Մասնակից:Սարգիս Մարտիրոսյան/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սարգիս Մարտիրոսյան/Ավազարկղ

Արթրիտ (հոդաբորբ) տերմինը հաճախ օգտագործվում է այն բոլոր հիվանդությունների դեպքում, որոնք ընթանում են հոդերի ախտահարմամբ[1]։ Հիմնական ախտանշաններն են հոդերի ցավը և կարկամությունը[1]։ Այլ ախտանշաններից են ախտահարված հոդի կարմրությունը, այտուցը և տվյալ հոդում շարժումների սահմնափակումը[1][2]։ Արթրիտի ժամանակ կարող է դիտվել նաև այլ օրգանների ախտահարում[3]։ Արթրիտը կարող է առաջանալ աստիճանաբար, կամ հանկարծակի՝միանգամից[4]։

Գոյություն ունի արթրիտի շուրջ 100 տեսակ[5][4]։ Ավելի հաճախ հանդիպող տեսակներն են օստեոարթրիտը և ռևմատոիդ արթրիտը[3]։ Օստեոարթրիտը հիմնականում դիտվում է բարձր տարիքի անձանց մոտ։ Առավելապես ախտահարվում են մատները, ծնկան և կոնքազդրային հոդերը[3]։ Ռևմատոիդ արթրիտը աուտոիմուն հիվանդություն է, որն առավելապես ախտահարում է ձեռքերն ու ոտքերը[3]։ Այլ տեսակներից են պոդագրայի, համակարգային կարմիր գայլախտի, ֆիբրոմիալգիայի և սեպտիկ արթրիտի ժամանակ առաջացող արթրիտները[3][6][1]։

Դեղորայքային բուժումը կախված է արթրիտի տեսակից[7], հաճախ օգտագործվում են ցավազրկողներ, օրինակ իբուպրոֆեն կամ պարացետամոլ[7]։ Որոշ դեպքերում կատարվում է հոդի պրոթեզավորում[3]։ Հիվանդներին խորհուրդ է տրվում չծանրաբեռնել ախտահարված հոդը, նշանակվում է դիետա՝ ավելորդ քաշի պարագայում, անհրաժեշտ դեպքում բուժական վարժություններ[3][3]։

Օստեոարթրիտ դիտվում է բնակչության 3.8%-ի, իսկ ռևմատոիդ արթրիտը շուրջ 0.24%-ի մոտ[8]։ Պոդագրա հանդիպում է արևմուքի բնակչության շուրջ 1–2%-ի մոտ[9]։ Ավստրալիայի բնակչության շուրջ 15%-ը ունի արթրիտ[10], իսկ ԱՄՆ-ի բնակչության շուրջ 20%-ի մոտ հանդիպում է արթրիտի որևիցե տեսակ[6][11]։ Հիվանդությունը տարիքի հետ դառնում է ավելի տարածված[6][7][12][13]։

Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կան մի շարք հիվանդություններ, որոնց դեպքում ցավի առկայությունը հոդերում համարվում է հիմնական և գլխավոր յուրահատկություն։ Հաճախ, երբ հիվանդի մոտ առկա է արթրիտ, նշանակում է, որ նրա մոտ դիտվում է հետևյալ հիվանդություններից մեկը․

Հոդերում ցավի առկայությունը կարող է նաև պայմանավորված լինել այլ հիվանդությամբ, այս դեպքում արթրիտը դիտվում է որպես երկրորդային դրսևորում։ Այդ հիվանդություններից են՝

Որոշ դեպքերում չտարբերակված արթրիտը համարում են ռևմատաիդ արթրիտի սկզբնական ստադիա[18]։

Ախտանիշներ և ախտանշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ախտահարված հոդի արտահոդային

առանձնահատկությունները[19]

Մաշկային հանգույցներ
Լիմֆադենոպաթիա
Այտուց
Աչքերի ախտահարում
Միզուկաբորբ
Ջլաբունոցաբորբ
Բուրսիտ
Դիարեա
Աֆթոզ ստոմատիտ

Արթրիտի բոլոր տեսակների դեպքում հիմնական ախտանիշը ցավն է, որը կարող է լինել տարբեր աստիճանի ուժգնության։ Այլ ախտանշաններից են հոդի այտուցը և կարկամությունը։ Համակարգային կարմիր գայլախտի, ռևմատոիդ արթրիտի դեպքում ախտահարվում են նաև այլ օրգան համակարգեր, որոնք դրսևորվում են տարբեր ախտանշաններով[20]։ Ախտանշանները ընդգրկում են հետևյալը՝

  • Հիվանդները դժվարությամբ են շարժում վերջույթները, կամ չեն կարողանում քայլել
  • Կարկամություն, որըկարող է ուժողանալ առավոտյան կամ շարժումներից հետո
  • Հոգնածություն, անհարմարավետության զգացում
  • Քաշի անկում
  • Անքնություն
  • Մկանացավեր

Արթրիտի հետևանքով կարող են առաջանալ երկրորդային փոփոխություններ, որոնք էլ ավելի են սահմանափակում հոդի շարժումները՝ օրինակ մկանային թուլությունը, ճկունության նվազումը։ Այս ախտանիշները էականորեն ազդում են կյանքի որակի վրա։

Հաշմանդամություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ-ում արթրիտը հաշմանդամության ամենահաճախ հանդիպող պատճառն է հանդիսանում։ Արթրիտով տառապող շուրջ 20 միլիոն մարդ ունենում են ամենորյա շարժումների ֆունկցիոնալ սահմանափակումներ[21], ինչի պատճառով ստիպված են ամբողջ օրը անցկացնել տանը։

Ամեն տարի արթրիտով հոսպիտալացման դեպքերը կազմում են շուրջ 1 միլիոն, իսկ ամբուլատոր դեպքերը շուրջ 45 միլիոն[22]։

Շարժունության նվազումը ի վերջո կարող է հանգեցնել ճարպակալման, արյան մեջ խոլեստերինի քանակի բարձրացման, սիրտանոթային հիվանդության ռիսկի բարձրացման[23], ինչպես նաև դեպրեսիայի զարգացման[24]։

Ռիսկի գործոններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կան գործոններ, որոնք տարիքի աճին զուգընթաց մեծացնում են արթրիտի զարգացման հավանականությունը։ Այդ գործոններից որոշները վերահսկելի են, որոշները՝ ոչ[25]։ Ռիսկի գործոնի օրինակ հանդիսանում է ծխելը, հատկապես ռևմատոիդ արթրիտի պարագայում[26]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ախտորոշումը դրվում է կլինիկական հետազոտությունների, ռենտգեն նկարի և արյան բիոքիմիական հետազոտության հիման վրա[27]։ Բոլոր արթրիտները ախտահարված հոդում առաջացնում են ցավի զգացողություն, որի զգայունությունը պայմանավորված է արթրիտի տեսակով և հոդի տեղակայմամբ։ Ռևմատոիդ արթրիտի դեպքում դիտվում է առավոտյան ցավ և կարկամություն, որը պահպանվում է մինչև 30 րոպե[28]։ Սկզբնական փուլում նշված ախտանիշները կարող են անցնել տաք լոգանքից հետո։ Օստեոարթրոզի պարագայում ցավն ու կարկամությունը անցնում են ֆիզիկական ակտիվությունից հետո։

Ախտորշման մեջ կարևորվում է արթրիտի առաջացման արագությունը և երկարատևությունը, հոդերի ախտահարման աստիճանը, ախտահարված հոդերի սիմետրիկությունը, առավոտյան կարկամությունը, ցավի աստիճանը և այլ համակարգային ախտանիշներ։ Բժշկական հետազոտությունը կարող է հաստատել ախտորոշումը, կամ ուղղորդել այլ համակարգային հիվանդության։ Հիվանդության ախտորոշման մեջ կարևոր դեր ունեն ռենտգեն և արյան բիոքիմիական հետազոտությունները։ Որոշվում է արյան մեջ ռևմատոիդ գործոնի, հականուկլեար գործոնի և այլ սպեցիֆիկ հակամարմինների առկայությունը։

Օստեոարթրիտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Osteoarthritis

Օստեոարթրիտը արթրիտի ամենատարածված ձևն է[29]։ Այն ախտահարում է ինչպես մեծ, այնպես էլ փոքր հոդերը, հաճախ ախտահարվում են միայն մի կողմի հոդերը։ Օստեոարթրիտի առաջնային պատճառը համարվում է հոդերի մեխանիկական լարվածությամբ հարուցված վնասումը և աճառի անբավարար ինքնավերականգնումը։ Այս լարվածության աղբյուր կարող է հանդիսանալ ոսկրերի բնածին կամ ախտածին թերհամադրումը, մեխանիկական վնասվածքը, մարմնի ավելորդ քաշը, հոդը պահող մկանների թուլացումը, նյարդերի վնասումը։ Օստեոարթրոզի հիմնական ախտանիշը ցավն է։ Սկզբում այն առաջանում է շարժումների, ծանրաբեռնվածության ժամանակ և դադարում հանգիստ վիճակում։ Հիմնականում դիտվում է բարձր տարիքի անձանց մոտ, ինչը պայմանավորված է խոնդրոցիտների վերականգնվելու հատկության նվազմամբ այդ տարիքում[30]։ Այլ ռիսկի գործոն հանդիսանում են հոդի տրավման, ճարպակալումը, նստակյաց ապրելակերպը[31]։

Ռևմատոիդ արթրիտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Rheumatoid arthritis
Ռևմատոիդ արթրիտի հետևանքով զարգացած ոսկրերի էրոզիա[32]։

Ռևմատոիդ արթրիտը աուտոիմուն հիվանդություն է[33], որը բերում է հեդի ոսկրաաճառային համակարգի վնասման, ինչն էլ ի վերջո հանգեցնում է ոսկրերի էրոզիաի։ Հաճախ պրոցեսում ներառվում են ձեռքերի, ոտնաթաթերի և պարանոցային շրջանի փոքր հոդերը, ինչպես նաև այնպիսի մեծ հոդեր, ինչպիսիք ուսի ու ծնկան հոդերն են։ Ախտահարումը, եթե բուժում չի կատարվում, մի քանի տարի հետո կարող է հանգեցնել հեդերի լուրջ դեֆորմացիայի։ Հաճախ դիտվում է 20 և բարձր տարիքի անձանց մոտ։ Երեխաների մոտ խանգարումը կարող է արտահայտվել մաշկի ցանով, ջերմությամբ, ցավով, որը կարող է հանգեցնել հաշմանդամության և առօրյա գործունեության սահմանափակման[34]։ Սկզբնական շրջանում ախտորոշումը և ագրեսիվ բուժումը էականորեն բարելավում են կյանքի որակը[35]։ Ռիսկի գործոն հանդիսանում են իգական սեռը, ժառանգական անամնեզը և ծխախոտի ծուխը[36][37][38]։

