Լիլիան Ուոլդ

Լիլիան Ուոլդ; անգլ.՝ Lillian Wald
Ծնվել է	մարտի 10, 1867
Ծննդավայր	Ցինցինատի, Օհայո, ԱՄՆ
Մահացել է	սեպտեմբերի 1, 1940 (73 տարեկան)
Մահվան վայր	Վեսթփորթ
Գերեզման	Մաունթ Հոուփ գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Մասնագիտություն	բուժքույր, սոցիալական աշխատող, հակապատերազմային ակտիվիստ, սուֆրաժիստ և գրող
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Կանանց փառքի ազգային սրահ
Անդամություն	Խաղաղության և ազատության կանանց միջազգային միություն
	Lillian Wald Վիքիպահեստում

Լիլիան Ուոլդ (անգլ.՝ Lillian D. Wald, մարտի 10, 1867(1867-03-10)^[1]^[2], Ցինցինատի, Օհայո, ԱՄՆ^[3] - սեպտեմբերի 1, 1940(1940-09-01)^[1]^[2]^[4], Վեսթփորթ), ամերիկացի բուժքույր, որը հայտնի է նաև Մարդու իրավունքների ոլորտում ունեցած ավանդով, եղել է ամերիկյան բուժքույրական ընկերության հիմնադիրը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1867 թվականի մարտի 10-ին Ցինցինատիում, Օհայո նահանգ, գերմանա-եվրոպական ընտանիքում. հայրն օպտիկայի վաճառող էր։

1878 թվականին ամբողջ ընտանիքը տեղափոխվում է Ռոչեստեր, Նյու Յորք նահանգ։ Լիլիանը հաճախել է անգլո-ֆրանսիական Miss Cruttenden Boarding գիշերօթիկ դպրոց և երիտասարդ տիկնանց Day School for Young Ladies դպրոց։ Նա ցանկացել է ընդունվել Vassar College, բայց այդտեղ նրան համարել են չափազանց երիտասարդ։ 1889 թվականին աղջիկն ընդունվել է Նյու Յորքի բուժքույրերի դպրոց՝ New-York Presbyterian Hospital, 1891 թվականին անցել է New York Hospital-ի դասընթացը, ապա ավարտել է Woman's Medical College-ի բժշկական դասընթացը^[6]։ Միևնույն ժամանակ սկսել է աշխատել Նյու Յորքի New York Juvenile Asylum անչափահասների ապաստարանում (ներկայումս՝ Children's Village): 1893 թվականին Ուոլդը թողել է ուսումը և սկսել է օգնել Նյու Յորքի ներգաղթյալ աղքատ ընտանիքներին, ինչպես նաև ուսուցանել բուժքույրություն Hebrew Technical School for Girls-ում։ Շուտով նա սկսել է հոգ տանել Ներքին Իսթ Սայդում գտնվող հիվանդների մասին՝ որպես պատրոնաժային քույր։ Մեկ այլ բուժքրոջ՝ Մերի Բրյուսթերի (անգլ.՝ Mary Brewster) հետ նա ապրել է սպարտային պայմաններում՝ իրենց հիվանդների կողքին, որպեսզի ավելի լավ հոգ տանեն նրանց մասին։ Մոտավորապես այդ ժամանակ է, որ նա ստեղծել է «Հանրային առողջության բուժքույրություն» տերմինը^[6]։

Լիլիան Ուոլդն ստեղծել է Henry Street Settlement կազմակերպությունը, որն օգնել է նշանավոր հրեա բարերար Ջեյքոբ Շիֆին, որը օժանդակել Նյու Յորքի տարբեր տարիքի բնակիչների, մասնավորապես Ռուսաստանից ներգաղթյալ աղքատ հրեաներին։ 1906 թվականի սկզբին կազմակերպությունում աշխատել են 27 բուժքույր։ Ուոլդը կարողացել է նաև ֆինանսական աջակցություն ստանալ հայտնի կին մեկենաս Էլիզաբեթ Անդերսոնից, և մինչև 1913 թվականը կազմակերպության աշխատակազմը հասել է 92 մարդու։ Ի վերջո Henry Street Settlement-ը ընդլայնվել է Միացյալ Նահանգներում հովանավորչական խոշորագույն կազմակերպություններից մեկում՝ Visiting Nurse Service of New York, որը գործում էր Նյու Յորքում, ։

