Կանտատ

Կանտատ (իտալ.՝ cantata, լատին․՝ cantare — երգել), վոկալ-գործիքային մեծակտավ ստեղծագործություն, սովորաբար՝ մեներգչի, երգչախմբի և նվագախմբի համար։

Լինում է հոգևոր և աշխարհիկ (18-րդ դարից դարձել է գերիշխող), նաև հանդիսավոր, քնարական, թախծալի, ուրախալի, պատմողական, լինում է տարբեր բովանդակության և բնույթի, երբեմն զուգորդված այլ ժանրերի հետ (օպերա-կանտատ, սիմֆոնիա-կանտատ, պոեմ-կանտատ, երգ-կանտատ, բեմական-կանտատ)։ Սովորաբար բաղկացած է նախանվագից (սիմֆոնիա, պրելյուդ, նախերգանք և այլն), արիաներից, ասերգերից և խմբերգերից։ Կատարողական կազմով, կառուցվածքով, բեմական գործողության բացակայությամբ նման է օրատորիային, սակայն տարբերվում է համեմատաբար փոքր ծավալով, առավել կամերայնությամբ, հաճախ՝ չունի թեմայի դրամատիկական մշակում։ Որոշ դեպքերում էլ այնքան են նմանվում, որ գրեթե անհնար է տարբերել միմյանցից։

Պատմություն

Սկզբնավորվել է Իտալիայում 17-րդ դարի առաջին կեսին. նախապես այդպես են անվանել խոշոր վոկալ ստեղծագործությունները։ Եզրույթն առաջինն օգտագործել է իտալացի կոմպոզիտոր Ա. Գրանդին («Cantate et Arie», 1620): Իտալական առաջին կանտատները մենակատար վոկալ պիեսներ էին, հիմնականում՝ աշխարհիկ։ Հոգևոր կանտատը ձևավորվել է Գերմանիայում, որի զարգացմանը նպաստել են Է. Նոյմայստերի կազմած կանտատների տեքստերի ժողովածուները (1704-1714), որտեղ զուգակցել է աստվածաշնչյան թեմաներով տեքստեր, խմբերգային ստրոֆներ (տներ), ասերգեր, արիաներ։ Այդ տեսակի բազմաթիվ (պահպանվել են 200-ից ավելի) կանտատներ է գրել Յ. Ս. Բախը. հեղինակ է նաև շուրջ 20 աշխարհիկ կանտատների («Գեղջկական», «Ֆեբոս և Պան» և այլն)։

Կանտատի զարգացման հաջորդ փուլը պայմանավորված է Վ. Ա. Մոցարտի ստեղծագործությամբ. մշակել է խմբերգային ոճ, որը կատարյալ ձևերով ներկայացրել է իր «Ռեքվիեմ»-ում։ Այդ ժանրին է պատկանում նաև Լ. վան Բեթհովենի «Ծովային լռություն և հաջող նավարկություն» (ըստ Յ. Վ.Գյոթեի բանաստեղծությունների) երկը։ Նրա 9-րդ սիմֆոնիայի ավարտը՝ երգչախմբի և մեներգիչների մասնակցությամբ, ըստ էության, նույնպես կանտատ է։

Ռուսաստանում կանտատը, սկզբնավորվելով 18-րդ դարում, բարձունքի է հասել Պյոտր Չայկովսկու, Ն. Ռիմսկի-Կորսակովի, Ս. Տանեևի, Ս. Ռախմանինովի, Ալեքսեյ Վերստովսկու գործերում։ Ն. Մյասկովսկու, Մ. Պրոկոֆևի, Դմիտրի Շոստակովիչի, Յու. Շապորինի կանտատներում հիմնավոր տեղ է գրավում պատմական-հերոսական, հայրենասիրական թեմատիկան։

Արևմտաեվրոպական երաժշտության մեջ բարձրարժեք կանտատ են ստեղծել նաև Զ. Կարիսիմին, Ա. Ստրադելան, Ա. Սկարլատին, Ֆ. Շուբերտը, Գ. Մահլերը (սիմֆոնիա-կանտատ), Պ. Հինդե-միթը, և ուրիշներ։ 19-րդ դարում, մասնավորապես ռոմանտիկ կոմպոզիտորների ստեղծագործության մեջ, կանտատը մղվել է երկրորդ պլան։ 20-րդ դարի եվրոպական երաժշտության մեջ կանտատին անդրադարձել են տարբեր ոճերի կոմպոզիտորներ՝ Ա. Վեբեռնը, Կ. Օրֆը (բեմական-կանտատ), Պ. Բուլեզը, Ք. Պենդերեցկին և ուրիշներ։

Կանտատը հայ պրոֆեսիոնալ երաժշտության ինքնուրույն ժանրերից է։ Նշանավոր են Մ. Եկմալյանի, Ալեքսանդր Սպենդիարյանի, Արմեն Տիգրանյանի, Հարո Ստեփանյանի, էդուարդ Միրզոյանի, Ա. Հարությունյանի (համընդհանուր ճանաչում է գտել «Հայրենիք» կանտատը), Էդգար Հովհաննիսյանի, Դ. Հախինյանի կանտատները։

Գրականություն

• Alfred Dürr, Die Kantaten van J.S. Bach mit ihren Texten, Vols 1 en 2, Kassel, 1985.
• K. Hofmann, Neue Ueberlegungen zur Bachs Weimarer Kantaten-Kalender, in։ Bach Jahrbuch 1993 p. 9-30.
• Gert Oost, Aan de hand van Bach Tekst en uitleg bij een jaargang Bachcantates (Zoetermeer, 2006) ISBN 90-239-2130-5
• Hans-Joachim Schulze, Die Bach-Kantaten. Einführung zu sämtlichen Kantaten Johann Sebastian Bachs, Edition Bach Archiv Leipzig, 760 p., 2006.
• Albert Schweitzer, J.S. Bach, Engelse vertaling, 2 banden, Dover Publications, New York, 1966 (deel 2 gaat over Bachs vocale werk).
• Maarten 't Hart, J.S. Bach met een klein compendium van de cantates, Uitg. Arbeiderspers, 2000.
• Mar van der Velden, Een vaste Burcht (BWV 80), en drie andere cantates (BWV 21,106,140) van J.S. Bach, Uitg. Callenbach, Nijkerk, 1992, ISBN 90-266-0304-5.
• Christoph Wolff, Johann Sebastian Bach, zijn leven, zijn muziek, zijn genie, Bijleveld, Utrecht, 2000, 607 blz., (Nederlandse vertaling van Johann Sebastian Bach; The Learned Musician).
• Christoph Wolff (red.), De wereld van de Bach-cantates [1. Johann Sebastian Bachs geestelijke cantates van Arnstadt tot Köthen (240 p.); 2. Johann Sebastian Bachs wereldlijke cantates (240 p.); 3. Johann Sebastian Bachs kerkelijke cantates uit Leipzig (264 p.)]. Onder redactie van Christoph Wolff, ingeleid door Ton Koopman, Uniepers Abcoude, 2000.
• Кантата // Литературная энциклопедия терминов и понятий / Под ред. А. Н. Николюкина. — Институт научной информации по общественным наукам РАН: Интелвак, 2001. — 1596 с. — ISBN 5-93264-026-X
• Кантата // Словарь литературоведческих терминов / Ред.-сост.: Л. И. Тимофеев и С. В. Тураев. — М.: «Просвещение», 1974. — С. 121. — 509 с. — 300 000 экз.
• Соловьёв Н. Ф. (1890–1907). «Кантата». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է «Հայ երաժշտության հանրագիտարանից», որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 242)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կանտատ» հոդվածին։