Համակարգային կարմիր գայլախտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Lupus erythematosus

Համակարգային կարմիր գայլախտը շարակցական հյուսվածքի և անոթների համակարգային քրոնիկական աուտոիմուն հիվանդություն է, որը դրսևորվում է նաև արթրիտի առաջացմամբ։ Այլ ախտանիշներից են մաշկային դրսևորումները, ֆոտոսենսիբիլիզացիան, մազաթափությունը, երիկամների ախտահարումը[39]։

Պոդագրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Gout

Հոդատապը կամ պոդագրան պուրինի նյութափոխանակության խանգարման հետևանքով զարգացող հիվանդություն է, որի ժամանակ հիմնականում հոդերում առաջանում են միզաթթվային բյուրեղներ, նրանց նկատմամբ օրգանիզմի բուռն հակազդումով։ Սկզբնական շրջանում այն ընդգրկում է մի հոդ, բայց ժամանակի ընթացքում պրոցեսին միանում են մի քանի հոդեր։ Նշանակություն ունեն ինչպես ժառանգական, այնպես էլ սննդային գործոնները։ Տարածվածությունը կախված է սննդային սովորություններից։ Հիմնականում հիվանդանում են 30 տարեկանն անց տղամարդիկ[40][41]։

Համեմատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արթրիտի հիմնական ձևերի համեմատություն[42]
Օստեոարթրիտ Ռևմատոիդ արթրիտ Պոդագրային արթրիտ
Առաջացման

սկիզբ

Ամիսներ Շաբաթ-ամիսներ[43] Ժամեր[44]
Հիմնական

տեղակայում

Հենարանային հոդեր (ծունկ,կոնքազդրային հոդ, ողնաշար),

ձեռքեր

Ձեռքեր (պրոքսիմալ միջֆալանգային, նախադաստակ-ֆալանգային հոդեր), դաստակ,սրունքթաթային, ծնկներ, կոնքազդրային հոդեր Ոտքի բութ մատ, սրունքթաթային, ծնկներ, արմունկներ
Բորբոքում Հնարավոր է, հաճախ թեթև ձևով Այո Այո
Ռենտգեն

փոփոխություններ

  • Հոդաճեղքի նեղացում
  • Օստեոֆիտներ
  • Տեղային օստեոսկլերոզ
  • Ենթաաճառային կիստա
  • Հոդաճեղքի նեղացում
  • Ոսկրերի էրոզիա
  • Ոսկրերի էրոզիա
Լաբորատոր

հետազոտության

արդյունքներ

Բացակայում են Անեմիա, ԷՆԱ բարձրացում, C- ռեակտիվ սպիտակուցի բարձրացում, Ռևմատոիդ գործոն Հոդորում միզաթթվային բյուրեղներ
Այլ

առանձնահատ-

կություններ

  • Համակարգային նշաններ չկան
  • Բուշերի և Հեբերդենի հանգույցներ
  • Արտահոդային դրսևորումներ
  • Ուլնար դեվիացիա, կոճակի ախտանիշ, կարապի վզի ախտանիշ

Այլ ձևեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինֆեկցիոն արթրիտը արթրիտի ծանր ձևերից է։ Առաջանում է հանկարծակի, դրսևորվում է ջերմության բարձրացմամբ և հոդացավերով[45]։

Փսորիազային արթրիտը՝ քրոնիկ բորբոքային հոդաբորբի տեսակ է, որը կարող է արտահայտվել ցանկացած հոդում, բայց դեպքերի մեծամասնությունում ախտահարում է ձեռքերի և ոտքերի մատները։ Փսորիազով հիվանդների մոտ 30%-ը ունենում է փսորիատիկ հոդաբորբ[46]։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժման տեսակները պայմանավերված են արթրիտի ձևից։ Բուժումն իր մեջ ներառում է ֆիզիոթերապիա, ապրելակերպի փոփոխություն, օրթոպեդիկ միջոցների և դեղորայքի կիրառում։ Էրոզիվ արթրիտի դեպքում կատարվում է հոդի պրոթեզավորում։ Դեղորայքային բուժումը նվազեցնում է հոդում բորբոքային փոփոխությունները, ինչն էլ բերում է ցավի նվազման կամ վերացման։[փա՞ստ]

Ֆիզիոթերապիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ֆիզիոթերապևտիկ վարժությունները նպաստում են ցավի երկարատև ռեմիսիային, ինչպես նաև ախտահարված հոդի ֆունկցիոնալ և հյուսվածքային վերականգնմանաը[47]։