Նա դարձել է ազգային բուժքույրական National Organization for Public Health Nursing կազմակերպության առաջին նախագահը, հարաբերություններ է հաստատել ապահովագրական Metropolitan Life Insurance Company (ներկայումս՝ MetLife) ընկերության հետ, առաջարկել է առողջության ապահովագրության ազգային սխեմա և օգնել հիմնել Կոլումբիայի համալսարանի բուժքույրական դպրոց (անգլ.՝ School of Nursing): Ուոլդը առողջության հետ կապված երկու գրքի հեղինակ է՝ The House on Henry Street (1911) և «Windows on Henry Street» (1934)։

Մահացել է 1940 թվականի սեպտեմբերի 1-ին Վեսթփորթ քաղաքում, Կոնեկտիկուտ նահանգում, ուղեղի արյունազեղումից։ Թաղված է Ռոչեստերում՝ Մաունթ Հոուփ գերեզմանատանը^[7]։

Լիլիան Ուոլդը ամուսնացած չի եղել։ Երբեմն նա հարաբերություններ է պահպանել կանանց հետ, որոնք Mabel Hyde Kittredge-ի կողակիցներին էին տնտեսագիտության մասին գրքերի հեղինակ Մեյբլ Հայդ Քիթրեջը և իրավաբան Հելեն Արթուրը։ Ընդհանրապես, նա նախընտրել է անձնական անկախությունը, ինչը նրան թույլ էր տալիս լինել ճկուն և համարձակ գործել։

Հիշողություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1992 թվականին «The New York Times»-ը Լիլիան Ուոլդին անվանել է ամերիկացի 12 մեծագույն կանանցից մեկը՝ հետագայում նրան շնորհելով հատուկ Lincoln Medallion՝ որպես Նյու Յորքի ականավոր քաղաքացի։
1937 թվականին նրա 70-ամյակին նվիրված ռադիո հաղորդման ժամանակ Սառա Դելանո Ռուզվելտը կարդացել է իր որդու՝ ԱՄՆ նախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելտի նամակը, որում նա գովերգում էր Ուոլդին «ուրիշների երջանկությունն ու բարեկեցությունը խթանելու անձնուրաց աշխատանքի համար»։
1970 թվականին Ուոլդը ընդգրկվել է Ամերիկյան մեծ փառքի սրահում, որտեղ տեղադրվել է ամերիկացի կին քանդակագործ Էլեոնոր Պլատի ստեղծած նրա կիսանդրին։
Լիլիան Ուոլդն ընդգրկվել է հրեա-ամերիկյան փառքի սրահում (անգլ.՝ Jewish-American Hall of Fame), որտեղ յուրաքանչյուր մասնակից պարգևատրվել է անվանական յուրօրինակ մեդալով։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118910523 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ https://www.womenofthehall.org/inductee/lillian-wald/
↑ ^6,0 ^6,1 Lillian D. Wald biography(չաշխատող հղում), National Women's History Museum website and newsletter. Retrieved February 20, 2010 (անգլ.)
↑ Lillian D. Wald (անգլ.)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիլիան Ուոլդ (1867-1940) (անգլ.)
Լիլիան Դ. Ուոլդ (անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լիլիան Ուոլդ» հոդվածին։

[_d7d18b900179f197-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Encyclopædia Britannica

[_bd2f73dd9c5784c6-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)

[_76f1fc92d86f9da5-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118910523 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.

[_7139632db4e559d8-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_9d36b54b5036736b-5] ttps://www.womenofthehall.org/inductee/lillian-wald/

[Lillian_D._Wald_biography-6] 6,0 ^6,1 Lillian D. Wald biography(չաշխատող հղում), National Women's History Museum website and newsletter. Retrieved February 20, 2010 (անգլ.)

[7] Lillian D. Wald (անգլ.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]