յայա. Երգեր. դաշնամուրի համակցությամբ ձայնի համար Տաշքենդ. Գ. Գուլյամի անվան գրականության և արվեստի հրատարակչություն, 1969 թ. - էջ 18։
  • Շերֆեդինով, Յայա. Երգեր. դաշնամուրի համակցությամբ ձայնի համար Տաշքենդ. Գ. Գուլյամի անվան գրականության և արվեստի հրատարակչություն, 1969 թ. - էջ 23։
  • Շերֆեդինով, Յայա. Հնչում է քայթարմա՝ Յ. Շերֆեդինովի կողմից գրված թաթարական ազգային երգեր և գործիքային մեղեդիներ. երաժշտական գործիքների ուղեկցությամբ և առանց ուղեկցության երգելու համար (մենակատար, անսամբլ) և մենակատար երաժշտական գործիքների համար / խմբագրող և վերջաբան գրող՝ Լ. Ն. Լեբեդինսկի, Ներածական հոդվածի հեղ. Տաշքենդ. Գ. Գուլյամի անվան գրականության և արվեստի հրատարակչություն, 1978 թ. - էջ 231։
  • Հնչիր, քայթարմա՝ Ղրիմի թաթարական ազգային երգեր և գործիքային մեղեդիներ. երաժշտական գործիքների ուղեկցությամբ և առանց ուղեկցության երգելու համար (մենակատար, անսամբլ) և մենակատար երաժշտական գործիքների համար և ազգային նվագարանների անսմաբլի համար / ձայնագրությունը, կազմումը և նախաբանը՝ Յ։ Շերֆեդինով, խմբագրող և վերջաբանը գրող՝ Լ. Ն. Լեբեդինսկի, Տաշքենդ. Գ. Գուլյամի անվան գրականության և արվեստի հրատարակչություն, 1990 թ. - էջ 229։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Абдульвапов Н. Дом специалистов, в котором в 1930–1940-е гг. жил ряд выдающихся крымскотатарских государственных и культурных деятелей // Свод памятников истории, архитектуры и культуры крымских татар / гл. ред. Р. С. Хакимов. — Белгород: КОНСТАНТА, 2018. — Т. III. г. Симферополь. — С. 361—362. — 392 с. — ISBN 978-5-906952-68-4

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Баарь йырлары. — Ташкент : Эдебият ве санаат нешр., 1969. — 18 с.
  • Къырымтатар музыкасы ве миллий чалгъы алетлери // Йылдыз. — 1988. — № 6. — С. 3-10.
  • Тексты из книги «Звучи, Хайтарма!» // Хрестоматия по этнической истории и традиционной культуре старожильческого населения Крыма. Ч I. — Симферополь : Таврия-Плюс, 2004. — С. 700—712.
  • Той мерасими // Йылдыз. — 1989. — № 2. — С. 112—114.
  • Янъра къайтарма = Звучи кайтарма : къырымтатар халкъ йырлары ве авалары / тертип эткен Я. Шерфединов. — Экинджи нешр. — Ташкент : Изд-во лит. и искусства, 1990. — 231 б.
  • Нагаев, С. «Тур, аркъадаш, танъ агъарды» : [биринджи профессионал композитор Яя Шерфединов акъкъында] / С. Нагаев // Гъурбетте къалгъан эдждатларымызнынъ хатырасына : весикъалы эссе — икяелер / С. Нагаев. — Акъмесджит : Къырымдевокъувпеднешир, 2013. — 2-нджи китап. — С. 17-32. : фото.
  • Налбандов, Э. Композитор Яя Шерфединов // Йылдыз. — 1983. — № 1. — С. 137—141.
  • Татаров, Э. Олгъан шейни язмакъ янълыш дегиль: Халкъымызнынъ яшайышындан бирхатырадыр: [композитор Яя Шерфединов акъкъында хатырлавлар] // Къырым. — 2007. — Окт. 31. — С. 4.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Յայա_Շերֆեդինով&oldid=9098100» էջից