Ֆիզիոթերապևտիկ վարժությունները դրական ազդեցություն ունեն ախտահարված հոդում շարժումների ծավալի սահմանափակման վերացման վրա, և տալիս են նկատելի արդյունքներ, և նվազեցնում վիրահատական միջամտությունների անհրաժեշտությունը[48][49]։

Դեղորայք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոդաբորբի բուժման մեջ օգտագործվում են դեղորայքի մի քանի տեսակներ։ Սկզբնական շրջանում օգտագործվում են ավելի քիչ կողմնակի ազդեցություններ առաջացնող դեղորայքներ, անարդյունավետության դեպքում դրանց ավելացվում են լրացուցիչ դեղորայքներ[50]։

Depending on the type of arthritis, the medications that are given may be different. For example, the first-line treatment for osteoarthritis is acetaminophen (paracetamol) while for inflammatory arthritis it involves non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) like ibuprofen. Opioids and NSAIDs may be less well tolerated.[51] However, topical NSAIDs may have better safety profiles than oral NSAIDs. For more severe cases of osteoarthritis, intra-articular corticosteroid injections may also be considered.[52]

The drugs to treat rheumatoid arthritis (RA) range from corticosteroids to monoclonal antibodies given intravenously. Due to the autoimmune nature of RA, treatments may include not only pain medications and anti-inflammatory drugs, but also another category of drugs called disease-modifying antirheumatic drugs (DMARDs). Treatment with DMARDs is designed to slow down the progression of RA by initiating an adaptive immune response, in part by CD4+ T helper (Th) cells, specifically Th17 cells.[53] Th17 cells are present in higher quantities at the site of bone destruction in joints and produce inflammatory cytokines associated with inflammation, such as interleukin-17 (IL-17).[37]

Surgery[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

A number of rheumasurgical interventions have been incorporated in the treatment of arthritis since the 1950s. Arthroscopic surgery for osteoarthritis of the knee provides no additional benefit to optimized physical and medical therapy.[54]

Adaptive aids[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

People with hand arthritis can have trouble with simple activities of daily living tasks (ADLs), such as turning a key in a lock or opening jars, as these activities can be cumbersome and painful. There are adaptive aids or (assistive devices (ADs)) available to help with these tasks,[55] but they are generally more costly than conventional products with the same function. It is now possible to 3-D print adaptive aids, which have been released as open source hardware to reduce patient costs.[56][57] Adaptive aids can significantly help arthritis patients and the vast majority of those with arthritis need and use them.[58]

Alternative medicine[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Further research is required to determine if transcutaneous electrical nerve stimulation (TENS) for knee osteoarthritis is effective for controlling pain.[59]

Low level laser therapy may be considered for relief of pain and stiffness associated with arthritis.[60] Evidence of benefit is tentative.[61]

Pulsed electromagnetic field therapy (PEMFT) has tentative evidence supporting improved functioning but no evidence of improved pain in osteoarthritis.[62] The FDA has not approved PEMFT for the treatment of arthritis. In Canada, PEMF devices are legally licensed by Health Canada for the treatment of pain associated with arthritic conditions.[63]

Epidemiology[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Arthritis is predominantly a disease of the elderly, but children can also be affected by the disease.[64] Arthritis is more common in women than men at all ages and affects all races, ethnic groups and cultures. In the United States a CDC survey based on data from 2013–2015 showed 54.4 million (22.7%) adults had self-reported doctor-diagnosed arthritis, and 23.7 million (43.5% of those with arthritis) had arthritis-attributable activity limitation (AAAL). With an aging population, this number is expected to increase. Adults with co-morbid conditions, such as heart disease, diabetes, and obesity, were seen to have a higher than average prevalence of doctor-diagnosed arthritis (49.3%, 47.1%, and 30.6% respectively).[65]

Disability due to musculoskeletal disorders increased by 45% from 1990 to 2010. Of these, osteoarthritis is the fastest increasing major health condition.[66] Among the many reports on the increased prevalence of musculoskeletal conditions, data from Africa are lacking and underestimated. A systematic review assessed the prevalence of arthritis in Africa and included twenty population-based and seven hospital-based studies.[67] The majority of studies, twelve, were from South Africa. Nine studies were well-conducted, eleven studies were of moderate quality, and seven studies were conducted poorly. The results of the systematic review were as follows:

  • Rheumatoid arthritis: 0.1% in Algeria (urban setting); 0.6% in Democratic Republic of Congo (urban setting); 2.5% and 0.07% in urban and rural settings in South Africa respectively; 0.3% in Egypt (rural setting), 0.4% in Lesotho (rural setting)
  • Osteoarthritis: 55.1% in South Africa (urban setting); ranged from 29.5 to 82.7% in South Africans aged 65 years and older
    • Knee osteoarthritis has the highest prevalence from all types of osteoarthritis, with 33.1% in rural South Africa
  • Ankylosing spondylitis: 0.1% in South Africa (rural setting)
  • Psoriatic arthritis: 4.4% in South Africa (urban setting)
  • Gout: 0.7% in South Africa (urban setting)
  • Juvenile idiopathic arthritis: 0.3% in Egypt (urban setting)

History[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Evidence of osteoarthritis and potentially inflammatory arthritis has been discovered in dinosaurs.[68][69] The first known traces of human arthritis date back as far as 4500 BC. In early reports, arthritis was frequently referred to as the most common ailment of prehistoric peoples.[70] It was noted in skeletal remains of Native Americans found in Tennessee and parts of what is now Olathe, Kansas. Evidence of arthritis has been found throughout history, from Ötzi, a mummy (circa 3000 BC) found along the border of modern Italy and Austria, to the Egyptian mummies circa 2590 BC.[71]

In 1715, William Musgrave published the second edition of his most important medical work, De arthritide symptomatica, which concerned arthritis and its effects.[72] Augustin Jacob Landré-Beauvais, a 28-year-old resident physician at Saltpêtrière Asylum in France was the first person to describe the symptoms of rheumatoid arthritis. Though Landré-Beauvais' classification of rheumatoid arthritis as a relative of gout was inaccurate, his dissertation encouraged others to further study the disease.[73]

Terminology[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

The term is derived from arthr- (from հին հունարեն՝ ἄρθρον, árthron — « joint») and -itis (from -ῖτις, -îtis, Կաղապար:Literal translation), the latter suffix having come to be associated with inflammation.

The word arthritides is the plural form of arthritis, and denotes the collective group of arthritis-like conditions.[74]

See also[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

References[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «Arthritis and Rheumatic Diseases». NIAMS. October 2014. Արխիվացված օրիգինալից 4 October 2016-ին. Վերցված է 14 September 2016-ին.
  2. ↑ «Arthritis Types». CDC. June 22, 2016. Արխիվացված օրիգինալից 14 September 2016-ին. Վերցված է 14 September 2016-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 «Living With Arthritis: Health Information Basics for You and Your Family». NIAMS. July 2014. Արխիվացված օրիգինալից 4 October 2016-ին. Վերցված է 14 September 2016-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 «Arthritis Basics». CDC. May 9, 2016. Արխիվացված օրիգինալից 17 September 2016-ին. Վերցված է 14 September 2016-ին.
  5. ↑ Athanasiou, Kyriacos A.; Darling, Eric M.; Hu, Jerry C.; DuRaine, Grayson D.; Reddi, A. Hari (2013). Articular Cartilage. CRC Press. էջ 105. ISBN 9781439853252. Արխիվացված օրիգինալից 2016-12-20-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 «Arthritis». CDC. July 22, 2015. Արխիվացված օրիգինալից 22 September 2016-ին. Վերցված է 14 September 2016-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 «Arthritis: An Overview». OrthoInfo. October 2007. Արխիվացված օրիգինալից 19 September 2016-ին. Վերցված է 14 September 2016-ին.
  8. ↑ March L, Smith EU, Hoy DG, Cross MJ, Sanchez-Riera L, Blyth F, Buchbinder R, Vos T, Woolf AD (June 2014). «Burden of disability due to musculoskeletal (MSK) disorders». Best Practice & Research. Clinical Rheumatology. 28 (3): 353–66. doi:10.1016/j.berh.2014.08.002. PMID 25481420.
  9. ↑ Richette P, Bardin T (January 2010). «Gout». Lancet. 375 (9711): 318–28. doi:10.1016/S0140-6736(09)60883-7. PMID 19692116. S2CID 208793280.
  10. ↑ «National Health Survey». ABS. 8 December 2015. Արխիվացված օրիգինալից 16 January 2017-ին. Վերցված է 14 January 2017-ին.
  11. ↑ Pirotta M (September 2010). «Arthritis disease - the use of complementary therapies». Australian Family Physician. 39 (9): 638–40. PMID 20877766.
  12. ↑ Waite, Maurice, ed. (2012). Paperback Oxford English Dictionary. OUP Oxford. էջ 35. ISBN 9780199640942. Արխիվացված օրիգինալից 2016-12-20-ին.
  13. ↑ Leonard PC (2015). Quick & Easy Medical Terminology - E-Book. Elsevier Health Sciences. էջ 160. ISBN 9780323370646.
  14. ↑ Guandalini S, Assiri A (Mar 2014). «Celiac disease: a review». JAMA Pediatr. 168 (3): 272–8. doi:10.1001/jamapediatrics.2013.3858. PMID 24395055.
  15. ↑ Fasano A, Sapone A, Zevallos V, Schuppan D (May 2015). «Nonceliac gluten sensitivity». Gastroenterology. 148 (6): 1195–204. doi:10.1053/j.gastro.2014.12.049. PMID 25583468.
  16. ↑ Volta U, Caio G, De Giorgio R, Henriksen C, Skodje G, Lundin KE (Jun 2015). «Non-celiac gluten sensitivity: a work-in-progress entity in the spectrum of wheat-related disorders». Best Pract Res Clin Gastroenterol. 29 (3): 477–91. doi:10.1016/j.bpg.2015.04.006. PMID 26060112.
  17. ↑ Catassi C, Bai J, Bonaz B, Bouma G, Calabrò A, Carroccio A, Castillejo G, Ciacci C, Cristofori F, Dolinsek J, Francavilla R, Elli L, Green P, Holtmeier W, Koehler P, Koletzko S, Meinhold C, Sanders D, Schumann M, Schuppan D, Ullrich R, Vécsei A, Volta U, Zevallos V, Sapone A, Fasano A (2013). «Non-celiac gluten sensitivity: the new frontier of gluten related disorders». Nutrients (Review). 5 (10): 3839–3853. doi:10.3390/nu5103839. ISSN 2072-6643. PMC 3820047. PMID 24077239.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  18. ↑ Wollenhaupt J, Zeidler H (1998). «Undifferentiated arthritis and reactive arthritis». Current Opinion in Rheumatology. 10 (4): 306–313. doi:10.1097/00002281-199807000-00005. PMID 9725091.
  19. ↑ Swash, M, Glynn, M. (eds). 2007. Hutchison's Clinical Methods. Edinburgh. Saunders Elsevier.
  20. ↑ Arthritis: The Nation’s Most Common Cause of Disability Արխիվացված 2010-01-30 Wayback Machine Centers for disease prevention and health promotion. Retrieved on 2010-01-24
  21. ↑ Arthritis: The Nation's Most Common Cause of Disability Արխիվացված 2010-01-30 Wayback Machine The Center for Disease Control. Retrieved on 2015-01-04
  22. ↑ «Direct and Indirect Costs of Musculoskeletal Conditions in 1997: Total and Incremental Estimates Revised Final Report (July, 2003)». Վերցված է 6 April 2016-ին.
  23. ↑ «Rheumatoid Arthritis and Heart Disease Risk: Atherosclerosis, Heart Attacks, and More». Արխիվացված օրիգինալից 2015-03-27-ին. Վերցված է 2015-06-09-ին.
  24. ↑ «Coping With Depression and Rheumatoid Arthritis». Արխիվացված օրիգինալից 2015-05-14-ին. Վերցված է 2015-06-09-ին.
  25. ↑ «Arthritis Risk Factors». Centers for Disease Control and Prevention. Centers for Disease Control and Prevention. Վերցված է 22 November 2020-ին.
  26. ↑ «Smoking and Rheumatoid Arthritis». NRAS. National Rheumatoid Arthritis Society. Վերցված է 20 November 2020-ին.
  27. ↑ «How is arthritis diagnosed? | Arthritis Research UK». www.arthritisresearchuk.org. Արխիվացված օրիգինալից 2015-04-02-ին. Վերցված է 2015-06-09-ին.
  28. ↑ Nancy Garrick, Deputy Director (2017-04-20). «Rheumatoid Arthritis». National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases. Վերցված է 2019-05-06-ին.
  29. ↑ VanItallie TB (October 2010). «Gout: epitome of painful arthritis». Metab. Clin. Exp. 59 (Suppl 1): S32–6. doi:10.1016/j.metabol.2010.07.009. PMID 20837191.
  30. ↑ Pereira, Duarte; Ramos, Elisabete; Branco, Jaime (January 2015). «Osteoarthritis». Acta Medica Portuguesa. 28 (1): 99–106. doi:10.20344/amp.5477. ISSN 1646-0758. PMID 25817486.
  31. ↑ Zhang Y, Jordan J (2010). «Epidemiology of Osteoarthritis». Clin Geriatr Med. 26 (3): 355–69. doi:10.1016/j.cger.2010.03.001. PMC 2920533. PMID 20699159.
  32. ↑ Ideguchi H, Ohno S, Hattori H, Senuma A, Ishigatsubo Y (2006). «Bone erosions in rheumatoid arthritis can be repaired through reduction in disease activity with conventional disease-modifying antirheumatic drugs». Arthritis Research & Therapy. 8 (3): R76. doi:10.1186/ar1943. PMC 1526642. PMID 16646983.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  33. ↑ «Rheumatoid Arthritis (RA) | Arthritis | CDC». www.cdc.gov. 2019-03-05. Վերցված է 2019-05-06-ին.
  34. ↑ «Frequently Asked Questions (FAQs) about Arthritis | CDC». www.cdc.gov. 2019-02-21. Վերցված է 2019-05-06-ին.
  35. ↑ staff, familydoctor org editorial. «What Is Rheumatoid Arthritis? Symptoms And Treatment». familydoctor.org. Վերցված է 2019-05-06-ին.
  36. ↑ Deane, Kevin D.; Demoruelle, M. Kristen; Kelmenson, Lindsay B.; Kuhn, Kristine A.; Norris, Jill M.; Holers, V. Michael (February 2017). «Genetic and environmental risk factors for rheumatoid arthritis». Best Practice & Research Clinical Rheumatology. 31 (1): 3–18. doi:10.1016/j.berh.2017.08.003. PMC 5726551. PMID 29221595.
  37. ↑ 37,0 37,1 Chabaud M, Garnero P, Dayer JM, Guerne PA, Fossiez F, Miossec P (2000). «Contribution of interleukin 17 to synovium matrix destruction in rheumatoid arthritis». Cytokine. 12 (7): 1092–9. doi:10.1006/cyto.2000.0681. PMID 10880256.
  38. ↑ Won HY, Lee JA, Park ZS, Song JS, Kim HY, Jang SM, Yoo SE, Rhee Y, Hwang ES, Bae MA (2011). «Prominent bone loss mediated by RANKL and IL-17 produced by CD4+ T cells in TallyHo/JngJ mice». PLOS ONE. 6 (3): e18168. Bibcode:2011PLoSO...618168W. doi:10.1371/journal.pone.0018168. PMC 3064589. PMID 21464945.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  39. ↑ Arthritis: Differential Diagnoses & Workup 331715, բաժին Rheumatoid Arthritis: Differential Diagnoses & Workup(անգլ.) EMedicine կայքում
  40. ↑ Becker, Michael A. (2005). Arthritis and Allied Conditions: A textbook of Rheumatology edition 15. Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 2303–2339.
  41. ↑ Ali S, Lally EV (November 2009). «Treatment failure gout». Medicine and Health, Rhode Island. 92 (11): 369–71. CiteSeerX 10.1.1.608.3812. PMID 19999896.
  42. ↑ Unless otherwise specified in table box, the reference is: Agabegi, Elizabeth D.; Agabegi, Steven S. (2008). «Table 6–7». Step-Up to Medicine. Step-Up Series. Hagerstwon MD: Lippincott Williams & Wilkins. էջ 253. ISBN 978-0-7817-7153-5.
  43. ↑ Diagnosis lag time of median 4 weeks, and median diagnosis lag time of 18 weeks, taken from: Chan KW, Felson DT, Yood RA, Walker AM (1994). «The lag time between onset of symptoms and diagnosis of rheumatoid arthritis». Arthritis and Rheumatism. 37 (6): 814–820. doi:10.1002/art.1780370606. PMID 8003053.
  44. ↑ Schaider, Jeffrey; Wolfson, Allan B.; Gregory W Hendey; Louis Ling; Carlo L Rosen (2009). Harwood-Nuss' Clinical Practice of Emergency Medicine (Clinical Practice of Emergency Medicine (Harwood-Nuss)). Hagerstwon, MD: Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 740 (upper right of page). ISBN 978-0-7817-8943-1. Արխիվացված օրիգինալից 2015-03-21-ին.
  45. ↑ Severe Arthritis Disease Facts Արխիվացված 2007-04-23 Wayback Machine Retrieved on 2010-02-05
  46. ↑ Psoriatic Arthritis Արխիվացված 2010-02-09 Wayback Machine Mayo Clinic. Retrieved on 2010-02-05
  47. ↑ Ettinger WH, Burns R, Messier SP, Applegate W, Rejeski WJ, Morgan T, Shumaker S, Berry MJ, O'Toole M, Monu J, Craven T (1997). «A randomized trial comparing aerobic exercise and resistance exercise with a health education program in older adults with knee osteoarthritis. The Fitness Arthritis and Seniors Trial (FAST)». JAMA: The Journal of the American Medical Association. 277 (1): 25–31. doi:10.1001/jama.1997.03540250033028. PMID 8980206.
  48. ↑ Fransen M, Crosbie J, Edmonds J (January 2001). «Physical therapy is effective for patients with osteoarthritis of the knee: a randomized controlled clinical trial (2001)». J. Rheumatol. 28 (1): 156–64. PMID 11196518.
  49. ↑ «The Role of Occupational Therapy in Providing Assistive Technology Devices and Services». www.aota.org. 2018. Վերցված է 2018-04-08-ին.
  50. ↑ «Arthritis Drugs». arthritistoday.org. Արխիվացված օրիգինալից 22 July 2010-ին. Վերցված է July 5, 2010-ին.
  51. ↑ Reid MC, Shengelia R, Parker SJ (Mar 2012). «Pharmacologic management of osteoarthritis-related pain in older adults». The American Journal of Nursing. 112 (3 Suppl 1): S38–43. doi:10.1097/01.NAJ.0000412650.02926.e3. PMC 3733545. PMID 22373746.
  52. ↑ Taruc-Uy, Rafaelani L.; Lynch, Scott A. (December 2013). «Diagnosis and Treatment of Osteoarthritis». Primary Care: Clinics in Office Practice. 40 (4): 821–836. doi:10.1016/j.pop.2013.08.003. PMID 24209720.
  53. ↑ Kurebayashi Y, Nagai S, Ikejiri A, Koyasu S (2013). «Recent advances in understanding the molecular mechanisms of the development and function of Th17 cells». Genes Cells. 18 (4): 247–65. doi:10.1111/gtc.12039. PMC 3657121. PMID 23383714.
  54. ↑ Kirkley A, Birmingham TB, Litchfield RB, Giffin JR, Willits KR, Wong CJ, Feagan BG, Donner A, Griffin SH, D'Ascanio LM, Pope JE, Fowler PJ (2008). «A randomized trial of arthroscopic surgery for osteoarthritis of the knee». N. Engl. J. Med. 359 (11): 1097–107. doi:10.1056/NEJMoa0708333. PMID 18784099.
  55. ↑ «10 Terrific Arthritis Gadgets - Arthritis Center - Everyday Health». EverydayHealth.com. Վերցված է 2019-03-08-ին.
  56. ↑ «3-D Printing Offers Helping Hand to People with Arthritis». OrthoFeed. 2018-12-15. Վերցված է 2019-03-08-ին.
  57. ↑ Gallup N, Bow JK, Pearce JM (December 2018). «Economic Potential for Distributed Manufacturing of Adaptive Aids for Arthritis Patients in the U.S». Geriatrics. 3 (4): 89. doi:10.3390/geriatrics3040089. PMC 6371113. PMID 31011124.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  58. ↑ Yeung KT, Lin CH, Teng YL, Chen FF, Lou SZ, Chen CL (2016-03-29). «Use of and Self-Perceived Need for Assistive Devices in Individuals with Disabilities in Taiwan». PLOS ONE. 11 (3): e0152707. Bibcode:2016PLoSO..1152707Y. doi:10.1371/journal.pone.0152707. PMC 4811424. PMID 27023276.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  59. ↑ Rutjes AW, Nüesch E, Sterchi R, Kalichman L, Hendriks E, Osiri M, Brosseau L, Reichenbach S, Jüni P (October 2009). «Transcutaneous electrostimulation for osteoarthritis of the knee» (PDF). The Cochrane Database of Systematic Reviews (4): CD002823. doi:10.1002/14651858.CD002823.pub2. PMC 7120411. PMID 19821296.
  60. ↑ Brosseau L, Welch V, Wells G, Tugwell P, de Bie R, Gam A, Harman K, Shea B, Morin M (August 2000). «Low level laser therapy for osteoarthritis and rheumatoid arthritis: a metaanalysis». The Journal of Rheumatology. 27 (8): 1961–9. PMID 10955339.
  61. ↑ Brosseau L, Robinson V, Wells G, Debie R, Gam A, Harman K, Morin M, Shea B, Tugwell P (October 2005). «Low level laser therapy (Classes I, II and III) for treating rheumatoid arthritis». The Cochrane Database of Systematic Reviews (4): CD002049. doi:10.1002/14651858.CD002049.pub2. PMID 16235295.
  62. ↑ Vavken P, Arrich F, Schuhfried O, Dorotka R (May 2009). «Effectiveness of pulsed electromagnetic field therapy in the management of osteoarthritis of the knee: a meta-analysis of randomized controlled trials». Journal of Rehabilitation Medicine. 41 (6): 406–11. doi:10.2340/16501977-0374. PMID 19479151.
  63. ↑ Canada, Health (2002-07-16). «Medical Devices Active Licence Listing (MDALL)». aem. Վերցված է 2020-03-28-ին.
  64. ↑ «Juvenile idiopathic arthritis: MedlinePlus Medical Encyclopedia». medlineplus.gov. Վերցված է 2019-05-06-ին.
  65. ↑ Barbour, Kamil E.; Helmick, Charles G.; Boring, Michael; Brady, Teresa J. (2017-03-10). «Vital Signs: Prevalence of Doctor-Diagnosed Arthritis and Arthritis-Attributable Activity Limitation — United States, 2013–2015». MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 66 (9): 246–253. doi:10.15585/mmwr.mm6609e1. ISSN 0149-2195. PMC 5687192. PMID 28278145.
  66. ↑ GBD 2010 Country Collaboration (March 2013). «GBD 2010 country results: a global public good». Lancet. 381 (9871): 965–70. doi:10.1016/S0140-6736(13)60283-4. PMID 23668561. S2CID 11808683.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  67. ↑ Usenbo A, Kramer V, Young T, Musekiwa A (4 August 2015). «Prevalence of Arthritis in Africa: A Systematic Review and Meta-Analysis». PLOS ONE. 10 (8): e0133858. Bibcode:2015PLoSO..1033858U. doi:10.1371/journal.pone.0133858. PMC 4524637. PMID 26241756.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  68. ↑ Joel A. DeLisa; Bruce M. Gans; Nicholas E. Walsh (2005). Physical Medicine and Rehabilitation: Principles and Practice. Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 765–. ISBN 978-0-7817-4130-9. Արխիվացված օրիգինալից 2017-01-08-ին.
  69. ↑ Blumberg BS, Sokoloff L (1961). «Coalescence of caudal vertebrae in the giant dinosaur Diplodocus». Arthritis Rheum. 4 (6): 592–601. doi:10.1002/art.1780040605. PMID 13870231.
  70. ↑ Bridges PS (1992). «Prehistoric Arthritis in the Americas». Annual Review of Anthropology. 21: 67–91. doi:10.1146/annurev.an.21.100192.000435.
  71. ↑ Arthritis History Արխիվացված 2010-01-30 Wayback Machine Medical News
  72. ↑ Alick Cameron, "Musgrave, William (1655–1721)", Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, Sept 2004
  73. ↑ Entezami P, Fox DA, Clapham PJ, Chung KC (February 2011). «Historical perspective on the etiology of rheumatoid arthritis». Hand Clinics. 27 (1): 1–10. doi:10.1016/j.hcl.2010.09.006. PMC 3119866. PMID 21176794.
  74. ↑ «Definition of ARTHRITIDES». www.merriam-webster.com (անգլերեն). Վերցված է 2020-11-05-ին.

External links[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դասակարգում
Արտաքին աղբյուրներ

Կաղապար:Diseases of the musculoskeletal system and connective tissue

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Սարգիս_Մարտիրոսյան/Ավազարկղ&oldid=8491346» էջից